စာ၊ ဗမာစာနဲ႔ ဖီေလာ္ေဆာ္ဖီ

ဖီေလာ္ေဆာ္ဖီဆုိတာ ေတြးတာေခၚတာလို႔ ေယဘုယ် နားလည္ၾကေတာ့ ေတြးတယ္၊ ေခၚတယ္ဆိုတာ ဘာလုပ္တာကို ေခၚတာလဲ။ ဒီမွာတင္ ဂြက်ဖို႔ ျဖစ္လာၿပီ။ စိတ္မရွည္တဲ့လူဆို ဒီကေန လွည့္ျပန္ၿပီ။ ေတြးတယ္၊ ေခၚတယ္ ဆိုတာဘာကို ေျပာတာလဲ။ ဖီေလာ္ေဆာ္ဖီရဲ ့အေရးႀကီးတဲ့ ဖန္ရွင္ (အလုပ္ပဲ ဆိုပါစို႔) က (တခ်ဳိ ့ကလည္း ဖီေလာ္ေဆာ္ဖီရဲ ႔unique ျဖစ္တဲ့ ဖန္ရွင္လို႔ ဆိုတယ္၊) မရွင္းမလင္းျဖစ္ေနတဲ့ သေဘာတရားေတြ concepts ေတြ (ဥပမာ God ဒါမွမဟုတ္ ငရဲ)၊ အမူအက်င့္၊ စိတ္ေနစိတ္ထား လုပ္ရပ္ေတြကို (ဥပမာ အားနာမႈ) တတ္ႏုိင္သမ်ွ ရွင္းေအာင္လုပ္ ၾကည့္ဖို႔ ျဖစ္တာမို႔ အရင္ဆုံး ေျပာခဲ့တဲ့ ေတြးတယ္၊ ေခၚတယ္ဆိုတဲ့ ေ၀ါဟာရနဲ႔ စၾကည့္ရေအာင္။


ေတြးတယ္၊ ေခၚတယ္လို႔ ေျပာတဲ့အခါ က်ေနာ္တို႔ ဘာလုပ္လဲ။ ေတြးတယ္၊ ေခၚတယ္ဆိုတာ ဦးေႏွာက္နဲ႔ အလုပ္လုပ္တာလို႔ အလြယ္ေျဖၾကမယ္။ ဒါမမွားပါဘူး။ ဒါေပမယ့္ ဦးေႏွာက္က ေစခိုင္း အလုပ္လုပ္တဲ့ အရာေတြက နည္းမွ မနည္းဘဲ၊ ႏွလုံးခုန္ခုိင္းတာ၊ စိတ္လႈပ္ရွားရင္ adrenalin ေတြ ပိုထုတ္ခိုင္းတာေတြဟာလည္း ဦးေႏွာက္က ေစခိုင္း အလုပ္ လုပ္တာေတြပဲ မဟုတ္လား။ ဒီေတာ့ ေတြးတယ္၊ ေခၚတယ္ ဆိုတာ ဦးေႏွာက္သုံးလုပ္ရတဲ့ ေျပာခဲ့တဲ့ အလုပ္ေတြနဲ႔ ဘာကြာလဲ။
အလြယ္ေျပာရရင္ေတာ့ ေတြးတယ္ ေခၚတယ္ဆိုတာ အဆိုေတြ မွားလား၊ မွန္လား ခ်င့္ခ်ိန္တဲ့ အလုပ္ပဲ ျဖစ္တယ္။ So when we say we are thinking, what we are doing is we are considering a proposition. And proposition is capable of being either true or false.
အနီးဆုံး ကားမွတ္တိုင္ကို ဒီလမ္းကသြားရင္ ေရာက္လိမ့္မယ္၊
လိမ္ေျပာတာ မေကာင္းဘူး။
အိမ္ေထာင္ဖက္ ေရြးတဲ့အခါ ပိုက္ဆံခ်မ္းသာသူကို ယူရင္ စိတ္ခ်မ္းသာတယ္။
အေပၚက ၀ါက်ေတြ အားလုံးဟာ အဆိုေတြ proposition ေတြခ်ည္းပဲ။ ဒီအဆုိေတြ မွန္လား (အၿမဲမွန္လား၊ ဘယ္အခါမွ မွန္လဲ) မွားလားကို ခ်င့္ခ်ိန္တဲ့ အလုပ္ဟာ ေတြးတာ၊ ေခၚတာပဲ။ ဖီေလာ္ေဆာ္ဖီ ဘာဆိုတာကို တိုတိုနဲ႔ လုိရင္း ရွင္းျပစမ္းကြာဆိုရင္ အေပၚက ခုေျပာခဲ့တဲ့ အတုိင္း ေျပာရဖုိ႔ရွိတယ္။
ဒီေတာ့ ေတြးတယ္၊ ေခၚတယ္ ဆိုတာ ဦးေႏွာက္ ခါးေတာင္းက်ိဳက္တာ သက္သက္တင္ (အဟဲ အမ်ဳိးသမီးမ်ား ခြင့္လႊတ္ပါေလ) မဟုတ္ေတာ့ဘူး။ အေတြးဆိုတဲ့ ျဒပ္မဲ့အရာတခုကို အမွန္အမွား အေျဖတခု ေပးႏုိင္တဲ့ ျဒပ္ရွိ၀ါက်ျဖစ္ေအာင္ ေျပာင္းလဲမႈဟာ ဖီေလာ္ေဆာ္ဖီနဲ႔ ဆုိင္တဲ့ အလုပ္ပဲ ျဖစ္တယ္။ ဒီေတာ့ ခ်ေရးႏုိင္တဲ့ တနည္း မွတ္တမ္းတင္ထားႏုိင္တဲ့ (အကၡရာနဲ႔ ျဖစ္ျဖစ္၊ သေကၤတနဲ႔ ျဖစ္ျဖစ္) စာဟာ ဖီေလာ္ေဆာ္ဖီအတြက္ မရွိမျဖစ္ လိုအပ္ခ်က္ျဖစ္တယ္။ စာမရွိဘဲ ဖီေလာ္ေဆာ္ဖီဆိုတာ ရွိကို မရွိႏုိင္ဘူး။ ဒီအေၾကာင္း အရာနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး ဆိုင္ရာ ပညာရွင္ေလာကမွာ ၾသဇာရွိတဲ့ စာတမ္းတေစာင္ ရွိတယ္။ စိတ္၀င္စားသူမ်ား ဒီမွာၾကည့္ပါ။ www.jstor.org/pss/177651 (စကားခ်ပ္၊ စကား (spoken words) ေတြကို ပုံသ႑ာန္ အတည္တက် ရွိတဲ့ စာေတြ အျဖစ္ ေျပာင္းလဲၿပီးမွသာ ေ၀ဖန္ဆန္းစစ္တာ၊ စစ္ေၾကာတာတို႔ လုပ္ႏုိင္မယ္။ ဥပမာ မိုးႀကိဳးပစ္တဲ့ အျဖစ္အပ်က္ကိုၾကည့္။ ခ်ေရးႏုိင္တဲ့ စာမရွိခင္ကဆုိရင္ မိုးႀကိဳးပစ္တာကို ဘယ္လို ေဖာ္ျပၾကမလဲ။ ေဖာ္ျပပုံ၊ ေဖာ္ျပနည္းေတာ့ ရွိၾကမွာဘဲ။ ဒါေပမယ့္ ေကာင္းကင္းမွာ သစ္ပင္ အျမစ္ေတြပုံစံ လင္းကနဲ ျဖစ္ၿပီး ေနာက္ဆက္တြဲ က်ယ္ေလာင္တဲ့ အသံႀကီး ေပၚထြက္လာတဲ့ ျဖစ္ရပ္တုိင္းကို မိုးႀကိဳးပစ္မႈ ဆိုၿပီး ပုံသ႑ာန္ အတည္တက်ရွိတဲ့ စာအျဖစ္ အႏွစ္ထုတ္ယူၿပီးမွသာ (abstraction လုပ္ပီးတဲ့အခါမွသာ) လ်ွပ္စီးလက္မႈတိုင္း၊ မိုးႀကိဳးပစ္မႈတုိင္းကို ေနာက္အလား သ႑ာန္တူ ျဖစ္ရပ္ေတြနဲ႔ ႏႈိင္းယွဥ္ၾကည့္ႏုိင္မယ္၊ ေ၀ဖန္စစ္ေၾကာႏုိင္မယ္၊ အဓိပၸါယ္တခုခု သတ္မွတ္ေပးႏုိင္မယ္။ တနည္း ဖီေလာ္ေဆာ္ဖီ ေဘာင္ထဲ ထည့္ႏုိင္မယ္။)
ဒီေတာ့ ဗမာစာမွာ ဖီေလာ္ေဆာ္ဖီကို က်က်နန ေလ့လာဆည္းပူးရာမွာ မရွိမျဖစ္ လုိအပ္တဲ့ စကားလုံးေတြ ရွိရဲ ႔လား၊ သဒၵါေတြ ျပည့္စုံရဲ ႔လား။ ဒီေမးခြန္းကို ကုိယ့္ဟာကိုယ္ ထုတ္ၿပီး ကုိယ့္ဟာကိုယ္ အေျဖေပးဖုိ႔ ႀကိဳးစားၾကည့္တာ နည္းနည္းေတာင္ၾကာေနၿပီ။ အဲဒိအေျဖကို ခု ႀကိဳးစားေျဖၾကည့္မယ္။
ေျပာခဲ့သလုိ ဖီေလာ္ေဆာ္ဖီဆိုတာ အဆိုေတြကို မွန္လား၊ မွားလား ခ်င့္ခ်ိန္တာ၊ အကဲျဖစ္တာ ဆိုရင္ အမွန္၊ အမွားဆိုတဲ့ ေ၀ါဟာရ ႏွစ္ခုရဲ ့အဓိပၸါယ္ကို ရွင္းလင္းေအာင္ လုပ္ဖို႔ အေရးႀကီးတယ္၊ အဆိုေတြကို အကဲျဖတ္မဲ့ evaluate လုပ္မဲ့ စကားလုံးကိုက ေ၀ေ၀၀ါး၀ါးဆို ဒီအဆိုေတြကို အကဲျဖတ္တဲ့အခါ အဓိပၸါယ္ တခုခုထြက္ေအာင္ လုပ္တဲ့အခါ ေ၀ေ၀၀ါး၀ါးေတြ ျဖစ္ကုန္မွာဘဲ။ ဒါဆိုရင္ အေပၚမွာ ေျပာခဲ့တဲ့ ေ၀၀ါးေနတာေတြကို ရွင္းလင္ေအာင္ လုပ္ျခင္းဆိုၿပီး အဓိပၸါယ္ဖြင့္ခဲ့တဲ့ ဖီေလာ္ေဆာ္ဖီ အလုပ္ကို လုပ္လုိ႔ရမွာ မဟုတ္ေတာ့ဖူး။
ဖီေလာ္ေဆာ္ဖီမွာသုံးတဲ့ အမွန္နဲ႔ အမွားအတြက္ ဗမာစာမွာ ရွိေနတဲ့ ေ၀ါဟာရေတြကို ၾကည့္ရေအာင္။ အဂၤလိပ္လို truth / false ကို ဗမာလို မွန္/မွား လုိ႔ ေျပာၾကတယ္။ ဒါေပမယ့္ အဂၤလိပ္လို right / wrong အတြက္ ဗမာစာမွာ မွန္/မွား အျပင္ သီးျခားေ၀ါဟာရမရွိဘူး။ အဂၤလိပ္က correct / incorrect ဆိုတဲ့ technical ေ၀ါဟာရ ေနာက္တစုံေတာင္ ရွိေသးတယ္။ အဂၤလိပ္မွာ true / false ဟာ facts အခ်က္အလက္ကို ေဖာ္ျပတဲ့ ေ၀ါဟာရေတြ ျဖစ္ၿပီး right / wrong ကေတာ့ ထင္ျမင္ယူဆခ်က္ opinion / judgment ကုိ ေဖာ္ျပတဲ့ ေ၀ါဟာရ ျဖစ္တယ္။ ဗမာမွာ right / wrong opinion ကို ေဖာ္ျပတဲ့ ၀ါက်ေတြအတြက္ ေ၀ါဟာရ သီးသန္႔ မရွိတာဟာ ဗမာစာဟာ အခ်က္အလက္ facts နဲ႔ ထင္ျမင္ယူဆခ်က္ opinion ခြဲျခားမႈရဲ ့အေရးႀကီးပုံကို အသိအမွတ္ မျပဳတာ ျပေနတယ္။ ဖီေလာ္ေဆာ္ဖီ အတြက္ အေျခခံ အက်ဆုံး လိုအပ္ခ်က္တခု ကင္းမဲ့ေနတာဟာ ဒို႔ဘာသာစကားဟာ အဆင့္ျမင့္ ဘာသာရပ္ေတြကို ေလ့လာဆည္းပူးႏုိင္ဖို႔ မျပည့္စုံေသးတာကို ျပေနတယ္လို႔ ယူဆတယ္။
အဂၤလိပ္က true / false ကိုအရင္ ၾကည့္ရေအာင္။ အဂၤလိပ္မွာ ၀ါက်တခု true လား၊ false လားဆိုတာ ရွင္းတယ္။ empirically စစ္ၾကည့္လို႔ရတယ္။ ၁၉၃၉ မွာ ဒုတိယ ကမၻာစစ္ ျဖစ္တယ္၊ သာမန္ ေလထုဖိအားမွာ ေရခဲမွတ္ဟာ သုညဒီဂရီ ျဖစ္တယ္၊ ေဘာလုံးပြဲ တပြဲမွာ ဂုိးမရပဲ အႏုိင္ရႏုိင္တယ္ စတဲ့ ၀ါက်ေတြ အားလုံးဟာ true statement ဒါမွမဟုတ္ false statement ေတြျဖစ္တယ္။ ဒီ၀ါက်ေတြရဲ ့truth value ကို ေဖာ္ျပဖို႔ ဗမာစာမွာ မွန္ မွား ဆိုတဲ့ စကားလုံးေတြ ရွိတယ္။ ပထမအဆိုႏွစ္ခုဟာ မွန္တယ္၊ တတိယအဆိုက မွားတယ္။ ဒါေပမယ့္ ေဟာဒီ ၀ါက်ေတြကိုၾကည့္။ ရွည္ရွည္ေ၀းေ၀း ေတြးမေနနဲ႔၊ ေပ်ာ္သလိုသာေန၊ ရဲဆိုတာ (သတင္းေထာက္ဆိုတာ) ငိုစား ရီစားခ်ည္းပဲ ဆိုတဲ့ ၀ါက်ေတြကို evaluate လုပ္တဲ့အခါ ခ်င့္ခ်ိန္တဲ့အခါ အဂၤလိပ္စာမွာ right / wrong ဆိုတဲ့ ေ၀ါဟာရေတြ ရွိတယ္။ အဲ right / wrong ပဲသုံးရတယ္။ true / false သုံးလို႔မရဘူး၊ ဒါေပမယ့္ ဗမာစာမွာ right / wrong အတြက္ ေ၀ါဟာရ သီးသန္႔မရွိဘူး။ ဒီေတာ့ opinion ကိုေဖာ္ျပရမဲ့ ၀ါက်ေတြအတြက္ စကားလုံးေတြ မရွိတဲ့အခါ ဘာျဖစ္လဲ။ ပထမဆုံးတခ်က္ အေနနဲ႔ သေဘာထားကြဲလြဲတာကို အသိအမွတ္ျပဳဖို႔ ခက္သြားတာေပါ့။ ဥပမာ ကုိယ့္အတြက္ပဲ ကိုယ္လုပ္၊ ေပ်ာ္သလိုသာေန ဆိုတဲ့ ၀ါက်ေတြကို သေဘာမတူတဲ့လူက ဒါမွားတယ္လို႔ ေျပာမွာဘဲ။ သေဘာက်တဲ့လူကေတာ့ ဒါမွန္တယ္လို႔ ေျပာမယ္။ ဒါေပမယ့္ သေဘာက်သူနဲ႔ မက်သူ ေျပာတဲ့ အမွန္ အမွားဆိုတာ true / false လား၊ right / wrong လားဆိုတာ ဒို႔စာမွာ ရွင္းရွင္းလင္းလင္း ခဲြျခားႏုိင္တဲ့ စကားလုံး မရွိဘူး။
ေနာက္တခါ အခ်က္အလက္ facts နဲ႔ ထင္ျမင္ယူဆခ်က္ ဒါမွမဟုတ္ သေဘာထား opinion ကြဲေအာင္ ေျပာႏုိင္တဲ့ စကားစုေတြ မရွိတာဟာ ပို႔စေမာ္ဒန္ ေယာင္ေယာင္အိုးေတြ တြင္က်ယ္ေစႏုိင္တဲ့ အေျခအေနမ်ဳိးကို ျဖစ္ေစတယ္။ အမွန္ရဲ ့ဆန္႔က်င္ဘက္က မမွန္တာဆိုပီး ေျပာတာ ၾကားဖူးမွာေပါ့။ တကယ္က အမွန္ရဲ ့ဆန္႔က်င္ဘက္က အမွားလား၊ မမွန္တာလားဆိုတာ အမွန္ဆိုတာ အခ်က္အလက္ facts ကိုေျပာတဲ့ truth လား၊ ထင္ျမင္ယူဆခ်က္ opinion ကိုေျပာတဲ့ right လားဆိုတာကို ေသခ်ာ မသဲကြဲလို႔ အဲ့သလို ကေဘာက္တိ ကေဘာက္ခ်ာ ျပန္ေမးၾကတာလို႔ ယူဆမိတယ္။ လူႀကီးေတြက ခေလးေတြကို အမွန္အမွား ခြဲျခားႏုိင္ပါေစဆုိပီး ဆုံးမတဲ့အခါ အဲဒိ အမွန္အမွားဆိုတာ right and wrong တနည္းအားျဖင့္ judgment/opinion ကုိေျပာတာ။ judgment ေကာင္းမ်ား ခ်ႏုိင္တဲ့ တနည္းအားျဖင့္ စဥ္းစားခ်င့္ခ်ိန္ ႏုိင္သူမ်ား ျဖစ္ပါေစလုိ႔ ဆုံးမတာ ျဖစ္တယ္။ Letting people die (or prostitution, human sacrifices etc) is right / wrong, ဆိုတဲ့ ၀ါက်နဲ႔ It is true to say that if we have unlimited rights over ourselves, allowing us to treat ourselves in a way we see fit is recognizing such rights ဆိုတဲ့ ေ၀ါဟာရ ႏွစ္ခုကို ဗမာလိုျပန္ၾကည့္၊ လူတေယာက္ကို ေပးေသတာဟာ မွန္တယ္ဆိုၿပီး ထြက္တယ္။ ဒုတိယ ၀ါက်ကိုျပန္ၾကည့္မယ္။ ကုိယ့္ကိုယ္ကို လုပ္ပုိင္ခြင့္ အျပည့္အ၀ ရွိတယ္ဆိုရင္ ကုိယ့္ကုိယ္ကို ကုိယ္ႀကိဳက္သလို အသုံးခ်တာဟာ ဒီလုပ္ပိုင္ခြင့္ေတြကို အသိအမွတ္ ျပဳျခင္းလုိ႔ ေျပာတာဟာ မွန္တယ္။ ပထမ အမွန္က right / wrong အမွန္၊ ဒုတိယ အမွန္က true / false  အမွန္။ ဒီမွာတင္ ဗမာစာ ဘယ္ေလာက္ ဂြက်လဲ၊ ေရလုိက္လြဲေစလဲဆိုတာ သတိျပဳမိၾကမယ္ ထင္တယ္။
ဖီေလာ္ေဆာ္ဖီမွာ အေရးႀကီးဆုံး အဆိုက true proposition is not false တဲ့။ ဒါကို မွန္ေသာ အဆိုသည္ မမွားလို႔ ဘာသာျပန္တဲ့အခါ တခ်ဳိ ့က ဒါအဓိပၸါယ္ မရွိဘူး၊ မမွန္ရင္ မွားဆိုတဲ့ ေလာဂ်စ္ဟာ ေခတ္မရွိေတာ့ဘူးလို႔ ေျပာတတ္ၾကတယ္။ တကယ္က ေခတ္မရွိေတာ့တာ မဟုတ္ဘဲ သူတို႔နားလည္ေနတဲ့ အမွန္ အမွားက true / false က အမွန္လား right / wrong က အမွန္လားဆိုတာ ကုိယ့္ဟာကုိယ္ေတာင္ သေဘာ မေပါက္လို႔ အဲ့သလုိ အူေၾကာင္ေၾကာင္ ျပန္ေမးၾကတာ ျဖစ္တယ္။
ဒီေတာ့ အမွန္ဆိုတဲ့ စကားလုံးနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး အခ်က္အလက္မွန္လား၊ သေဘာထား ထင္ျမင္ယူဆခ်က္မွန္လား ရွင္းရွင္းလင္းလင္း မရွိတဲ့အခါ ေရွ ့ဆက္ဖုိ႔ ခက္ေရာေပါ့။  ဖီေလာ္ေဆာ္ဖီမွာ truth ကို တခါ ႏွစ္ခါထပ္ခြဲတယ္။ ဗမာလို ဘယ္လိုေခၚလဲေတာ့ မသိဘူး။ အဂၤလိပ္လိုေတာ့ necessary truth (or logical truth) နဲ႔ contingent truth ဆိုၿပီး ရွိျပန္တယ္။ necessary truth ဆိုတာ ဘယ္လိုမွ မမွားႏုိင္တာ၊ အဆိုတခုရဲ ့ ဆန္႔က်င္ဘက္ဟာ contradiction ျဖစ္သြားတဲ့အခါ အဲဒိအဆိုကို necessarily true statement လုိ႔ ေျပာၾကတယ္။ necessary truth ေတြ ဥပမာေပးခ်င္ရင္ သခ်ၤာမွာၾကည့္။ ႏွစ္နဲ႔ႏွစ္ေပါင္းရင္ ေလးရတယ္။ ဒါဟာ necessary truth ဘာလုိ႔ဆို ဒီအဆုိရဲ ့ ဆန္႔က်င္ဘက္ (ႏွစ္နဲ႔ ႏွစ္ေပါင္းရင္ ေလးမရဘူး) က contradiction. (စကားခ်ပ္။ contradiction ဆိုတာ technical ဆန္တဲ့ ေ၀ါဟာရ၊ contradict ျဖစ္တယ္ဆိုရင္ ဘာနဲ႔ contradict ျဖစ္သလဲလုိ႔ ေမးစရာ ရွိတယ္။ သခ်ၤာမွာေတာ့ သခ်ၤာကို ဖြဲ႔စည္းထားတဲ့ စည္းမ်ဥ္း ဥပေဒသေတြနဲ႔ အလြယ္ေျပာရရင္ သခ်ၤာရဲ ့rule of the game ကို contradict ျဖစ္တယ္။) ေနာက္တခါ ေဟာဒီ၀ါက်တခုကို ဖတ္ၾကည့္။ ကိုယ့္ကုိယ္ကို ခ်စ္တဲ့လူ တေယာက္ကို မခ်စ္ဖူးဆုိရင္ သင္ဟာ ကုိယ့္ကုိယ္ကို မခ်စ္ဖူး။ ဒီ၀ါက်ဟာလည္း necessary truth ပဲ။ ဒီ necessary truth ကို ျမင္ဖို႔ အဲဒိ ၀ါက်ကို နားလည္ေအာင္ ဖတ္ၾကည့္ဖို႔ပဲ လုိတယ္။ (အပိုင္းႏွစ္ပုိင္းပါတယ္၊ ပထမပုိင္းက အဂၤလိပ္လို conditional ေခၚတယ္။ အဲဒိအပို္င္းမွန္ရင္ တနည္း ‘ကိုယ့္ကုိယ္ကို ခ်စ္တဲ့လူ တေယာက္ကို မခ်စ္ဖူး’ ဆိုတာ မွန္ရင္ ေနာက္ကအပုိင္း ‘သင္ဟာ ကုိယ့္ကုိယ္ကို မခ်စ္ဖူး။’ ဆိုတဲ့ အပုိင္းဟာ မမွန္လို႔ မရဘူး။ မမွန္ရင္ ဒီ conditional အဆိုဟာ contradict ျဖစ္ၿပီ။)
တဘက္မွာcontingent truth ဆိုတာ မွန္ေတာ့ မွန္တယ္၊ ဒါေပမယ့္ မွားႏုိင္ေခ်ရွိတဲ့ အမွန္မ်ဳိး။ ဥပမာ ေဘာလုံးပြဲနဲ႔ ဥပမာ ေပးၾကည့္မယ္။ ေဘာလုံးပြဲမွာ ႏုိင္ရင္ သုံးမွတ္၊ သေရ တမွတ္၊ ရႈံးရင္ တမွတ္မွ မရဘူး၊ ဟုတ္တယ္ေနာ္။ အသင္းတသင္းဟာ သုံးပြဲ ကစားၿပီးခ်ိန္မွာ သုံးမွတ္ရထားတယ္ ဆုိပါစို႔။ ဒီအသင္းဟာ တပြဲႏုိင္ ႏွစ္ပြဲရႈံးထားတယ္ ဆိုတဲ့ အဆိုဟာ contingent truth သာ ျဖစ္တယ္။ မွားႏုိင္တဲ့ အမွန္မ်ဳိး။ မမွန္လို႔ကို မရတဲ့ အဆိုမ်ဳိး မဟုတ္ဖူး။ ဒီအသင္းဟာ တပြဲႏုိင္ ႏွစ္ပြဲရႈံးထားတာ ျဖစ္ႏုိင္သလို သုံးပြဲလုံး သေရက်ထားတဲ့ အသင္းေရာ မျဖစ္ႏုိင္ဘူးလား။ ျဖစ္ႏုိင္တာေပါ့။ ဒါ့ေၾကာင့္ ခုအေျခအေနမွာ ဒီအသင္းဟာ တပြဲႏုိင္ ႏွစ္ပြဲရႈံးထားတယ္ ဆိုတဲ့ အဆိုေရာ၊ သုံးပြဲလုံး သေရက်ထားတယ္ ဆိုတဲ့ အဆို ႏွစ္ခုလုံးဟာ contingent truth ေတြျဖစ္တယ္။
ေနာက္တခါ အမွန္အမွားအျပင္ ဖီေလာ္ေဆာ္ဖီမွာ အေရးႀကီးတဲ့ စကားလုံးေတြ သဒၵါဖြဲ႔စည္းပုံေတြ က်န္ေသးတယ္။ ဥပမာ အဂၤလိပ္လို determiner / article ဆိုတာ ဗမာမွာ ရွိလား။ လက္တင္မွာေတာ့ မရွိတဲ့အတြက္ လက္တင္နဲ႔ ေရးတဲ့ ဖီေလာ္ေဆာ္ဖီ စာအုပ္ေတြဟာ အျငင္းပြားစရာ ျဖစ္တဲ့ သာဓကေတြရွိတယ္လုိ႔ ဖတ္ရဖူးတယ္။ articles ဟာ ဖီေလာ္ေဆာ္ဖီမွာ ဘာ့ေၾကာင့္ အေရးႀကီးတာလဲ။ abstraction ဒါမွမဟုတ္ universals နဲ႔ particulars ကို ေယဘုယ် နဲ႔ သီးျခားျဖစ္မႈကို articles မသုံးဘဲ ဘယ္လို ခြဲျခားမႈျပဳႏုိင္မလဲ။ ေက်ာက္ခဲဟာ မာတယ္၊ ကြန္ကရစ္ဟာ မာတယ္။ အဲဒိ သီးျခားမာေက်ာမႈေတြကေန ေယဘုယ်ျဖစ္မႈ (မာေက်ာမႈ) ဆိုတဲ့ သေဘာကို abstraction လုပ္တဲ့အခါ၊ ထုတ္ယူတဲ့အခါ၊ ေနာက္ မာေက်ာမႈေတြကို ႏႈိင္းယွဥ္တဲ့အခါ article သေဘာတရား မရွိဘဲ မျဖစ္ႏုိင္ဘူလုိ႔ ထင္တယ္။ ဗမာ ေက်ာင္းသူ ေက်ာင္းသားေတြကို အဂၤလိပ္စာသင္တဲ့အခါ article ဘယ္ေနရာမွာ သုံးရလဲ၊ မသုံးရဘူးလဲ၊ ဘယ္ article သုံးရသလဲဆိုတဲ့ အပုိင္းဟာ ေခါင္းအစားဆုံးပဲ။ မယုံရင္ အဂၤလိပ္စာဆရာေတြ ေမးၾကည့္။ ဘာလုိ႔ဆုိ article သုံးပုံသဒၵါကို နားလည္ဖို႔ဟာ plural noun ေနာက္က verb ကို s မထည့္ရဘူးဆိုတဲ့ သဒၵါ နားလည္ပုံေလာက္နဲ႔ မရဘူး။ ဗမာစာမွာ ဖီေလာ္ေဆာ္ဖီမွာ သုံးတဲ့ article ကို နားလည္ႏုိင္တဲ့ အေျခခံရွိတယ္။ ဒါေပမယ့္ တကယ္သင္ၾကားမႈအပုိင္းမွာ ဒါကို ဦးစားေပးၾကတာ သိပ္သတိမျပဳမိၾကဘူး။ Watote builds house(s). ဆိုတာ တနည္းအားျဖင့္ ၀တုတ္ ဘာအလုပ္လုပ္လဲဆိုတာကို ေျပာတာ။ တဘက္မွာ Watote builds a house ဆိုတာ ၀တုတ္ ဘာအလုပ္လုပ္လဲ၊ တနည္း သူ႔ရဲ ့သက္ေမြး၀မ္းေက်ာင္းမႈ ကို ေျပာတာ မဟုတ္ေတာ့ဘူး။ ဒါေပမယ့္ ဗမာလုိ ဘာသာျပန္ၾကည့္၊ ၀တုတ္ အိမ္(ေတြ) ေဆာက္တယ္၊ ၀တုတ္ အိမ္ေဆာက္တယ္ ဆိုတာနဲ႔ ၀တုတ္ အိမ္တလုံး ေဆာက္တယ္ ဆိုတဲ့ ၀ါက်ႏွစ္ခုကို ခြဲျခားဖို႔ အေရးႀကီးပုံကို ဗမာစာမွာ အသိအမွတ္ ျပဳမထားျပန္ဘူး။
ျပန္ေကာက္ရရင္ ဗမာစာမွာ အဆင့္ျမင့္ပညာ၊ အသိေတြကို ေလ့လာဆည္းပူးဖို႔ ျပဳျပင္စရာ၊ ျဖည့္စြက္စရာေတြ အမ်ားႀကီး ရွိေသးတယ္။ လက္ရွိ အေနအထားနဲ႔ ဘယ္လိုမွ မလုံေလာက္ဖူး။ ဒီလိုေျပာလို႔ အေတာ္မ်ားမ်ားက ႀကိဳက္ခ်င္မွ ႀကိဳက္မယ္။ ကုိယ္လဲ ဗမာျပည္ႀကီးလာတဲ့ ဗမာတေယာက္ပဲ။ ကုိယ့္လူမ်ဳိး အေၾကာင္း ေကာင္းေကာင္း သိတာေပါ့။ အေတာ္မ်ားမ်ားက ဗမာစာဟာ ပထမတန္းစားစာ၊ ဘာမွ ျဖည့္စြက္ ျပဳျပင္စရာ မလိုတဲ့စာ ဆိုၿပီး ၀ါးလုံးေခါင္းထဲ လသာေနသူေတြမ်ားတယ္။ စာဟာ အသိဘ႑ာတိုက္ကို တိုးပြားေအာင္လုပ္ဖို႔ မရွိမျဖစ္လုိအပ္တဲ့ ဆူးေစာက္ ကိရိယာပဲ။ အဲဒိစာ အဆင့္မျမင့္ရင္ အဲဒိစာကို အသုံးျပဳသူေတြရဲ ့အသိဘ႑ာတိုက္ဟာလည္း ေဟာင္းေလာင္းျဖစ္ေနဖို႔ မ်ားတယ္။
၀တုတ္
Zizawa’s refuge မွ ကူးယူေဖၚျပပါသည္။