"Aspirin ေဆးအေၾကာင္း။

San Su Hlaing created the doc: 

by Moenge Aung on Saturday, September 3, 2011 at 7:28am"

Aspirin ဆိုတာ စတီးရိြဳက္မဟုတ္ေသာ အေယာင္အယမ္း က်ေစေသာ ေဆး (Non Steroidal Anti-Inflammatory Drugs;NSAID ) အုပ္စု၀င္ ျဖစ္ျပီး Salicylates( salicylic acid )မွ ဆင္းသက္လာတာျဖစ္ပါတယ္။ ၄င္းသည္ သိသာစြာ ေယာင္အယမ္း က်ေစေသာ ( Marked anti- Inflammatory Drugs) ေဆးအုပ္စုတြင္ ပါ၀င္ပါသည္။
၄င္းတြင္-
(၁) အနာ သက္သာေစေသာ သတၱိ( relieve mild to moderate pain of somatic origin)
(၂) အေယာင္အယမ္း က်ေစေသာ သတၱိ
(၃) အပူ က်ေစေသာ သတၱိ( antipyraetic action)
(၄)ေသြး ႀကဲေစေသာ သတၱိ(anti-platelet effect) ( ပံုမွန္အားျဖင္႕ ေသြးရည္ၾကည္(platelets)ေတြဟာ အနာ ျဖစ္လာရင္ အဲသည္ပတ္၀န္းက်င္မွာ စုစည္းကပ္တြယ္ျပီး အနာ က်က္ေစတတ္ပါတယ္။ aspirin low dose မွာေတာ႔ thromboxane-A 2ေခၚတဲ႕ အင္ဇိုင္း ထုတ္ေပးျခင္းျဖင္႕ ေသြးရည္ၾကည္ေတြ ကပ္တြယ္၊ စုစည္းျခင္းကို တားဆီးေပးပါတယ္။ aspirin low doseမွာေတာ႕ pro-thrombin synthesisလို႕ေခၚတဲ႕ ေသြးရည္ၾကည္ရဲ႕ မူလ ပစၥည္း ထုတ္လုပ္မႈကို သြားတားထားျခင္းျဖင္႔ ေသြးႀကဲေစပါတယ္။)
(၅) အစာအိမ္၊ အူလမ္းေၾကာင္းကို ႏိႈးဆြေစတတ္ေသာ သတၱိ( GI -irritation) – အက္ဆစ္ အုပ္စု၀င္ ျဖစ္တဲ႕အတြက္ အစာအိမ္၊ အူလမ္းေၾကာင္းက အက်ိအခၽြဲ နံရံေတြကို စားျပီး ေသြးေၾကာေတြကို ေပါက္ျပဲေသြးထြက္ေစတတ္ပါတယ္။PG-E2 အင္ဇိုင္း ထုတ္လုပ္မႈကို တားဆီးထားျခင္းျဖင္႕ အက်ိအခၽြဲ ထုတ္လုပ္မႈကို ေလ်ာ႔နည္းေစျပီး အက္ဆစ္ ထုတ္လုပ္မႈကို တိုးျမွင္႕ေစတဲ႕အတြက္ GI irritation effect ျဖစ္ေစပါတယ္။

(၆) Uricouric affect ( ေဆးပမာဏကို လိုက္ျပီး ျဖစ္တတ္တာပါ။ ေဆးပမာဏ နည္းနည္း (1-2 Gm/Day) မွာurate excretion ကိုအားေပးျပီး ေသြးထဲမွာ urate level တက္ေစတတ္ျပီး (2-3 Gm/ Day) မွာ အေျပာင္းအလဲ မရွိေတာ႔ဘဲ(more than 5Gm/ Day) မွာေတာ႕uricouric affect ေၾကာင္႕ ေသြးထဲမွာ urate level က်ေစတတ္ေသာ သတၱိ ကို ျပပါတယ္။
(၇) ေရႏွင္႕ ဓာတ္ဆားကို စုပ္ယူမႈ တိုးေစတတ္ပါတယ္။
(၈) ဦးေႏွာက္၊ အာရုံေၾကာတို႔အေပၚ သက္ေရာက္မႈ- အေျမာက္အမ်ား ေသာက္မိရင္ စိတ္တုန္လႈပ္ျခင္း၊ သတိလစ္ျခင္း၊နားအူျခင္း၊တက္ျခင္း၊ ေမ႔ေျမာျခင္း တို႕ ျဖစ္တတ္ပါတယ္။
(၉) အသက္ရွဴ အဂၤါအဖြဲ႔အစည္းအေပၚ သက္ေရာက္မႈ- ပံုမွန္ လိုအပ္ေသာ ေဆးပမာဏ(therapeutic-dose)တြင္ အသက္ရွဴ အဂၤါအဖြဲ႔အစည္းအေပၚ ႏိႈးဆြေသာ သတၱိရွိသျဖင္႕ အသက္ျပင္းစြာ ရွဴျခင္း(Hyperventilation)ေၾကာင္႕ ျဖစ္တတ္ေသာ respiratory alkalosis ေၾကာင္႕ ( ရံဖန္ရံခါ အသက္ ျပင္းျပင္း ရိႈက္ရွဴျပီး ငိုႀကီးခ်က္မျဖစ္ေသာအခါ) တစ္ကိုယ္လံုးေကြးေကာက္သြားတတ္သလို ျဖစ္တတ္ပါသည္။ ေသေစႏိုင္ေသာ ေဆးပမာဏ(Toxic dose)တြင္မူ အသက္ရွဴ အဂၤါအဖြဲ႔အစည္းအေပၚ ဖိႏွိပ္သလိုျဖစ္ကာ အသက္ရွဴေႏွးျပီး ေက်ာက္ကပ္ပ်က္စီးကာ ေသေစတတ္ပါသည္။
ခႏၵာကိုယ္အေပၚ သက္ေရာက္မႈမ်ား(Metabolic effects)- ေသြးတြင္ အခ်ိဳဓာတ္ တက္ျခင္း၊အဆီထုပ္လုပ္မႈ ေလ်ာ႕က်ေစျခင္း(Decrease lipogenesis)၊ ႏိုက္ထရုိဂ်င္ ဓာတ္ ေလ်ာ႔နည္းေစျခင္း တို႕ ျဖစ္ေစႏိုင္ပါတယ္။

အသံုး၀င္ပံုမ်ား။
ေလျဖတ္ျခင္း။
၁။ ေဆးပမာဏ အနည္းငယ္ျဖင္႕ ႏွလံုးေသြးေၾကာပိတ္ျခင္းကို ကာကြယ္ႏိုင္ပါသည္။ေသြးခဲပိတ္ဆို႕မႈေၾကာင္႕ျဖစ္ေသာ ေလျဖတ္ျခင္း။ႏွလံုးေသြးေၾကာပိတ္ျခင္း(Secondary thrombotic cerebrovascular or cardiovascular attack ေတြမွာ aspirin 150-300mg ကို ကနဦး တိုက္ျပီး 75-150mgကို ဆက္တိုက္သြားျခင္းျဖင္႕ ကာကြယ္ႏိုင္ပါတယ္။

ႏွလံုးေသြးေၾကာပိတ္ျခင္း
၂။ Aspirin ပမာဏ အနည္းငယ္ ေန႕စဥ္ေပးျခင္းျဖင္႕ ႏွလံုး ေသြးေၾကာပိတ္ျခင္းကို 15% ႏွင္႕အထက္ ေလွ်ာ႔ခ်ႏိုင္ပါတယ္လို႕ ဆိုပါတယ္။ ျပီးေတာ႕ ေသြးတိုး တက္ျခင္းမွုလည္း ထိန္းထားႏိုင္တယ္လို႕ဆိုပါတယ္။
ႏွလံုးေသြးေၾကာခြဲစိတ္ျခင္းမွာလည္း သံုးပါတယ္။
၃။ႏွလံုး ေသြးေၾကာေရာဂါ ခြဲစိတ္မႈမွာလည္း Aspirin ပမာဏ အနည္းငယ္ ေန႕စဥ္ေပးျခင္းျဖင္႕ ေသြးခဲျခင္းမွ ကာကြယ္ထားဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။

ႏွလံုးခုန္ျမန္ျခင္း(Atreal fibrillation)
၄။ ႏွလံုးခုန္ျမန္ျခင္း(Atreal fibrillation)မွာ လက္ရွိျပႆနာကို Digoxin, beta blocker, diazepem တို႕နဲ႕ ထိန္းခ်ဳပ္အျပီးမွာေတာ႕ လူႀကီးပိုင္းေတြ ျဖစ္ခဲ႕ရင္ aspirinပမာဏ အနည္းငယ္( 75-150mg)ကို ေပးထားျခင္းျဖင္႕ ေလျဖတ္ျခင္းကို ကာကြယ္ႏိုင္ပါတယ္။
ႏွလံုးေအာင္႕ျခင္း။(Angina)
၅။ ႏွလံုးေအာင္႕ျခင္း။(Angina) ရဲ႕ ေရရွည္ကုထံုးမွာလည္း aspirinပမာဏ အနည္းငယ္( 75-150mg)ကို ေပးထားျခင္းျဖင္႕ angina ပိုမဆိုးေအာင္ ထိန္းႏိုင္ပါေသးတယ္။
ၾကြက္သား နာက်ဥ္ျခင္းမ်ား။( peripheral vascular disorder)
၆။ ျပင္းထန္ေသာ ေသြးေၾကာပိတ္ဆို႕မႈေၾကာင္႕ျဖစ္ေသာ ၾကြက္သား နာက်ဥ္ျခင္းမ်ား။( peripheral vascular disorder) ဥပမာ-intermittent claudication effect (ရံဖန္ရံခါ ျဖစ္တတ္ေသာ လမ္းမေလွ်ာက္ႏိုင္ေအာင္ ၾကြက္သား နာက်ဥ္ျခင္းမ်ား) တြင္လည္း ေသြးခဲမႈ နည္းေအာင္ aspirinပမာဏ အနည္းငယ္( 75-150mg)ကို ေပးထားႏိုင္ပါတယ္။

အျခား ကုထံုးေလးအခ်ိဳ႕။
၇။ သုေတသန ျပဳလုပ္မႈ တစ္ခုမွာေတာ႕ စအိုႏွင္႕ အူမႀကီးကင္ဆာေရာဂါ(Colo-rectal carcenoma)မွာလည္း aspirinဟာ အက်ိဳးသက္ေရာက္တယ္လို႕ဆိုပါတယ္။ ၄င္းသုေတသနမွာ- aspirin ပမာဏ 325mg/day ေပးထားေသာ စအိုႏွင္႕ အူမႀကီးကင္ဆာေရာဂါ(Colo-rectal carcenoma) လူနာ ၅၁၇ ဦးအနက္ ၁၂လအၾကာတြင္ အဖုအႀကိတ္ တိုးပြားလာသူ ၁၇%ေတြ႕ရျပီး aspirin မေပးထားသူမွာ ၂၈%တြင္ ေတြ႔ရသည္ဟု ဆိုပါသည္။
၈။ စအိုႏွင္႕ အူမႀကီးကင္ဆာေရာဂါ(Colo-rectal carcenoma) ကာကြယ္ရာတြင္လည္း သုေတသန ျပဳမႈအရ aspirinပမာဏ အနည္းငယ္ကို ကာကြယ္ေရးတြင္ အသံုး၀င္ႏိုင္ေၾကာင္းေတြ႔ရပါသည္။ ၄င္း သုေတသနတြင္ လူနာ ၁၁၂၁ဦးအား စမ္းသပ္ၾကည္႕ရာ aspirin မေပးေသာ လူနာ ၃၇၂ဦးအနက္ ၄၇%တြင္ ေရာဂါ ပိုဆိုးလာမႈကိုေတြ႔ရျပီး၊ aspirin ပမာဏ အနည္းငယ္ (81mg/day OD) ေပးေသာ လူနာ ၃၇၇ဦးတြင္ ေရာဂါ ပိုဆိုးလာမႈကို လူနာ၏ ၃၈%တြင္ေတြ႔ရပါသည္။ aspirin ပမာဏ မ်ားမ်ား (325mg/day OD) ေပးေသာ လူနာ ၃၇၂ဦးတြင္ ေရာဂါ ပိုဆိုးလာမႈကို လူနာ၏ ၄၅%တြင္ေတြ႔ရပါသည္။ သို႕ျဖစ္ရာ aspirin ပမာဏ အနည္းငယ္ ကို အူမႀကီးႏွင္႕ စအိုလမ္ေၾကာင္း ကင္ဆာ ကာကြယ္ရာတြင္ အသံုး၀င္ႏိုင္ေၾကာင္း သိရပါသည္။

တကယ္႔အျဖစ္မွာေတာ႕ aspirin low dose မွာပဲ အစာအိမ္ေသြးေၾကာေပါက္တာေတြ၊ ေသြးယိုတာေတြ ေတြ႔ရတတ္ပါတယ္။ စာေပထဲမွာ aspirin ကို တစ္ေန႕ 300-600mg/tds-qid/dayအထိေပးႏိုင္တယ္ဆိုေပမဲ႕ 75mgမွာပဲ အဲသည္အျဖစ္ေတြ ႀကံဳတာေတြ႔ရဖူးပါတယ္။ အစာအိမ္ထိတာ ကာကြယ္ဖို႕ ေဆးအေပၚမွာ ဖံုးထားတဲ႕ Film coated preparationေတြ၊ sustained released (SR) preparationေတြအေနနဲ႕ ေစ်းကြက္မွာ ေတြ႔ရျပီး အစာနဲ႕ တြဲေသာက္ဖို႕၊ သတိထားဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ ေသြးႀကဲေစတတ္တဲ႕အတြက္ ခြဲစိတ္ကုသမႈ မလုပ္မီ ႏွစ္ပတ္ ႀကိဳျပီး aspirinေဆးျဖတ္ထားဖို႕သင္႕ပါတယ္။

အဓိက အသံုးျပဳျခင္းေတြ။
၁။ အနာသက္သာေအာင္။
၂။ အေယာင္က်ေအာင္။
၃။ အဖ်ားက်ေအာင္။
၄။ ေသြးခဲျခင္း၊ ေသြးခဲ ပိတ္ျခင္းမွ ကာကြယ္ဖို႕။
၅။ ႏွလံုးအဆို႕ရွင္ က်ဥ္းေသာ ေရာဂါ(PDA)မွာ ေသြးခဲမပိတ္ေအာင္ကာကြယ္ဖို႕။
၆။ Batter’s syndrome မွာ PGE2 ထြက္တာ ေလ်ာ႔ခ်ႏိုင္ဖို႕။
ေဘးထြက္ ဆိုးက်ိဳးေတြ။
အစာအိမ္ ၊ အူလမ္းေၾကာင္းမွာ ပူစပ္ပူေလာင္ျဖစ္တာ၊ ရင္ျပည္႕ရင္ကယ္သလိုျဖစ္တာ၊ အန္ခ်င္တာ၊
အစာအိမ္ေသြးေၾကာေပါက္တာ တို႕ျဖစ္တတ္ပါတယ္။
ျပီးေတာ႕ ေသြးယိုစီးႏိုင္တဲ႕ ရာခိုင္ႏႈန္းမ်ားပါတယ္။ ခြဲစိတ္မႈ မျပဳမီ ဆရာ၀န္ကို သည္ေဆးေသာက္
ေနရေၾကာင္း ေျပာျပသင္႕ပါတယ္။

ေဆးနဲ႕ဓာတ္မတဲ႕တာ ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။ႏွာေရယိုတာာ၊ ယားယံတာ၊ ေဖာ္ေယာင္တာ
(Angio-neurotic oedema)၊ရင္ၾကပ္ေရာဂါထတာ၊ ေသြးလန္႕တာ တို႕ ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။
Urico-uric affectေၾကာင္႕ အျခားေဆးေတြ ေသာက္ေနရတာ ဆရာ၀န္ကို ရွင္းျပထားဖို႕ လိုပါတယ္။
ေဆးကို ေရရွည္ေသာက္ရလွ်င္ ေဆးေၾကာင္႕ ေရရွည္မွာ ေက်ာက္ကပ္ကို ထိခိုက္ေစႏိုင္ပါေသးတယ္။
အဆိပ္ျဖစ္ေလာက္ေအာင္ ေသာက္မိရင္ေတာ႕ နားမၾကားတာ၊ နားအူတာ၊ မူးေ၀တာ၊ ေခါင္းကိုက္တာ၊
အသက္ရွဴျမန္လာတာ၊ သတိလစ္တာတို႕ ျဖစ္ႏိုင္ျပီး ၄င္းျဖစ္စဥ္ကို Salicylism လို႕ေခၚျပီး ေဆးပညာအရ
Ray’s symdrome လို႕ အသိမ်ားပါတယ္။