Alvin-Toffler
၁၉၈၀ ခုႏွစ္က Alvin Toffler ဆိုေသာ အနာဂတၱိပညာရွင္တစ္ေယာက္က The Third Wave ဆိုေသာ က်မ္းကို ေရးသားထုတ္ေဝခဲ႔သည္။ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းႏွင့္ ယဥ္ေက်းမႈ တို႔အေပၚ ရိုက္ခတ္ခ်က္မ်ား အေၾကာင္း ျဖစ္ပါသည္။ လူသားတုိ႔ အဆင့္ဆင့္တိုးတက္ ဖြံ႕ျဖိဳးလာၾကရာတြင္ ရင္ဆိုင္ၾကံဳေတြ႕ၾကရေသာ ႏိုင္ငံေရး၊ လူမႈေရး ႏွင့္ ယဥ္ေက်းမႈတို႔၏ ဂယက္မ်ား၊ ၎တို႔ အျပင္ လူသားေဗဒ ဖြံ႔ျဖိဳးမႈမ်ား ၊ ဆင့္ကဲျဖစ္စဥ္မ်ား။ စသည္။ ယင္းတို႔ကို အေျခခံ၍ သမိုင္းေၾကာင္းကို ေလ့လာသံုးသပ္ခဲ႔ရာ- ပင္မက်ေသာ ရိုက္ခတ္ခ်က္မ်ားကို လိႈင္း အျဖစ္ ကိုယ္စား ျပဳခဲ႔သည္။ တင္စားခဲ႔သည္။

ေခတ္အဆက္ဆက္ ခြဲထုတ္ ဆင္ျခင္ရာတြင္ လူတို႔ႏွင့္ လူ႕အဖြဲ႔အစည္းကို အဓိက ရိုက္ခတ္ေနေသာ လိႈင္းၾကီး ကား သံုးလိႈင္းရွိေနျပီဟု ဆိုသည္။ ၎တို႔ လိႈင္း သေဘာသဘာဝမ်ားႏွင့္ ရင္ဆိုင္ေတြ႔ၾကံဳရပံုမ်ားသည္ အဓိကအားျဖင့္ လူအဖြဲ႔အစည္းႏွင့္ ႏိုင္ငံေရး၊ စီးပြားေရး အေပၚထင္ရွားစြာ အကိ်ဳးသက္ေရာက္မႈ ရွိေနသည္။ ၎တို႔ကို ေလ့လာဆံုးျဖတ္လ်က္ ဟားဗတ္တကၠသိုလ္မွ ႏိုင္ငံေရး သိပၸံပညာရွင္ ဆမ္ျမဴရယ္လ္ ဟင္တင္တန္ကလည္း ယဥ္ေက်းမႈမ်ား တိုးတိုက္မိျခင္း Clash of Civilization ကို ထုတ္ေဝတင္ျပျပန္သည္။
Samuel P. Huntington
၂၁ ရာစု လူ႔အဖြဲ႔အစည္းတြင္ ျဖစ္ေပၚလာေသာ တိုးတက္ဖြံ႕ျဖိဳးမႈမ်ားႏွင့္ ယခင့္ယခင္က အဆင့္ဆင့္တိုးတက္လာခဲ႔ေသာ ျဖစ္စဥ္မ်ားကို သံုးသပ္၍ လိႈင္းသဘာဝ ၾကီးမ်ားတြင္ ယဥ္ေက်းမႈမ်ား ေရွာယွက္ကုန္ၾကမည္ ဆိုသည္။ အဘယ္သို႔ ကူးေျပာင္းကုန္ၾကမည္နည္း။ မည္သည့္ နည္းျဖင့္ ရင္ဆိုင္လာၾကရမည္နည္း။ ယင္း ျပႆနာမ်ားကို သံုးသပ္ထားခဲ႔ၾကပါသည္။
ယင္းသို႔ သံုးသပ္တင္ျပၾကရာတြင္ ဤအေရးအရာမ်ားသည္ ကမၻာတစ္ဝွမ္းလံုး ၊ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းမွန္သမ်ွ နွင့္ သက္ဆိုင္လ်က္ရွိေၾကာင္း အထူးေျပာစရာေတာ့ လိုမည္ မထင္ေခ်။ ယခုလို ဒစ္ဂ်စ္တယ္၊ အင္တာနက္၊ အြန္လိုင္း မီဒီယာမ်ား ေခတ္တြင္ ပိုသိသာသည္။ ယဥ္ေက်းမႈ တိုးတိုက္သည္ ဆိုေသာ စကားမွာ အထူး တြင္က်ယ္လာသည္။ လိႈင္းမ်ား ရိုက္ခတ္လ်က္ရွိေနသည္ အဘယ္သို႔ ဆက္လက္ရိုက္ခတ္ ဦးမည္ ဆိုျခင္းကို လည္းေကာင္း၊ ပထမ၊ ဒုတိယႏွင့္ တတိယ လိႈင္းမ်ား အျပီးတြင္ မည္သို႔ေသာ လိႈင္းမ်ား ဆက္လက္ ျဖစ္ေပၚ ရိုက္ခတ္္ ဦးမည္ကို လည္းေကာင္း ပညာရွင္မ်ား ၾကံဆ ေဆြးေႏြးေနၾကဆဲ ျဖစ္ပါသည္။
ယခု က်ေနာ္တို႔ ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ေကာ ။
က်ေနာ္တို႔လည္း ဤလိႈင္းဂယက္မ်ား ေအာက္တြင္ ေရာက္လ်က္ ရွိေနပါသည္။ ႏိုင္ငံေရး၊ လူမႈေရး၊ စီးပြားေရး၊ ယဥ္ေက်းမႈ ေရးရာ တို႔၌ လိႈင္းမ်ား ရင္ဆိုင္ ျဖတ္သန္း ခဲ႔ရသည္ ခ်ည္း ျဖစ္သည္။ အဘယ္သို႔ ျဖတ္သန္းခဲ႔ပါသနည္း။ ဤေမးခြန္းအတြက္ အေျဖကိုေတာ့ က်ေနာ္ မသိနားမလည္။ ထို႔ေၾကာင့္ သိနားလည္ၾကေသာ ပုဂၢိဳလ္မ်ား- သံုးသပ္ထားၾကသည္ကိုသာ ရွာေဖြရေတာ့သည္။
ေအာက္တြင္ ဆရာေက်ာ္ဝင္း၏ ျမန္မာ့ႏိုင္ငံေရးဓေလ့ႏွင့္ တတိယလိႈင္းအေတြ႕ ဟူေသာ ေလ့လာခ်က္ ေဆာင္းပါးကို ဤအတြက္ ရည္ရြယ္ျပီး က်ေနာ္ တင္လိုက္ပါသည္။ အထူးသျဖင့္ ဤေဆာင္းပါး၏ ဦးတည္ရာ Trend က အဘယ္ဆိုသည္ကိုေတာ့ ဤပို႔စ္ ေခါင္းစဥ္ ျဖင့္ပင္ အဆံုးအျဖတ္ ေပးထားပါသည္။ အက်ယ္ မေျပာလိုေတာ့ပါ။ ပသို႔ပင္ ျဖစ္ေစ – ၎၏ နိဂံုး စကားအတိုင္း ေျပာရလ်င္ ဤေဖာ္ျပခ်က္မ်ားတြင္ “အားလံုးကို လက္ခံႏိုင္သည္ မခံႏိုင္သည္ ဆိုျခင္းထက္ ၊ ဆင္ျခင္စဥ္းစားဖြယ္ေကာင္းသည္”ကေတာ့ အမွန္ပင္ ျဖစ္ပါေၾကာင္း။
ေဇယ်
………………………………………………………………

နိဒါန္း(Prologue)

ႏိုင္ငံေရး စနစ္တစ္ရပ္ ဒီမိုကရက္တစ္ နည္းလမ္းတက် ျဖစ္,မျဖစ္ ဆိုသည္ကို ‘စံသတ္မွတ္ခ်က္မ်ား’ ( bench marks ) ျဖင့္ တိုင္းတာ အကဲျဖတ္ေလ့ ရွိႀကသည္။ သို႔ႏွင့္အမ်ွ ဒီမိုကေရစီ အေႀကာင္း ေျပာႀကဆိုႀကသည္မ်ားမွာ ေကာင္းကင္ ဆန္ေကာင္း ဆန္ေနပါလိမ့္မည္။ ဘဝႏွင့္ အလွမ္းေဝးေသာ နတ္သမီးပံုျပင္မ်ားႏွယ္၊ အေကာင္းခ်ည္း ဆိုသလိုမ်ိဳး ျဖစ္ခ်င္ ျဖစ္ေနပါလိမ့္မည္။
သို႔ႏွင့္တိုင္ ဒီမိုကရက္တစ္ မဟုတ္ေသာ အေနအထားမွ ဒီမိုကရက္တစ္ အေျခအေနသို႔ ေျပာင္းလဲယူရေသာ ‘ ဒီမိုကရက္တိုင္ေဇးရွင္း ‘ ( Democratization ) အေႀကာင္း စိစစ္သံုးသပ္ အကဲျဖတ္ေတာ့မည္ဆိုလ်င္မူ၊ ေကာင္းကင္ ဆန္ေနလို႔ မျဖစ္ေတာ့ပါ။ နတ္သမီး ပံုျပင္မ်ားလိုလည္း ၊ အစစ လွပခ်င္မွ လွပါလိမ့္မည္။ ဒီမိုကရက္တိုင္ေဇးရွင္း ကို စံသတ္မွတ္ခ်က္မ်ား ျဖင့္ စလို႔မရ။ ပကတိ အရွိမွ စတင္ရေသာေႀကာင့္ ျဖစ္သည္။
ပကတိ အရွိဟု ဆိုရာတြင္လည္း၊ မ်က္ေမွာက္ေရးရာ သက္သက္မ်ွ သာ မက ဟိုးလြန္ေလျပီးေသာ ရာစု၊ ေထာင္စုမ်ားအထိ စြဲခိုင္စူးဝင္ေနတတ္ေသာ၊ ယဥ္ေက်းမႈ ဓေလ့မ်ားကိုပါ တူးဆြေလ့လာရသည္မ်ားပင္ ရွိသည္။ အထူးသျဖင့္ ယေန႔ေခတ္ ဒီမိုကရက္တိုင္ ေဇးရွင္း အေႀကာင္း၊ ေဆြးေႏြး သံုးသပ္ႀကရာတြင္ သက္ဆိုင္ရာ လူ႕အဖြဲ႔အစည္း၏ ‘ႏိုင္ငံေရးဓေလ့’ ( Political Culture ) ႏွင့္ပါ ခ်ိတ္ဆက္ စဥ္းစားႀကရသည္မ်ား ရွိလာသည္။ ေျပာရလ်င္ ဒီမိုကရက္တိုင္ေဇးရွင္း ျဖစ္စဥ္ တစ္ရပ္၏ အသိမ္အေမြ႕ႏွင့္ အနက္အရွိဳင္းကို ၊ႏိုင္ငံေရး ဓေလ့ ေနာက္ခံ ကားခ်ပ္ေပၚတြင္ တင္ႀကည့္လာၾကသည့္ သေဘာ ျဖစ္ပါသည္။

၁။ ျမန္မာ့ႏိုင္ငံေရးဓေလ့
(Myanmar Political Culture)

“ေသဆံုးျပီး မ်ိဳးဆက္မ်ား၏ အစဥ္အလာ အစြဲအလမ္းမ်ားမွာ၊ သက္ရွိထင္ရွား ရွိေနသူမ်ား၏ ဦးေႏွာက္ထဲတြင္ အိမ္မက္ဆိုးမ်ားပမာ ဖိစီးေျခာက္လွန္႔ေနတတ္သည္။”
ကားလ္မတ္ခ္စ္
(၁၉ ရာစု ဒႆန ပညာရွင္ )
၁-၁။ႏိုင္ငံေရးဓေလ့
‘ ႏိုင္ငံေရးဓေလ့ ‘ ဆိုေသာ ေဝါဟာရကို ယခုေနာက္ပိုင္းမွ အေတြ႕ရမ်ား ေသာ္လည္း ဤေဝါဟာရ၏ ဂယက္ အနက္မ်ား အေၾကာင္း ေျပာဆို ေဆြးေႏြးခဲ႔ႀကသည္မွာ ၁၉၃၀ ျပည့္လြန္ႏွစ္မ်ား ေလာက္ကတည္းက ျဖစ္သည္။ ထိုစဥ္ကမူ ” ႏိုင္ငံေရးဓေလ့” ဟု မသံုး။ ” အသိုင္းအဝိုင္း စိတ္သဘာဝ ” ( communal psychology ) ” လူမႈေရး စိတ္သဘာဝ ” ( social psychology ) စေသာ ေဝါဟာရ ပညတ္မ်ားျဖင့္သာ သံုးနႈန္းေျပာဆိုခဲ႔ႀကသည္။ အဓိပၸာယ္ကား အတူတူပင္။
ဤစကားလံုးမ်ားကို စတင္တီထြင္သံုးႏႈန္းသူ ျဗိတိသ်ွ စာေရးဆရာႀကီး လီယိုနတ္ဝုဖ္ ( Leonard Woolf ) က ေဝါဟာရသက္သက္ကို သာမက၊ ဆက္စပ္ အနက္မ်ားကိုပါ ဖြင့္ဆို ရွင္းျပခဲ႔သည္။ သူ၏ အလိုအရ “အသိုင္းအဝိုင္း စိတ္သဘာဝ” သို႔မဟုတ္ “လူမႈေရး စိတ္သဘာဝ” သို႔တည္းမဟုတ္ ( ယေန႔ေခတ္ အသံုးအႏႈန္းအရ ) “ႏိုင္ငံေရး ဓေလ့” ဆိုသည္မွာ -
(က) ေန႔ခ်င္းညခ်င္း ျဖစ္ေပၚလာေသာ စိတ္သဘာဝ မဟုတ္။ ရာစု ေထာင္စု မ်ားႏွင့္ ခ်ီ၍ ျဖစ္တည္လာေသာ စိတ္အစြဲအလမ္း ျဖစ္သည္။
(ခ) စြဲျမဲရွည္ႀကာေသာ သမိုင္းစဥ္ကို ျဖတ္သန္းရင္း၊ လူအမ်ား၏ အဇၩတၱတြင္ စူးစူးနစ္နစ္ ေနရာယူထားေသာ၊ ႏိုင္ငံေရး အေတြ႕အၾကံဳမ်ား၏ ထင္ဟပ္ခ်က္ ျဖစ္သည္။
(ဂ) တရားဝင္ ေပထက္စာထက္ အကၡရာတင္ထားသည္မိ်ဳး ဟုတ္ခ်င္မွ ဟုတ္မည္။ ရိုးရာပံုျပင္မ်ား၊ ဒ႑ာရီမ်ား၊ စကားပံုမ်ားထဲတြင္ ငုပ္ဝင္ေနေလ့ရွိေသာ ” အေတြးပံုစံ ” ( Thought Pattern ) မ်ားျဖင့္ ေဖာ္ျပေလ့ ရွိသည္။
(ဃ) လူမ်ိဳးတစ္မ်ိဳး၏ “အမွတ္အသား သရုပ္” ( National identity )တြင္ အနက္ရိႈင္းဆံုး အတြင္းပိုင္း အထိ၊ စူးဝင္စြဲခိုင္ေနတတ္သည္ ျဖစ္၍ ၊ သမိုင္းေခတ္မ်ား ေျပာင္းသြားသည့္တိုင္၊ ေတာ္ေတာ္ႏွင့္ မေျပာင္း၊ အမ်ား ထင္ထားႀကသည္ထက္ တာရွည္တာေမာ စြဲျမဲေလ့ရွိသည္။
(င) လူ႔အဖြဲ႔အစည္းတစ္ရပ္ ဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္ေရး အတြက္ တြန္းအားျဖစ္ႏိုင္သလို အဟန္႔အတားလည္း ျဖစ္ႏိုင္သည္။
ဤသို႔ဆိုလ်င္ ျမန္မာ့ လူ႔အဖြဲ႔အစည္း၏ ႏိုင္ငံေရး ဓေလ့သည္ေကာ မည္သို႔ ရွိေခ်မည္နည္း။ “ျမန္မာ့ႏိုင္ငံေရးဓေလ့” ကို မည္သို႔ေသာ သမိုင္းေခတ္က ထုဆစ္ပံုသြင္းလုိက္ပါသနည္း။ ျမန္မာ့ႏိုင္ငံေရး သမိုင္းထဲမွာပင္ အေျဖရွိလိမ့္မည္ဟု သေဘာရပါသည္။
၁-၂။ ႏွစ္ေပါင္း ရွစ္ရာေက်ာ္ ခရီး
ျမန္မာ့ႏိုင္ငံေရး သမိုင္းကို ျပန္ႀကည့္လိုက္ေသာအခါ အခ်ိန္ကာလ အားျဖင့္ အရွည္ႀကာဆံုး ျဖတ္သန္းခဲ႔ရသည္မွာ “ပေဒသရာဇ္” ျဖစ္ေနသည္ကို ေတြ႔ရသည္။ အေနာ္ရထာ နန္းတက္ေသာ ၁၀၄၄ မွ သီေပါ ပါေတာ္မူေသာ ၁၈၈၅ အထိ ေရတြက္လ်င္ပင္ ႏွစ္ေပါင္း ၈၀၀ ေက်ာ္သည္။ ဤခရီးရွည္ႀကီးကို ျဖတ္သန္းရင္း ျမန္မာလူမ်ိဳးတို႔၏ စိတ္ဓါတ္ႏွင့္ အသည္းႏွလံုး တြင္ အျမစ္တြယ္ က်န္ရစ္ေသာ အေတြ႔အၾကံဳမ်ားမွ လာသည့္ စိတ္သဘာဝသည္ပင္ “ျမန္မာ့ႏိုင္ငံေရးဓေလ့” ျဖစ္တန္ရာသည္။
ဆိုခဲ႔ပါ ႏွစ္ေပါင္း ၈၀၀ ေက်ာ္အတြင္း မေျပာင္းမလဲ တစ္ေလ်ာက္လံုးရွိ ေနသည့္ ႏိုင္ငံေရး စနစ္မွာ “အၾကြင္းမဲ႔ ဘုရင္စနစ္” ( absolutely monarchy ) ျဖစ္သည္။ သမိုင္းပညာရွင္မ်ား၏ အဆိုအရ ျမန္မာ အပါအဝင္ အာရွႏိုင္ငံ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ား၏ အၾကြင္းမဲ႔ ဘုရင္ စနစ္တြင္ ထူးျခားလကၡဏာ သံုးရပ္ ရွိသည္ဟု မွတ္သားရပါသည္။ ဤထူးျခားလကၡဏာ သံုးရပ္၏ သေဘာသဘာဝ မ်ားသည္ပင္ ျမန္မာ့ႏိုင္ငံေရး အေတြ႕အၾကံဳ၏ ေရခံ ေျမခံ ျဖစ္ပါလိမ့္မည္။
ဤသည္တို႔မွာ -
၁။ ဘုရင္၏ ဗဟို အခ်က္အခ်ာ အခန္း
( Central Position of Kingship )
စနစ္တစ္ခုလံုး၏ ဗဟိုအခ်က္အခ်ာ ေနရာတြင္ ရွိေနသည္မွာ ဘုရင္၏ လုပ္ပိုင္ခြင့္ အာဏာ ( မင္းအာဏာ ) ပင္ ျဖစ္၏ ။ ပုဂံေခတ္ ” ေဇယ်သိခၤ ” မင္းလက္ထက္ ( ၁၁၉၇ တစ္ဝိုက္ ) တြင္ လႊတ္ေတာ္ စတင္ ေပၚေပါက္ခဲ႔သည္ဟု အမွတ္အသား ရွိေသာ္လည္း ေနာက္ဆံုး ရတနာပံု ေခတ္အထိ လႊတ္ေတာ္မွာ မင္းအာဏာကို ေက်ာ္ႏိုင္ခဲ႔သည္ မဟုတ္။ ပေဒသရာဇ္ ေခတ္တစ္ေလ်ာက္လံုး ျမန္မာ့ လူ႔အဖြဲ႕အစည္း တြင္လည္း အေျခခံ အားျဖင့္ လူမႈအင္အားစု ႏွစ္ခုသာ ရွိခဲ႔သည္။ အုပ္စိုးသူ လူတန္းစား ( ဘုရင္ႏွင့္ သူ၏ အသိုင္းအဝိုင္း ) ႏွင့္ အုပ္စိုးခံ လူတန္းစား ( သာမာန္လူထု ) တို႔ ျဖစ္သည္။ တတိယ ၾကား အင္အားစု မရွိ။ သို႔အတြက္ ၾကားလူတန္းစားကို ကိုယ္စားျပဳေသာ ႏိုင္ငံေရး အတိုက္အခံမ်ိဳး ဘယ္တုန္းကမွ မရွိခဲ႔။ မင္းအာဏာကို ဝန္းရံထားသည့္ မွဴးႀကီးမတ္ရာ နယ္စား ပယ္စားမ်ား ႀကားတြင္သာ ဂိုဏ္းအုပ္စု တိုက္ပြဲ တစ္ခ်ိဳ႕ ရွိသည္။ သို႔အတြက္ ႏိုင္ငံေရးသည္ပင္ ဘုရင့္အေရး၊ ေရႊနန္းေတာ္ အေရး ျဖစ္သည္။
၂။ အၾကြင္းမဲ႔ သက္ဦးဆံပိုင္ စနစ္
( Absolute Despotism )
တိုင္းျပည္၏ ေရေျမေတာေတာင္ သဘာဝ အရင္းအျမစ္အားလံုးကို သာမက တိုင္းသူျပည္သားမ်ား၏ အသက္ အိုးအိမ္ စည္းစိမ္ကိုပါ ဘုရင္က ပိုင္သည္။ ဘုရင့္စိတ္ႀကိဳက္ လုပ္ပိုင္ခြင့္ အာဏာ အျပည့္အဝ ရွိသည့္ သေဘာ ျဖစ္သည္။ “မင္းက်င့္တရား ဆယ္ပါး” ကဲ႔သိုေသာ ဘုရင္အတြက္ သတ္မွတ္ထားသည့္ စည္းမ်ဥ္း စည္းကမ္း တစ္ခ်ိဳ႕ ရွိေသာ္လည္း ၎တို႔မွာ ဥပေဒလို အာဏာ တည္သည္မ်ိဳးမဟုတ္ ။ က်င့္ဝတ္ႏႈန္းစံမ်ွသာ ျဖစ္သည္။ ဤက်င့္ဝတ္ ႏႈန္းစံမ်ားကို ေလးစားလိုက္နာေသာ ဘုရင္ျဖစ္လ်င္ “မင္းေကာင္းမင္းျမတ္” အျဖစ္ လူထု၏ ခ်စ္ခင္ ႀကည္ညိဳမႈကို ရသည္။ မလုိက္နာေသာ ဘုရင္ ျဖစ္လ်င္လည္း ဥပေဒေၾကာင္းအရ ဖယ္ရွားလို႔မရ။ မိမိတို႔ အတိတ္ ကုသိုလ္ကံ မေကာင္း၍ ကာလဝိပတၱိ ႏွင့္ ႀကံဳရသည္ဟု ခံယူၾကသည္။ မင္းဆိုး မင္းညစ္ ဒဏ္ မခံႏိုင္၍ ပုန္ကန္ ျခားနားၾကေသာ လယ္သမား သူပုန္ အခ်ိဳ႕ ျမန္မာ့သမိုင္းတြင္ ရွိတန္သေလာက္ ရွိခဲ႔သည့္တိုင္ စနစ္ေျပာင္းသည္ အထိကား ဘယ္တုန္းကမွ မေရာက္ခဲ့။ “ငတပါးမင္း” ( မင္းမ်ိဳး နန္းရိုး မဟုတ္ေသာ ဘုရင္ ) တစ္ပါးပါး တက္လာျပီး၊ မင္းဆက္ေျပာင္းရံုမ်ွသာ ရွိသည္။
၃။ဗလံုးဗေထြး ၊ မကြဲမျပားရွိေသာ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးစနစ္
( Undifferentiated Functions of Kingship )
နယ္စား၊ ျမိဳ႕စား၊ ရြာစား စသျဖင့္ အဆင့္ဆင့္ ကံေကၽြးခ်သည္မ်ား ရွိသည့္တိုင္ ေခတ္သစ္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး တြင္ ေတြ႔ရေလ့ ရွိေသာ အာဏာ ခြဲေဝ က်င့္သံုးပံုမ်ိဳးကား လံုးဝ မရွိ။ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး အာဏာ၊ တရားဥပေဒ ျပဳေရး အာဏာ၊ တရားစီရင္ေရး အာဏာ၊ အာဏာသံုးရပ္လံုးကို ဘုရင္ကသာ ခ်ဳပ္ကိုင္ထားသည္။ ႏိုင္ငံေရး၊ စီးပြားေရး၊ စစ္ေရးႏွင့္ ေနာက္ပိုင္း ႏိုင္ငံျခားေရး မူဝါဒမ်ား ခ်မွတ္ အေကာင္အထည္ ေဖာ္ရာတြင္လည္း လႊတ္ေတာ္ႏွင့္ အထိုက္ အသင့္ တိုင္ပင္ ႏွီးေႏွာသည့္တိုင္ ဘုရင့္ အမိန္႔သည္သာ အျပီး အျပတ္ အာဏာတည္သည္။
ဤသို႔ေသာ ထူးျခားလကၡဏာမ်ား ေအာက္တြင္ ႏွစ္ေပါင္းေထာင္ခ်ီ က်င္လည္ခဲ႔ရသည့္ ႏိုင္ငံသားတို႔၏ ခါးသီးေသာ အေတြ႔အၾကံဳမ်ားက ပင္ “ျမန္မာ့ႏိုင္ငံေရး ဓေလ့” ကို ပံုသြင္းေပးလိုက္ျခင္း ျဖစ္ပါလိမ့္မည္။ ဤသေဘာကို ျမန္မာ့ရိုးရာ စကားပံုမ်ားတြင္ ငုပ္ဝပ္လ်က္ ရွိေသာ ” အေတြးပံုစံ ” မ်ားက လွစ္ျပလ်က္ ရွိသည္။ ဆိုရလ်င္ ဤအေတြးပံုစံမ်ားသည္ပင္ ” ျမန္မာ့ႏိုင္ငံေရး ဓေလ့”၏ ေဖာ္ျပခ်က္ဟု သေဘာရပါသည္။
၁-၃။ စကားပံုမ်ားက လွစ္ျပေသာ “အေတြးပံုစံ”
လက္လွမ္းမီသေလာက္ ျမန္မာ့ရိုးရာ စကားပံု အခ်ိဳ႕ကို စုစည္းျပီး အဆိုပါ စကားပံုမ်ားက လွစ္ျပေနသည္ဟု ယူဆရေသာ ျမန္မာတို႔၏ ႏိုင္ငံေရးႏွင့္ ပတ္သက္သည့္ အေတြးပံုစံမ်ားကို ဥာဏ္မွီသေလာက္ ထုတ္ယူႀကည့္ပါမည္။
“ႏိုင္ငံ့အေရး ေပါက္ႏွင့္ ေက်းကား၊ ငွက္ခါး အေရာင္၊ တိမ္ေတာင္ သဖြယ္၊ မင္ေရးက်ယ္”
“ဘုရင္တို႔ဘုန္း၊ မိုးသို႔ခ်ဳန္း၊ လူပုန္းေတာမွာ၊ မေနသာ …..”
“အေၾကြးတင္ ရွင္ဘုရင္ ဆပ္လိမ့္…”
* အေတြးပံုစံ (၁) တိုင္းေရးျပည္ေရး ႏိုင္ငံေရး ဆိုသည္မွာ ေက်းေတာ္မ်ိဳး ကၽြန္ေတာ္မ်ိဳး သာမန္ လူထု၏ အေရးအရာ မဟုတ္။ ဘုန္းႀကီးေသာ မင္း ( ဘုရင္ ) တို႔၏ အေရးသာ ျဖစ္သည္။ ( ျမန္မာ့စိတ္ အခံက မင္း၊ ဘုရင္ ( အစိုးရ ) ၾကည္ညိဳေလးစား ရင္းစြဲ ရွိသလို၊ အားကိုးသမႈလည္း ျပဳလိုဟန္ ရွိသည္။ )
“မင္းနား တစ္ေထာင္၊ မင္းေျမာင္ တစ္သိန္း၊”
“မင္းတုိ႔ မ်က္ေစာင္း၊ အေၾကာင္းမေရြး”
* အေတြးပံုစံ (၂ ) မင္း၊ ဘုရင္၊ အစိုးရတို႔ႏွင့္ ပတ္သက္လ်င္ ဆိုခဲ႔ပါ အတိုင္း ေလးစားအားကိုး ၾကသည့္တိုင္၊ ေၾကာက္ရြံ႕ ထိတ္လန္႔သည္လည္း ရွိသည္။ ( ျမန္မာ့ဓေလ့တြင္ “မင္း” ကို ရန္သူမ်ိဳး ငါးပါးထဲမွာပင္ ထည့္ထားသည္။ )
“အရွင္ေမြး၊ ေန႔ခ်င္းႀကီး”
“မင္းသံုးရင္ ဓားမတံုး ေတာင္တက္”
* အေတြးပံုစံ ( ၃ ) မင္းလိုလိုက္ မင္းၾကိဳက္ ေဆာင္ႏိုင္လ်င္မူ သာမန္ေက်းေတာ္မ်ိဳး ကၽြန္ေတာ္မ်ိဳးသည္ပင္ တိုးတက္ႀကီးပြားႏိုင္စရာ ရွိသည္။ ( သို႔ေသာ္ ဤပံုစံမ်ိဳးႏွင့္ အေရးပါလာေသာ မင္းခစား အလုပ္မ်ိဳးကို ျမန္မာ့ဓေလ့က ခံတြင္းေတြ႕ဟန္ မရွိ )
“မင္းခေယာက်ၤား၊ ကမ္းနားသစ္ပင္”
“မင္းေလွေမ်ာလည္း မဆယ္ႏွင့္ ၊ ေျခႏွစ္ေခ်ာင္းလည္း မကယ္ႏွင့္”
“မင္းဆိုသမ်ွ ကြင္းေရွာင္မယ္၊ ထမင္းေတာင္ စားခ်င္ဘူးေလး”
* အေတြးပံုစံ (၄) ေယဘုယ် အားျဖင့္ မင္းတို႔ႏွင့္ ဆက္စပ္ ပတ္သက္ရသည့္ အလုပ္မွာ အႏၱရာယ္ႀကီးသည္ ။ မင္းတို႔၏ အေရး၊ တစ္နည္း ႏိုင္ငံေရး ႏွင့္ ေဝးေဝးေနသည္ကသာ အေကာင္းဆံုး ဟု ခံယူသည္။ မင္းကို ဆန္႔က်င္ ပုန္ကန္သည့္ အလုပ္မွာလည္း အခ်ိန္မေရြး ေခါင္းျပဳတ္ သြားႏိုင္သည္ဟု နားလည္ထားသည္။ ( “ဇက္ေကာင္းလို႔၊ ဓားေတာင္းသလား” ဆိုေသာ စကားရပ္ပင္ ရွိသည္။ )
“ပ်ံေလတဲ႔ ငွက္ခါး၊ နားခါမွ သိမယ္”
“ေနေသးသပ ခ်ံဳထဲက ၊ ခ်ိဳ( ဂ်ိဳ )ေသြးသပ တျမျမ”
“ေသလ်ွင္ေျမႀကီး၊ ရွင္လ်ွင္ေရႊထီး”
“မစားရ အရွင္း၊ စားရ ဆီထမင္း”
* အေတြးပံုစံ ( ၅ ) မင္းတို႔၏ အေရး ( ႏိုင္ငံေရး ) ႏွင့္ ပတ္သက္လ်င္ တတ္ႏိုင္သမ်ွ သည္းခံ။ မခံႏိုင္၍ တံု႕ျပန္လ်ွင္လည္း မစို႔မပို႔ လုပ္လို႔ မျဖစ္၊ တဆံုးတစ လုပ္လိုသည္။ “ေပျဖစ္တုန္းခံ တူျဖစ္ရင္ ႏွံ” ဆိုေသာ သေဘာကို ခံယူထားသည္။ ( ပေဒသရာဇ္ ေခတ္ဦးပိုင္းက ဆိုလ်ွင္ “ဘုရင္ကိုသတ္ပါက ဘုရင္ျဖစ္သည္။” ဆိုေသာ အစဥ္အလာပင္ ရွိခဲ႔သည္။ )
ဤအေတြးပံုစံမ်ားကို အႏွစ္ခ်ဳပ္လိုက္လ်ွင္၊ အစဥ္အလာ ျမန္မာ့ႏိုင္ငံေရး ဓေလ့၏ “တိမ္းညႊတ္မႈ” ႏွစ္ရပ္ကို ယခုလို ေတြ႕ႏိုင္လိမ့္မည္ ထင္ပါသည္။ ” ႏိုင္ငံေရး ႏွင့္ ေဝးေဝးေနလိုေသာ တိမ္းညႊတ္မႈ ” ( apolitical trend ) ႏွင့္ ” အရင္း အျမစ္က စ၊ ေျမလွန္ေျပာင္းလဲ လိုသည့္ တိမ္းညြတ္မႈ ” ( radical trend ) တို႔ ျဖစ္သည္။ ဆိုရလ်ွင္ ျမန္မာတို႔၏ ႏိုင္ငံေရး ႏွင့္ ပတ္သက္ေသာ ဤတူရူခ်က္ ႏွစ္ရပ္ မွာ အစြန္းႏွစ္ဖက္ တြင္ ရပ္လ်က္ ရွိျပီး၊ တစ္ဖက္စြန္းမွ က်န္ တစ္ဖက္စြန္းသို႔ ခုန္ကူးတတ္သည့္ သေဘာကိုလည္း ေတြ႕ရသည္။ ဤသည္ပင္ အစဥ္အလာ ျမန္မာ့ႏိုင္ငံေရး ဓေလ့၏ ထူးျခားခ်က္ ျဖစ္ေလမည္လား စဥ္းစားမိသည္။
၁-၄။ ေနာက္ထပ္ ႏွစ္တစ္ရာေက်ာ္
ျမန္မာ့လူ႕အဖြဲ႔အစည္းမွာ ဆိုခဲ့ျပီးေသာ ႏွစ္ေပါင္း ၈၀၀ ေက်ာ္ ၊ ပေဒသရာဇ္ ေခတ္မ်ွ ႏွင့္ ရပ္တန္႔သြားခဲ႔သည္ေတာ့ မဟုတ္ပါ။ ကိုလိုနီေခတ္ ၊ ပါလီမန္ ဒီမိုကေရစီ ေခတ္၊ ဆိုရွယ္လစ္ေခတ္ စသျဖင့္ အဆင့္ဆင့္ ေျပာင္းလဲ ခဲ႔ျပီး ျဖစ္ပါသည္။ ေျပာရလ်င္ ပေဒသရာဇ္ေခတ္ အလြန္ ၊ ေနာက္ထပ္ ႏွစ္ေပါင္း တစ္ရာေက်ာ္ကိုပင္ ျဖတ္သန္းခဲ႔ျပီး ျဖစ္ပါသည္။ ဤခရီးရွည္ႀကီးအတြင္း ျမန္မာ့ႏိုင္ငံေရး ဓေလ့မွာ ဘယ္၍ ဘယ္မ်ွ ေျပာင္းလဲ သြားခဲ႔ပါျပီနည္း။ အစဥ္အလာကို ေက်ာ္၍ ေခတ္သစ္ထဲသို႔ အပီ အျပင္ ခ်ဥ္းနင္း ဝင္ေရာက္ခဲ႔ျပီးေလာ ..။
ကံမေကာင္း အေၾကာင္းမလွစြာပင္ ျမန္မာတို႔မွာ ကိုလိုနီ စနစ္မွ တစ္ဆင့္သာ ေခတ္သစ္ႏွင့္ ထိေတြ႔ခြင့္ ရခဲ႔သည္။ ဤတြင္ ေခတ္သစ္ ပါလီမန္ ဒီမိုကေရစီ ပံုသ႑ာန္ကို သယ္ေဆာင္လာေသာ ကိုလိုနီ သမားမ်ား ဘက္က ေစတနာ မမွန္ သလို၊ ကိုလိုနီ စနစ္ႏွင့္ အတူ ကၽြဲကူးေရပါ ပါလာေသာ အဆိုပါ ႏိုင္ငံေရး ပံုသ႑ာန္ကိုလည္း ျမန္မာတို႔ဘက္မွ ( သဘာဝက်စြာပင္ ) မ်ိဳမက် ျဖစ္ရေတာ့သည္။ ၁၉၃၀ ျပည့္လြန္ႏွစ္ မ်ား အတြင္း ျမန္မာ့ႏိုင္ငံေရး ေလာကသို႔ စိမ့္ဝင္ ပ်ံ႕ႏွံ႕ေလေသာ မတ္ခ္စ္ဝါဒကို ထုိေခတ္ႏိုင္ငံေရး ပေလယာမ်ား ( အထူးသျဖင့္ လူငယ္မ်ား ) က ေအာ္ (လ) ထာ ေနးတစ္ တစ္ခု အျဖစ္ အႏူးအညြတ္ ေထာက္ခံခဲ႔ႀကသည္မွာ ဤေနာက္ခံ အခင္းအက်င္းတြင္ ျဖစ္သည္။ အသစ္ေရာက္လာေသာ မတ္ခ္စ္ဝါဒက ျမန္မာ့ အစဥ္အလာ ႏိုင္ငံေရး ဓေလ့မွ “ႏို္င္ငံေရးႏွင့္ ေဝးေဝးေနေရး ဓေလ့” ကို ေဖာက္ထြက္ေစျပီး သကာလ၊ အမ်ိဳးသား လြတ္ေျမာက္ေရး ႏိုင္ငံေရးသို႔ ဦးတည္ေပးႏိုင္ခဲ႔သည္။ သို႔ႏွင့္တိုင္ ရယ္ဒီကယ္ တိမ္းညြတ္မႈ ကိုကား ပို၍ပင္ အားျဖည့္ေပးလိုက္သလို ရွိသည္။
လြတ္လပ္ေရးရျပီး သံုးလမွ မျပည့္တတ္ေသးမီ ျပည္တြင္းစစ္ႏွင့္ တိုးခဲ႔ရသည္မွာ အဆိုပါ ရယ္ဒီကယ္ တိမ္းညြတ္မႈႏွင့္ ဆက္စပ္ ေနမည္ လား စဥ္းစားစရာ ရွိမည္ ထင္သည္။ မည္သို႔ပင္ ဆိုေစ၊ ဆယ္စု တစ္ခု ေက်ာ္ၾကာ ( ၁၉၈၄ – ၁၉၆၂ ) ဤကာလ အတြင္း ေခတ္သစ္ပါလီမန္ ဒီမိုကေရစီ စနစ္ကို စမ္းသပ္ က်င့္သံုး ၾကည့္ခဲ႔သည္မွာကား အမွန္ပင္ ျဖစ္သည္။ သို႔ေသာ္ ျပည္တြင္း စစ္အရိပ္မည္း ႀကီးေအာက္တြင္ အေကာင္အထည္ ေဖာ္ခဲ႔ရသည္ ျဖစ္၍ ေအာင္ျမင္သင့္သေလာက္ မေအာင္ျမင္ခဲ႔ ဟု ဆိုရပါလိမ့္မည္။ “အျပဳတ္တိုက္ေရး” ရယ္ဒီကယ္ အယူအဆမ်ားကသာ အေပၚစီး ရခဲ႔ျပီး ၊ ဒီမိုကေရစီ၏ ညိႈ႕အားသည္ပင္ ျမန္မာလူထုၾကား ေရပန္းမစား သလို ျဖစ္လာခဲ႔သည္။ သည္လိုႏွင့္ ၁၉၆၂ တြင္ ပါလီမန္ ဒီမုိကေရစီ ႏိုင္ငံေရး ဓေလ့မွာ ပို၍ပင္ အားေကာင္း ခိုင္မာလာဟန္ ရွိသည္။ အမ်ားစု လူထုက ႏိုင္ငံေရးႏွင့္ ေဝးရာသို႔ ေရာက္ျပီး၊ အနည္းစု တက္ၾကြသူမ်ားကမူ ရယ္ဒီကယ္ လမ္းေၾကာင္းေပၚ ေရာက္ကုန္ ေတာ့သည္။ ဤသည္ပင္ ျမန္မာ့ဒီမိုကရက္တိုင္ ေဇးရွင္း၏ ေနာက္ခံ အခင္း အက်င္း ျဖစ္ပါသတည္း။

၂။ ဒီမိုကရက္တိုင္ေဇးရွင္း တတိယလိႈင္း

( Third Wave of Democratization )

“ဒီမိုကရက္တိုင္ ေဇးရွင္းသည္ ဧကန္ ခရီးမဟုတ္။ အေနကန္ ခရီး ျဖစ္သည္။ ေရွ႕ႏွစ္လမ္းတိုးဖို႔ အေရး ေနာက္တစ္လွမ္းျပန္ ဆုတ္ရသည္မ်ား ရွိတတ္သည္။”ဆမ္မ်ဴယယ္(လ္) ဖီ ဟန္တင္တန္ ( ၂၀ ရာစု ႏိုင္ငံေရး သိပၸံပညာရွင္ )
၂-၁။ လိႈင္းမ်ား
ဟားဗတ္တကၠသိုလ္ ပါေမာကၡ ဆမ္မ်ဴယယ္(လ္)ဖီဟန္တင္တန္က သူ၏ နာမည္ေက်ာ္ “တတိယလိႈင္း” ( The Third Wave ) တြင္ ဒီမိုကေရတိုင္ ေဇးရွင္း ျဖစ္စဥ္မ်ားကို လိႈင္းမ်ားျဖင့္ တင္စားေဖာ္ျပခဲ႔သည္။ သူ၏ အလိုအရ လူ႕သမိုင္းတြင္ ဒီမိုကရက္တိုင္ေဇးရွင္း လိႈင္းႀကီး သံုးလိႈင္း ေပၚထြက္ခဲ႔ျပီးျပီ ဟု ဆိုသည္။ လိႈင္းတစ္လိႈင္း မဆံုးတတ္ေသးမီ၊ သို႔မဟုတ္ ဆံုးစခါစေလာက္တြင္ “တန္ျပန္လိႈင္း” ( reverse wave ) တစ္လံုးကပ္ပါလာတတ္သည္ ဟုလည္း သတိေပးသည္။ ” ေရွ႕ႏွစ္လွမ္းတိုး ေနာက္တစ္လွမ္းဆုတ္ပံုစံ” ( two step forward, one step backward pattern ) ဟု မွတ္ခ်က္ျပဳသည္။ သို႔အတြက္ ဒီမုိကရက္တိုင္ေဇးရွင္း မွာ ဧကန္မဟုတ္ အေနကန္ ခရီးသာ ျဖစ္သည္” ဟု သံုးသပ္ေဖာ္ျပခဲ႔ျခင္း ျဖစ္သည္။
ဟန္တင္တန္ ၏ လိႈင္းမ်ားမွာ ယခုလို ျဖစ္ပါသည္။
က။ ဒီမိုကရက္တိုင္ေဇးရွင္း ပထမ လိႈင္းရွည္
( First , long wave of democratization )
အေမရိကန္ လြတ္လပ္ေရး စစ္ပြဲႏွင့္ ျပင္သစ္ေတာ္လွန္ေရးတို႔မွ အျမစ္တြယ္ ေပၚထြက္လာေသာ လိႈင္းျဖစ္သည္။ ၁၈၂၈ မွ ၁၉၂၆ ခုႏွစ္အတြင္း အေနာက္ဥေရာပႏွင့္ အေမရိကတို႔တြင္ ဗဟိုျပဳ ျဖစ္ေပၚခဲ႔သည္။ အခ်ိန္ကာလ အားျဖင့္ လိႈင္းသက္တမ္း ရွည္ၾကာသျဖင့္ “လိႈင္းရွည္” ဟု ဆိုျခင္း ျဖစ္သည္။ ဤကာလ အတြင္း ကမၻာ့ႏိုင္ငံ အားလံုး၏ ၄၅.၃ ရာခိုင္ႏႈန္းေလာက္ ဒီမိုကေရစီ ႏိုင္ငံေရး နယ္ပယ္ထဲသို႔ ေရာက္သြားခဲ႔သည္။ သို႔ႏွင့္တိုင္ အဆိုပါ ႏိုင္ငံမ်ားထဲမွ အခ်ိဳ႕ ( ဂ်ာမနီ၊ အီတလီ ) တို႔တြင္ ဖက္ဆစ္ ဝါဒ အားေကာင္း လာရာမွ တန္ျပန္လိႈင္း တစ္ခုႏွင့္ ႀကံဳခဲ႔ရသည္။ ၁၉၂၂ မွ ၁၉၄၂ အထိ တန္ျပန္ လိႈ္င္း ကာလ ဟု သတ္မွတ္ပါသည္။ ဤအတြင္း ဒီမိုကေရစီ ႏိုင္ငံ မ်ား၏ အေရအတြက္မွာ ၁၉.၇ ရာခိုင္ႏႈန္း အထိ ေလ်ာက်သြားသည္။
ခ။ ဒီမိုကရက္တိုင္ေဇးရွင္း ဒုတိယလိႈင္းတို
( Second, short wave of democratization )
ဒုတိယကမၻာစစ္အျပီး ( ၁၉၄၃ ) မွ စစ္ေအးတိုက္ပြဲ အတြက္ အထြတ္အထိပ္ကာလ ( ၁၉၆၂ ) အတြင္း၊ ေပၚထြက္လာေသာ ဒီမိုကရက္တိုင္ေဇးရွင္း ျဖစ္စဥ္မ်ားကို ဆိုလိုသည္။ စစ္ရံႈးႏိုင္ငံမ်ား ( ဂ်ာမနီ၊ ဂ်ပန္ ) ႏွင့္ လြတ္လပ္ခါစ ႏိုင္ငံမ်ားတြင္ ဗဟိုျပဳ ျဖစ္ေပၚခဲ႔သည္။ ကာလအားျဖင့္ သိပ္မၾကာလွ၍ လိႈင္းတိုဟု ဆိုလိုရင္း ျဖစ္သည္။ ဤကာလအတြင္း ကမၻာ့ႏိုင္ငံအားလံုး၏ ၃၂.၄ ရာခိုင္ႏႈန္း ဒီမိုကရက္တစ္ အဝိုင္းအဝန္းထဲ ေရာက္သြားခဲ႔သည္။ သို႔ႏွင့္တိုင္ စစ္ေအးေခတ္ ကေသာင္းကနင္း အေျခအေနမ်ားမွ တန္ျပန္လိႈ္င္း တစ္ခု ေပၚထြက္လာရာ ၁၉၅၈ မွ ၁၉၇၅ အထိ ျဖစ္သည္။ ဤအတြင္း ဒီမိုကရက္တစ္ ႏိုင္ငံမ်ား၏ အေရအတြက္မွာ ၂၄.၆ ရာခိုင္ႏႈန္း အထိ က်သြားခဲ႔သည္။
ဂ။ ဒီမိုကရက္တိုင္ေဇးရွင္း တတိယလိႈင္း
( Third wave of democratization )
စစ္ေအးကာလ ေနညိဳခ်ိန္ ၊ ၁၉၇၄ ခုႏွစ္မွ စတင္ေပၚထြက္လာေသာ ဒီမိုကရက္တိုင္ေဇးရွင္း ျဖစ္စဥ္မ်ားကို ရည္ညႊန္းသည္။ ဥေရာပေတာင္ပိုင္း ( ေပၚတူဂီ၊ စပိန္ ) တို႔မွ စတင္ကာ၊ လက္တင္ အေမရိကသို႔ ပ့်ံသြားျပီး ၁၉၉၀ ဝန္းက်င္ တြင္ ကမၻာ့အႏွံ႕ ရိုက္ခတ္သြားေသာ လိႈင္းလံုးႀကီး ျဖစ္သည္။ ဖြံ႕ျဖိဳးဆဲ ႏိုင္ငံ မ်ားတြင္ ဗဟို ျပဳ ျဖစ္ေပၚခဲ႔သည္။ ႏိုင္ငံေပါင္း ၃၀ ေက်ာ္၊ ကမၻာ့ႏိုင္ငံအားလံုး ၏ ၄၅.၄ ရာခိုင္ႏႈန္း အထိ ဤျဖစ္စဥ္ၾကီးတြင္ အက်ံဳးဝင္ခဲ႔သည္။
ဟန္တင္တန္၏ “တတိယလိႈင္း” စာအုပ္ထြက္ခဲ႔သည္မွာ ၁၉၉၁ ခုႏွစ္က ျဖစ္ရာ ထိုသည္၏ ေနာက္ အေျပာင္းအလဲမ်ားအေၾကာင္း ထုိစာအုပ္တြင္ မပါေတာ့ပါ။ တတိယ ဆန္႔က်င္လိႈင္း၊ စတုတၳလိႈင္း စသည္ စသည္မ်ား လာလိမ့္ဦးမည္ဟူ၍ ေတာ့ နိမိတ္ဖတ္ထားသည္။
၂-၂။ လိႈင္းတို႔၏ သဘာဝ
ဆိုခဲ႔ျပီးေသာ လိႈင္းအသီးသီးမွာ မတူေသာ အခ်ိန္ကာလမ်ားတြင္ ျခားနားေသာ လူမႈ စီးပြားေရး ေနာက္ခံမ်ားမွ ထြက္ေပၚလာခဲ႔ဲၾကသည္ ျဖစ္ရာ လိႈင္းတို႔၏ သေဘာသဘာဝမွာလည္း သဘာဝက်စြာပင္ သူ႔ထူးျခားခ်က္ႏွင့္ သူ ျဖစ္ရေတာ့သည္။
ပထမလိႈင္းႏွင့္ ၾကံဳခြင့္ ဆံုခြင့္ရခဲ႔ေသာ ႏိုင္ငံ အမ်ားစုမွာ ျပန္လည္ဆန္းသစ္ေရး ေခတ္၊ စက္မႈေတာ္လွန္ေရး ႏွင့္ ဥာဏ္အလင္းေခတ္ စေသာ သမိုင္းဆက္ထံုးမ်ားကို ျဖတ္သန္းခဲ႔ျပီး ျဖစ္၍ တစ္စံုတစ္ရာ ရင့္က်က္ေသာ လူမႈစီးပြားေရး အေနအထားမွ ဒီမိုကရက္တိုင္ေဇးရွင္း ျဖစ္စဥ္ကို အစျပဳခြင့္ ရခဲ႔ၾကသည္။ စီးပြားေရး ဖြံ႕ျဖိဳးမႈ အဆင့္တစ္ဆင့္ကို ရရွိပိုင္ဆိုင္ျပီး ျဖစ္သလို ( ဤသည္၏ အက်ိဳးဆက္ အျဖစ္ ) အမွီခိုကင္းေသာ လူလတ္တန္းစားႏွင့္ လြတ္လပ္ေသာ ” အရပ္ဘက္ အဖြဲ႔အစည္းမ်ား” လည္း ရွိျပီးျဖစ္သည္။ ထို႔ထက္ အဆိုပါ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းမ်ား ၏ ႏိုင္ငံေရး ဓေလ့မ်ားမွာလည္း အစဥ္အလာကိုေက်ာ္ျပီး ” ဆင္ျခင္တံုတရား အေျခခံ ေလာကီသက္သက္ တန္ဖိုးမ်ား ” ( Secular rational values ) ဆီသို႔ ေရြ႕ခဲ႔ၾကျပီး ျဖစ္သည္။အခ်ဳပ္ဆိုရလ်င္ ဒီမိုကရက္တိုင္ေဇးရွင္း ျဖစ္စဥ္အတြက္ “ၾကိဳတင္လိုအပ္ခ်က္မ်ား” ( prerequisites ) ျပည့္စံုျပီး ျဖစ္သည္ဟု ဆုိရပါလိမ့္မည္။
သို႔ႏွင့္ အမ်ွ ဆိုခဲ႔ပါ ပထမလိႈင္းႏိုင္ငံမ်ား၏ ဒီမိုကရက္တိုင္ေဇးရွင္း မွာ အသစ္က အေဟာင္းကို အျပီးတိုင္ ဖယ္ရွားေသာ “ေတာ္လွန္ေျပာင္းလဲနည္း” ( revolutionary transition ) ႏွင့္ သြားခဲ႔သည္က မ်ားသည္။ ေခတ္ေဟာင္း ပေဒသရာဇ္ စနစ္ႏွင့္ ျပတ္ျပတ္သားသား လမ္းခြဲျပီး ဒီမိုကေရစီ၏ ေလာကပါလႏႈန္းစံမ်ား ( universal values ) အထိ တိုက္ရိုက္ဦးတည္ႏိုင္ခဲ႔သည္။ လူထု အံုၾကြမႈမ်ားမွ စတင္ခဲ႔ၾကသည္ ျဖစ္၍ “ေအာက္မွလာေသာ ျဖစ္ေပၚေျပာင္းလဲမႈ ” ( transformation from below ) ဟု ဆိုႏိုင္ပါလိမ့္မည္။ “လူထုက တိုက္ရိုက္ဦးေဆာင္ေသာ အေျပာင္းအလဲ” ( people led changes ) ေတြ ျဖစ္သည္။ “စံေတာ္ဝင္ဂိုဏ္း” ( classical school ) က အလြန္အာရံုက်ေသာ ဒီမိုကရက္တိုက္ေဇးရွင္း ပံုသ႑ာန္ ျဖစ္ပါသည္။ မည္သည့္အခ်ိန္ မည္သည့္ေနရာ မ်ိဳးမွ ေပၚထြက္လာသည္ ျဖစ္ေစ၊ ဒီမိုကရက္တိုင္ ေဇးရွင္း ျဖစ္စဥ္မွန္သမ်ွ ဤလမ္းေၾကာင္းအတိုင္း သြားရမည္ဟူ၍ပင္ ေတာင္းဆုိၾကသည္မ်ား ရွိသည္။
သို႔ႏွင့္တိုင္ ဒီမိုကရက္တိုင္ေဇးရွင္း ဒုတိယလိႈင္းတြင္ကား ဤပံုစံအတိုင္း မဟုတ္ေတာ့ပါ။ စစ္ရွံဳးႏိုင္ငံ ႏွစ္ခု ျဖစ္ေသာ ဂ်ာမနီႏွင့္ ဂ်ပန္တို႔တြင္ “ျပည္ပ စြက္ဖက္မႈ” ( foreign intervention ) ၊တစ္နည္း အေမရိက စပြန္ဆာျဖင့္ ဒီမိုကရက္တိုင္ေဇးရွင္း ကို ပံုေဖာ္ယူ သည္။ ဤအေျပာင္းအလဲကိုလည္း စံေတာ္ဝင္ ဂိုဏ္းက စစ္မွန္ေသာ ဒီမုိကရက္တိုင္ ေဇးရွင္း အျဖစ္ လက္ခံခဲ႔ပါသည္။ အမွန္စစ္စစ္ ဂ်ာမနီႏွင့္ ဂ်ပန္တို႔ ဤပံုစံျဖင့္ ေအာင္ျမင္မႈ ရခဲ႔သည္မွာ ျပင္ပ စပြန္ဆာ သက္သက္ေၾကာင့္ကား မဟုတ္ပါ။ ဤႏိုင္ငံ ႏွစ္ခုလံုးမွာ ယခင္ စစ္ၾကိဳေခတ္ကတည္းက ဖြံ႕ျဖိဳးမႈ တစ္စံုတစ္ရာ ရွိခဲ႔ၾကျပီး ျဖစ္ပါသည္။ သူတို႔လို အေျခအေနမ်ိဳး မရွိသည့္ အီရတ္ကို ဒီမိုကေရစီ တင္ပို႔ၾကည့္ခဲ႔ရာ မေအာင္ျမင္ရံုမ်ွ မက၊ အလြန္အႏၱရာယ္ၾကီးေသာ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးမ်ား ႏွင့္ ရင္ဆိုင္ခဲ႔ရသည္။
ဒုတိယ လိႈင္း၏ ပို၍ အေတြ႔မ်ားေသာ ပံုသ႑ာန္မွာ “အေပၚမွ လာေသာ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲမႈ ” ( transformation from above ) ျဖစ္သည္။ သက္ဆိုင္ရာ လူ႔အဖြဲ႕အစည္းမ်ား ရွိ အီလစ္ အလႊာမ်ား ( အရပ္ဘက္ ျဖစ္ေစ ၊ စစ္ဘက္ ျဖစ္ေစ ) ကိုယ္တိုင္ ဦးေဆာင္ျပီး ၊ ဒီမိုကရက္တိုင္ ေဇးရွင္း ကို ပံုေဖာ္ၾကသည့္ ပံုသ႑ာန္ ျဖစ္သည္။ ေမဂ်ီေခတ္ ၊ ဂ်ပန္ႏိုင္ငံ ၏ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေရး ႏွင့္ ခပ္ဆင္ဆင္ တူျပီး ဒီမိုကရက္တိုင္ ေဇးရွင္း ပထမလိႈင္း၏ စံေတာ္ဝင္ ပံုစံႏွင့္ သိသိသာသာ ျခားနားသည္။ စစ္ျပီးေခတ္ အာရွ ႏိုင္ငံေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ား ေလ်ာက္ခဲ႔ၾကသည့္ လမ္းေၾကာင္း ျဖစ္သည္။ စံေတာ္ဝင္ ဂိုဏ္းက ဘဝင္ မက်လွေသာ္လည္း ( အေကြ႕အေကာက္၊ အရွဳပ္အေထြးမ်ားလည္း အမွန္တကယ္ ရွိသည့္ တိုင္ ) ေရရွည္တြင္ ဒီမိုကေရစီ ဘက္သို႔ တျဖည္းျဖည္း ဦးတည္ႏိုင္ခဲ့ေသာ အေျပာင္းအလဲ ပံုစံ ျဖစ္ပါသည္။
ဒီမိုကရက္တိုင္ ေဇးရွင္း တတိယလိႈင္းသည္ကား ပထမလိႈင္းႏွင့္ မတူသလို၊ ဒုတိယလိႈင္းလိုလည္း မဟုတ္ပါေခ်။ သူ႔ထူးျခားခ်က္ႏွင့္ သူ ဟူ၍ သာ ဆိုရပါလိမ့္မည္။
၂-၃။ တတိယလိႈင္းပံုစံ
တတိယလိႈင္း အေျခတည္ရာ ႏိုင္ငံမ်ားမွာ ဝင္ေငြအလယ္အလတ္အဆင့္ႏိုင္ငံမ်ားႏွင့္ ဝင္ေငြနိမ့္ ႏိုင္ငံ အနည္းငယ္ ျဖစ္သည္။ ( ဝင္ေငြျမင့္ ႏိုင္ငံအားလံုး ေလာက္မွာ ဒီမိုကရက္တစ္ ႏိုင္ငံေရးနယ္ပယ္တြင္ ေရာက္ရွိျပီး ျဖစ္သည္။ ) သို႔ႏွင့္အမ်ွ ပထမလိႈင္းႏိုင္ငံ မ်ား၏ ဒီမိုကရက္တိုင္ ေဇးရွင္း အၾကိဳကာလတြင္ ရွိခဲ႔ေသာ “တင္ကူး အေျခအေနမ်ား” ( Preconditions ) အားနည္းသည့္ သို႔မဟုတ္ မျပည့္စံုသည့္ အေနအထားမွ စခဲ႔ရသည္။ ဆိုလိုသည္မွာ ” စီးပြားေရး ဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္မႈ “၊ “အမွီအခိုကင္းသည့္ လူလတ္တန္းစားႏွင့္ လြတ္လပ္ေသာ အရပ္ဘက္ အဖြဲ႔အစည္းမ်ား “၊ “အစဥ္အလာကို ေဖာက္ထြက္ျပီး ေခတ္သစ္တန္ဖိုးမ်ားျဖင့္ အားျဖည့္ထားေသာ ႏိုင္ငံေရ း ဓေလ့” ဆိုသည့္ တင္ကူး လိုအပ္ခ်က္ သံုးရပ္၊ ျပည့္စံု လံုေလာက္မႈ မရွိသည့္ သေဘာ ျဖစ္ပါသည္။ ဆိုခဲ႔ပါ ႏိုင္ငံမ်ား၏ အဆိုပါ ပကတိ အရွိကပင္၊ သူတို႔ ျဖတ္သန္းၾကရေသာ ဒီမိုကရက္တိုင္ ေဇးရွင္း တတိယလိႈင္း၏ ထူးျခားပံုစံကို သတ္မွတ္ျပဌာန္းလိုက္ျခင္း ျဖစ္သည္။
မ်က္ေမွာက္ေခတ္ ဒီမိုကရက္တိုင္ေဇးရွင္း ဆိုင္ရာ အထူး ကၽြမ္းက်င္သူ အျဖစ္၊ ပညာအသိုင္းအဝိုင္းက သိမွတ္ လက္ခံထားၾကေသာ ပါေမာကၡ ဖိလစ္ပီရွမစ္ထာ၏ အလိုအရ ၊ ဒီမိုကရက္တိုင္ေဇးရွင္း တတိယလိႈင္းတြင္ ပံုစံႏွစ္မ်ိဳး ရွိသည္ဟု ဆိုပါသည္။ ဝင္ေငြ အလယ္အလတ္ အဆင့္ ႏိုင္ငံမ်ား တြင္ “ပဋိညာဥ္ အေျပာင္းအလဲ” ( pacted transition ) ျဖင့္ သြားျပီး၊ ဝင္ေငြနိမ့္ႏိုင္ငံမ်ားတြင္မူ “သတ္မွတ္ ျပဌာန္းျပီး အေျပာင္းအလဲ” ( imposed transition ) ျဖင့္ ေရြ႕လိမ့္မည္ ဟု ဆိုသည္။ ေယဘုယ် အားျဖင့္ လူထု အံုၾကြမႈမ်ား မွ အစျပဳေလ့ ရွိေသာ္လည္း “လမ္းေပၚ ႏိုင္ငံေရး” ( Street politics ) သက္သက္မ်ွျဖင့္ ဒီမိုကရက္တိုင္ေဇးရွင္းကို ဦးတည္ဖို႔ မလြယ္။ ” အေပး အယူ သေဘာ ညွိႏိႈင္း အေျဖရွာၾကရသည့္ စားပြဲဝိုင္း ယဥ္ေက်းမႈ ” ( bargain and compromise table talk ) တစ္ခုကို ျဖတ္သန္းဖုိ႔ လုိလိမ့္မည္ ဟု သတိေပးသည္။
အကယ္၍ ဤအဆင့္ကို ေအာင္ျမင္စြာ ျဖတ္သန္းႏိုင္လ်င္ ၊ အင္အားစု အသစ္ႏွင့္ တည္ဆဲ အီလစ္တို႔ အေၾကအလည္ ညွိႏိႈင္း အေျဖရွာရာမွ ထြက္ေပၚလာမည့္ ပဋိညာဥ္ အေျပာင္းအလဲ ျဖစ္လိမ့္မည္။ “အေပၚ ႏွင္ ့ေအာက္ ပူးတြဲ လာေသာ ျဖစ္ေပၚ ေျပာင္းလဲမႈ ” ( transformation from above and below ) သေဘာ ျဖစ္သည္။ ဤသို႔ မဟုတ္လ်င္ကား၊ တည္ဆဲ အီလစ္မ်ား ကိုယ္တိုင္ အေျခအေန သတ္မွတ္ျပီး ဦးေဆာင္သည့္ “သတ္မွတ္ ျပ႒ာန္းျပီး အေျပာင္းအလဲ” သာ ျဖစ္လိမ့္မည္ဟု ဆိုပါသည္။ အေပၚမွ လာေသာ ျဖစ္ေပၚ ေျပာင္းလဲမႈ ပံုစံပင္ ျဖစ္သည္။ ပထမ ပံုစံကို အေရွ႕ဥေရာပႏိုင္ငံမ်ားတြင္ ေတြ႕ရျပီး၊ ဒုတိယ ပံုစံကို မူ အာဖရိက ႏွင့္ အာရွ ႏိုင္ငံ အခ်ိဳ႕တြင္ ေတြ႔ႏိုင္စရာ ရွိသည္ဟု ဆိုသည္။ မည္သည့္ပံုစံမ်ိဳး ရွိမည္ ဆိုသည္ကို သက္ဆိုင္ရာ လူအဖြဲ႔အစည္း၏ လူမႈ စီးပြားေရး၊ အနုအရင့္ႏွင့္ အစဥ္အလာ ႏိုင္ငံေရး ဓေလ့မ်ား၏ ဒိုင္းနမစ္ ျဖစ္ မျဖစ္ ဆိုသည္က အဓိက ဆံုးျဖတ္ေပးဖြယ္ ရွိသည္ဟု သံုးသပ္ ေဖာ္ျပ ထားပါသည္။
ဤသို႔ ျဖစ္တန္ရာပံုစံမ်ားကို သရုပ္ခြဲ စိစစ္ ျပီးသကာလ၊ ပါေမာကၡ ရွမစ္ထာကပင္ ဆိုခဲ႔ပါ တတိယလိႈင္းႏွင့္ စံေတာ္ဝင္ ပထမလိႈင္းတို႔၏ မတူေသာ လမ္းေၾကာင္းအဆင့္မ်ားကို ဆက္လက္လင္းျပခဲ႔သည္။ ဆိုခဲ႔ျပီးသည့္ အတိုင္း စံေတာ္ဝင္ ပထမလိႈင္းတြင္ ဒီမိုကရက္တိုင္ေဇးရွင္း ျဖစ္စဥ္မွ ေလာကပါလ ႏႈန္းစံမ်ားအထိ တိုက္ရိုက္ ဦးတည္သြားသည္။ လစ္ဘရယ္ လိုက္ေဇးရွင္း ႏွင့္ ဒီမိုကရက္ တိုင္ေဇးရွင္း တစ္သေရာတည္း သြားသည့္ပံုစံ ျဖစ္သည္။ သို႔ႏွင့္တုိင္ တတိယ လိႈင္းတြင္ကား ဤမ်ွ မရွင္း ဤမ်ွ မလြယ္။ ပို၍ ခရီး ရွည္ႏိုင္သလို၊ ပို၍လည္း အႏုစိတ္ လိမ့္မည္ဟု ဆိုသည္။ အတိအက် မဟုတ္သည့္တိုင္ ေယဘုယ် အားျဖင့္ အဆင့္ သံုးဆင့္ ျဖတ္သန္း ရဖြယ္ ရွိသည္ဟု ဆိုပါသည္။ ဤသည္တို႔မွာ -
၁။ အေထြေထြ ထိန္းခ်ဳပ္မႈမ်ား ေလ်ာ့ပါးလာသည့္ အဆင့္
( Liberalization )
တည္ဆဲ အီလစ္မ်ား ကိုယ္တိုင္က အေထြေထြ ထိန္းခ်ဳပ္မႈမ်ားကို တစ္စံုတစ္ရာ ေျဖေလ်ာ့လာေသာ အဆင့္ ျဖစ္သည္။ ၾကမ္းရွေသာ ေအာ္တိုကေရစီမွ တစ္စံုတစ္ရာ ေပ်ာ့ေပ်ာင္းေသာ ေအာ္တိုကေရစီ သို႔ ေရြ႕လာသည့္ သေဘာ ျဖစ္သည္။ ( from rigid autocracy to liberalized autocracy ) ဒီမိုကရက္တိုင္ေဇးရွင္း ျဖစ္စဥ္တစ္ခုလံုး ၏ အဖြင့္ က်ားကြက္ ျဖစ္ႏိုင္သည္။
၂။ ကူးေျပာင္းေရး အဆင့္
( transition )
အေျပာင္းအလဲကို တည္တည္ျငိမ္ျငိမ္ ေရွ႕ဆက္ႏိုင္ရန္ “အင္စတီက်ဳးရွင္း”မ်ား တည္ေဆာက္ၾကရသည့္ အဆင့္ ျဖစ္သည္။ Institutionalization အဆင့္ဟုလည္း ေခၚႏိုင္သည္။ အရွည္ၾကာဆံုးႏွင့္ အသိမ္ေမြ႕ဆံုး အဆင့္ ျဖစ္၍ မတူေသာ အင္အားစုမ်ား ၾကား ထိထိ ေရာက္ေရာက္ ပူးေပါင္း လုပ္ေဆာင္ ႏိုင္စြမ္းက ေသာ့ခ်က္ အက်ဆံုး ျဖစ္လိမ့္မည္ဟု ဆိုပါသည္။
၃။ ခိုင္မာေစေရးအဆင့္
( consolidation )
ရရွိျပီး ဒီမိုကရက္တစ္ အေနအထားကို ခိုင္မာ ေသခ်ာေစျပီး “ေလာက ပါလ ႏႈန္းစံမ်ား” အထိ ဦးတည္သြားရမည့္ အဆင့္ ျဖစ္သည္။
ဤအဆင့္မ်ားမွာ တစ္ ျပီး ႏွစ္၊ ႏွစ္ ျပီး သံုး ဆိုသလို မ်ဥ္းတန္းသေဘာ အေျဖာင့္တန္းသြားလိမ့္မည္ ဟူ၍ ကား မေမ်ွာ္မွန္းအပ္ ဟုလည္း သတိေပးထားသည္။ အခ်ိန္မေရြး ေနာက္ေၾကာင္းျပန္ ႏိုင္သည့္ အလားအလာ ရွိသည္ကို မျပတ္ သတိခ်ပ္ၾကဖို႔ ျဖစ္သည္။ ဤသည္ပင္ ပါေမာကၡ ရွမစ္ထာ ဖြင့္ဆို ရွင္းျပထားေသာ ဒီမိုကရက္တိုင္ေဇးရွင္း တတိယလိႈင္း ပံုစံ ျဖစ္ပါသည္။
၂-၄။ တတိယလိႈင္း ဝိေသသ
ဆိုခဲ႔ျပီးေသာ တတိယလိႈင္း ကာလ အတြင္း ႏိုင္ငံေပါင္း ၃၀ ေက်ာ္မ်ွ ဒီမိုကရက္တိုင္ ေဇးရွင္း ျဖစ္စဥ္သို႔ ဦးတည္ခဲ႔ၾကေသာ္လည္း ဤႏိုင္ငံ အားလံုး ဒီမိုကေရစီ ႏိုင္ငံ သစ္မ်ားကို ေအာင္ေအာင္ ျမင္ျမင္ တည္ေဆာက္ႏိုင္ခဲ႔ၾကသည္ ေတာ့ မဟုတ္။ ႏိုင္ငံ အခ်ိဳ႕ လမ္းခုလတ္မွာပင္ ေနာက္ေၾကာင္းျပန္သြားခဲ႔ျပီး ေအာင္ျမင္သည္ ဟု ဆိုႏိုင္ေသာ ႏိုင္ငံမ်ား၏ ဒီမိုကေရစီ သက္တမ္းမွာလည္း ပ်မ္းမ်ွ ရွစ္ႏွစ္ခန္႔သာ ၾကာသည္ ကို ေတြ႔ရပါသည္။ မည္သို႔ပင္ ရွိေစ ႏိုင္ငံေတာ္ေတာ္ မ်ားမ်ား အေနႏွင့္ ကား ဒီမိုကေရစီ စက္ဝန္းထဲသို႔ သူ႔အတိုင္းအတာႏွင့္သူ ေရာက္ရွိသြားခဲ႔သည္ ဟု ဆိုႏိုင္စရာ ရွိပါသည္။
ဤတြင္ ေမးသင့္ေမးထိုက္ေသာ အေမးပုစၦာ တစ္ရပ္ ေပၚထြက္ လာရေတာ့သည္။ ဒီမိုကရက္တိုင္ ေဇးရွင္း တတိယလိႈင္း တြင္ တစ္ခ်ိဳ႕ ေအာင္ျမင္၊ တစ္ခ်ိဳ႕ မေအာင္ျမင္ ျဖစ္ရသည္မွာ ဘာေၾကာင့္နည္း။ ေမးခြန္း၏ အေျဖမွာ သက္ဆိုင္ရာ ႏိုင္ငံမ်ား၏ မဟာ ဗ်ဴဟာ အခင္းအက်င္းေပၚ မူတည္လိမ့္မည္ ဟူ၍ ျဖစ္ပါသည္။ ပကတိ အရွိႏွင့္ လိုက္ေလ်ာညီေထြ ဗ်ဴဟာခင္းႏိုင္လ်င္ ေအာင္ျမင္မည္။ မဟုတ္လ်င္ကား ေအာင္ျမင္မႈႏွင့္ ေဝးေနရဦးမည္ ဟု ဆိုပါသည္။ ဤသို႔ဆိုလ်င္ ပကတိ အရွိကို မွန္မွန္ကန္ကန္ ဖတ္ႏိုင္ေရးမွာ မဟာ ဗ်ဴဟာ စဥ္းစားခ်က္မ်ား အတြက္ ပထမဆံုးႏွင့္ အေရးအၾကီးဆံုး လိုအပ္ခ်က္ ျဖစ္ပါလိမ့္မည္။ ဤတြင္ ေျပာလိုသည္မွာ ဒီမိုကရက္တိုင္ ေဇးရွင္း တတိယလိႈင္း ၏ ဝိေသသ လကၡဏာမ်ားကို ဆုပ္မိ ကိုင္မိဖို႔ ျဖစ္ပါသည္။
ဒီမိုကရက္တိုင္ေဇးရွင္း တတိယ လိႈင္းတြင္ ေရွ႕မွ သြားႏွင့္ေသာ လိႈင္းမ်ား ( အထူးသျဖင့္ စံေတာ္ဝင္ ပထမလိႈင္း ) ႏွင့္ မတူ ျခားနားသည့္ ဝိေသသ လကၡဏာ ၅ ရပ္ရွိသည္ ဟု ဆိုႏိုင္ပါလိမ့္မည္။
က။ ပထမလိႈင္းတြင္ စီးပြားေရး ဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္မႈ၊ လူလတ္တန္းစား အားေကာင္းမႈ ႏွင့္ ေခတ္မီ ႏိုင္ငံေရး ဓေလ့ ဆိုသည့္ “တင္ကူးအေျခအေန” သံုးရပ္က ဒီမိုကရက္တိုင္ေဇးရွင္း ကို ေမြးထုတ္ခဲ႔ေသာ္လည္း၊ တတိယလိႈင္းတြင္ ေျပာင္းျပန္ ျဖစ္သည္။ ဒီမိုကရက္တိုင္ ေဇးရွင္း ျဖစ္စဥ္ကို ျဖတ္သန္းရင္းျဖင့္သာ ဆိုခဲ႔ပါ အေျခအေနမ်ားကို တေျဖးေျဖး ပံုေဖာ္ယူရမည့္ သေဘာ ရွိသည္။
ခ။ တင္ကူးအေျခအေန မရွိေသာ၊ သို႔မဟုတ္ မျပည့္စံုေသာ အေျခအေနမွ စခဲ႔ရသည္ ျဖစ္ရာ တတိယလိႈင္းကာလ ဒီမိုကရက္တိုင္ေဇးရွင္း မွာ ပို၍ ရွည္ၾကာဖို႔ မ်ားသည္။ ကူးေျပာင္းေရး ကာလ အဆင့္ဆင့္ကို ျဖတ္သန္းရဦးမည့္ သေဘာ ရွိသည္။
ဂ။ အေဟာင္းကို ခ်က္ခ်င္းလက္ငင္း အျပီးတိုင္ ဖယ္ရွားသည့္ ေတာ္လွန္ေျပာင္းလဲမႈ သေဘာထက္ အေဟာင္းအသစ္ လက္တြဲျပီး အဆင့္ဆင့္ ကူးေျပာင္းၾကရမည့္ သေဘာ ရွိသည္။ ( ရီေဘာ္လူးရွင္းမဟုတ္ ၊ အီေဘာ္လူးရွင္း ) တစ္နည္းဆိုရလ်င္ အႏိုင္ အရွံဳးစာရင္း ရွင္းရသည့္ “အၾကြင္းသုညဂိမ္း” ( zero sum game ) မ်ိဳး မဟုတ္၊ ႏွစ္ဦးႏွစ္ဖက္ အက်ိဳး မ်ားေစမည့္ “အၾကြင္းသုညမဟုတ္ ဂိမ္း” ( non-zero-sum game ) ျဖစ္သည္။
ဃ။ တတိယလိႈင္းႏိုင္ငံအမ်ားစု၏ အရပ္ရပ္ အေျခအေနမွာ ေရွာ့ခ္ ဒဏ္ခံႏိုင္ေလာက္ေသာ အေနအထား မရွိေလရာ ေရွာ့ခ္ ရိုက္ ကုထံုးမ်ား ( Shock therapy ) ျဖင့္ အလုပ္မျဖစ္ႏိုင္။ “တျဖည္းျဖည္း တစ္ဆင့္ခ်င္း” ( gradual ) ျဖင့္သာ ေပၚလစီ ခင္းဖို႔ လိုလိမ့္မည္။
င။ လူထုအံုၾကြမႈ တစ္ခုတည္းကိုသာ အားျပဳလိုေသာ “လမ္းေပၚႏိုင္ငံေရး” လက္နက္စြဲကိုင္ ေတာ္လွန္ရမည္ ဆိုေသာ “စစ္ပြဲႏိုင္ငံေရး” စသည့္ ရယ္ဒီကယ္ အႏုအရင့္ လမ္းေၾကာင္းမ်ားမွာ ဒီမုိကရက္တိုင္ ေဇးရွင္းကို အက်ိဳးမျပဳႏိုင္ရံုမ်ွမက၊ ေခ်ာက္ထဲ ဆြဲခ်မည့္ ေထာင္ေျခာက္မ်ားပင္ ျဖစ္သြားႏိုင္သည္။
ဤဝိေသသလကၡဏာ ငါးရပ္မွာ ၾကိဳက္မၾကိဳက္ဆိုေသာ လူတို႔၏ စိတ္ ဆႏၵႏွင့္ မဆိုင္ ။ ပကတိ အရွိ၏ ျပ႒ာန္းခ်က္မ်ားပင္ ျဖစ္သည္။ မိမိတို႔ ဟာဒယ တြင္ ကိန္းေနေသာ အစဥ္အလာ ႏိုင္ငံေရး ဓေလ့ႏွင့္ အဟပ္မညီ၍ ပကတိ အရွိ ကို ျငင္းပယ္လို႔မရ။ အရွိကို အရွိအတိုင္း လက္ခံႏိုင္ရန္ ၊ စြဲခိုင္ေနေသာ ႏိုင္ငံေရး ဓေလ့ကိုသာ အစဥ္အလာမွ အထိုင္ေျပာင္းေရႊ႕ ယူၾကရမည္ ျဖစ္ပါသည္။ ဝန္ခံရလ်င္ ဤသို႔ အထိုင္ ေျပာင္းဖို႔ ဆိုသည္မွာ လြယ္လိမ့္မည္ကား မဟုတ္ပါ။ သို႔ႏွင့္တိုင္ လံုးဝ မျဖစ္ႏိုင္ေသာ အရာေတာ့လည္း မဟုတ္ပါေခ်။

၃။ နိဂံုးေကာက္ခ်က္မ်ား
( Concluding Remarks )

“ဘဝ ဆိုသည္မွာ မလံုေလာက္ေသာ နိဒါန္းမ်ားမွ ၊ လံုေလာက္ေသာ နိဂံုးမ်ား ရေအာင္ ဆြဲယူၾကရသည့္ အနုပညာမႈပင္ ျဖစ္လိမ့္မည္။”
ဆင္မ်ဴရယ္လ္ ဘတ္တလာ
( ၂၀ ရာစုေခတ္ဦး၊ လူမႈ သိပၸံပညာရွင္ )
ျမန္မာ့ ေခတ္ျပိဳင္ ဒီမိုကရက္တိုင္ ေဇးရွင္းမွာ တတိယ လိႈင္းအထြတ္အထိပ္ ကာလတြင္ စတင္ ေပၚထြက္လာခဲ႔သည္။ သို႔အတြက္ တတိယ လိႈင္း ပံုစံ တြင္ အက်ံဳးဝင္သည္ဟု ဆိုႏိုင္ပါလိမ့္မည္။ အဆိုပါ ျမန္မာ့ ဒီမိုကရက္တိုင္ေဇးရွင္း အစပ်ိဳးခ်ိန္တြင္ ျမန္မာ့စီးပြားေရးမွာ ဖြံ႕ျဖိဳးဆဲ အေနအထားတြင္သာ ရွိေနဆဲ ျဖစ္သည္။ ေစ်းကြက္ စီးပြားေရး စနစ္ကို ျပန္လည္ လမ္းေဖာက္ဖို႔ တာစူ ေနဆဲ ကာလ ျဖစ္သည္။ ျမန္မာ့ လူ႔အဖြဲ႔ အစည္းမ်ားမွာလည္း အမွီခို ကင္းသည့္ လူလတ္တန္းစား တစ္ရပ္၊ ျပန္လည္ ရွင္သန္ႏိုင္ရန္ အားယူ ၾကိဳးစားေနရဆဲ ကာလ ျဖစ္သည္။ လြတ္လပ္ေသာ အရပ္ဘက္ အဖြဲ႔ အစည္းမ်ားမွာလည္း သေႏၶတည္စ အဆင့္တြင္သာ ရွိေနဆဲဟု ဆိုရပါလိမ့္မည္။ ထို႔ထက္ ျမန္မာ့ ႏိုင္ငံေရး ဓေလ့မွာလည္း ႏွစ္ေပါင္းေထာင္ခ်ီ အသားက်ေနသည့္ အစဥ္အလာထဲမွ ေဖာက္မထြက္ႏိုင္ ရွိေနဆဲ ဟု သေဘာရ ပါသည္။
က။ ဂလိုဘယ္ေလာ၊ လိုကယ္ေလာ
စစ္ေအးတိုက္ပြဲ ျပီးဆံုးခ်ိန္မွ စ၍ ကမၻာ့ႏိုင္ငံအားလံုးေလာက္မွာ ဒီမုိကေရစီ ႏွင့္ ေစ်းကြက္ စီးပြားေရး ဘက္သို႔ ဦးတည္ လွည့္ေျပာင္းလာခဲ႔သည္။ သို႔အတြက္ ဒီမိုကေရစီမွာ ကမၻာလံုး ခ်ီတူရူခ်က္ ( global trend ) ဟု စိတ္ခ်လက္ခ် ဆိုႏိုင္စရာ ရွိပါသည္။ ျမန္မာ့ ဒီမိုကရက္ တိုင္ ေဇးရွင္း သည္လည္း အဆိုပါ ေခတ္ေရစီး၏ အစိတ္အပိုင္း တစ္ရပ္ပင္ ျဖစ္ရာ၊ မိုးမလင္းမီ ႏိုးႏွင့္သည္ဟု မဆိုႏိုင္ပါ။
သို႔ႏွင့္တိုင္ စစ္ေအးလြန္ေခတ္ ကမၻာၾကီးတြင္ ႏိုင္ငံတစ္ခုႏွင့္တစ္ခု ဖြံ႕ျဖိဳးမႈ အဆင့္ခ်င္း မတူၾကေလရာ ဆိုခဲ႔ျပီးေသာ ဂလိုဘယ္ေခတ္ ေရစီး ( ဒီမိုကေရစီ ) သို႔ သြားရာလမ္း ( ဒီမိုကရက္တိုင္ ေဇးရွင္း) မွာလည္း ပံုေသကားက် တစ္ေသြး တစ္ေရာင္တည္း မျဖစ္ႏိုင္ပါ။ မိမိ သက္ဆိုင္ရာ ႏိုင္ငံ၏ ပကတိ အရွိက စရသည္ ျဖစ္၍ ဂလိုဘယ္ ဇာတ္လမ္း ( global narrative ) မျဖစ္ႏိုင္။ ” ေဒသ ဇာတ္လမ္း” ( local narrative ) ေဘာင္ အတြင္း တြင္သာ ျဖစ္ပါလိမ့္မည္။
ခ။ စီးပြားေရးေလာ၊ ႏိုင္ငံေရးေလာ
“စီးပြားေရး ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲမႈႏွင့္ ႏိုင္ငံေရး ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲမႈ ဘယ္သင္းက အရင္စ” ဆိုေသာ ဒီဘိတ္ တစ္ခု ရွိပါသည္။ စီးပြားေရး ဖြံ႕ျဖိဳးမႈ ေနာက္က်ေသာ ႏိုင္ငံမ်ားတြင္ စီးပြားေရး ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲမႈက အရင္ စသင့္သည္ ဆိုေသာ အယူအဆ တစ္ခုလည္း ရွိသည္။ စီးပြားေရး ဖြံ႕ျဖိဳးမႈ ေနာက္က်ေသာ ႏိုင္ငံမ်ားတြင္ စီးပြားေရး ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲမႈက အရင္ စသင့္သည္ ဆိုေသာ အယူအဆ တစ္ခုလည္း ရွိပါသည္။ ဤကိစၥႏွင့္ ပတ္သက္လ်င္၊ စီးပြားေရး အေနအထား ( ဖြံျဖိဳးမႈ အႏုအရင့္ ) တစ္ခုတည္းသာမက ၊လူအမ်ားစု၏ ဒီမိုကေရစီ ဆႏၵကိုပါ ထည့္သြင္း စဥ္းစားဖုိ႔ လိုလိမ့္မည္ ထင္သည္။ ျမန္မာႏိုင္ငံ အတြက္ ဆိုလ်င္ စီးပြားေရး ျပဳျပင္ ေျပာင္းလဲမႈႏွင့္ ႏိုင္ငံေရး ျပဳျပင္ ေျပာင္းလဲမႈ ဟန္ခ်က္ ညီညီ သြားသည္က ပို၍ ေလ်ာ္ကန္ သင့္ျမတ္ေလမည္လား စဥ္းစားမိသည္။ လက္ေတြ႔တြင္လည္း ဤအတိုင္း သြားလ်က္ ရွိသည္။
သို႔ႏွင့္တိုင္ ေပၚလစီ ခင္းရာတြင္မူ ညွိႏိႈင္း အေျဖရွာဖို႔ ခက္ခဲႏိုင္ေသာ ႏိုင္ငံေရးထက္၊ အမ်ားညီ လက္ခံႏိုင္စရာ ပိုရွိလိမ့္မည္ ဟု မွန္းဆရေသာ စီးပြားေရးနယ္ပယ္မွ အစျပဳသည္က ၊ ပိုအဆင္ေျပႏိုင္စရာ ရွိမည္ ထင္သည္။ အမ်ိဳးသား ေသြးစည္း ညီညြတ္ေရး အား မေကာင္းလွေသးေသာ လူ႔အဖြဲ႔အစည္း တစ္ရပ္တြင္ “အမ်ားညီ ဘံုလမ္းေၾကာင္း” ( common ground ) တစ္ခုမွ အစျပဳသည္က အလႈပ္အယမ္း နည္းပါးလိမ့္မည္။ ျမန္မာႏိုင္ငံ အတြက္ ထီးလို မင္းလို ဘံုလမ္းေၾကာင္း မွာ၊ ေခတ္မီ ႏိုင္ငံေတာ္ ထူေထာင္ေရး ( တစ္နည္း ) စီးပြားေရး ဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္မႈပင္ ျဖစ္သည္။
ဂ။ ကိန္းေသေလာ-ကိန္းရွင္ေလာ
ဆိုခဲ႔ျပီးသည့္ အတိုင္း၊ ျမန္မာ့ႏိုင္ငံေရး ဓေလ့မွာ ႏွစ္ေပါင္း ၈၀၀ ေက်ာ္ ပေဒသရာဇ္ေခတ္တြင္ သေႏၶတည္ စြဲခိုင္လာခဲ႔ျပီး၊ ေနာက္ အႏွစ္ ၁၀၀ ေက်ာ္ အထိလည္း အေျခခံအရ မေျပာင္းသေလာက္ ရွိခဲ႔ရာ ေနာင္ အႏွစ္ ၁၀၀ ေက်ာ္ အထိလည္း အေျခခံအရ မေျပာင္းသေလာက္ ရွိခဲ႔ရာ ေခတ္မီေရး အျခင္းအရာ တစ္ခု ျဖစ္ေသာ ဒီမိုကရက္တိုင္ ေဇးရွင္း ျဖစ္စဥ္ ႏွင့္ သဟဇာတ ျဖစ္ႏိုင္ပါမည္ေလာ။ ဝန္ခံရလ်င္ ျပႆနာ တစ္ခ်ိဳ႕ ရွိႏိုင္သည္ ဟု သေဘာရပါသည္။ ဓေလ့က ျပ႒ာန္းေပးထားေသာ တင္းမာမႈ ႏွင့္ လက္ရွိ ဒီမိုကရက္တိုင္ ေဇးရွင္း က လိုအပ္ေနေသာ ေပ်ာ့ေပ်ာင္းမႈၾကား၊ အကြာအေဝး တစ္ခု ရွိႏိုင္ပါသည္။ ဤသို႔ ဆိုလ်င္ ျမန္မာ့ ဒီမိုကရက္တိုင္ ေဇးရွင္းကို ကာလ တစ္ခု အခ်ိန္ ဆိုင္းထား ရဦးမည္ေလာ။
ဤသို႔ကား မဟုတ္ပါ။ အေၾကာင္းမူ ႏိုင္ငံေရး ဓေလ့သည္ လံုးဝမေျပာင္းလဲ ႏို္င္ေသာ “ကိန္းေသ ” မဟုတ္။ ေျပာင္းလဲႏိုင္သည့္ “ကိန္းရွင္ တစ္ခု ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ ျဖစ္ပါသည္။ ကိန္းရွင္ဆိုေသာ္လည္း သြက္သြက္ လက္လက္ ျမန္ျမန္ဆန္ ဆန္ ေျပာင္းလဲ တတ္သည့္ “ဒိုင္းနမစ္ကိန္းရွင္” ( static variable ) ျဖစ္သည္။ ယဥ္ေက်းမႈ ဓေလ့ ဆိုသည္မ်ားမွာ လူမႈ စီးပြားေရး အေျပာင္းအလဲမ်ား အေပၚ မူတည္ ေရြ႕ေနသည္ ျဖစ္ရာ လူမႈ စီးပြားေရး အေျပာင္းအလဲမ်ား အရွိန္ရလာသည္ ႏွင့္ အမ်ွ ႏိုင္ငံေရး ဓေလ့မ်ားလည္း ေရြ႕နိုင္စရာ ရွိပါသည္။ လက္ေတြ႔က်က် ဆုိရလ်င္ ဒီမိုကရက္တိုင္ေဇးရွင္း ျဖစ္စဥ္ အတြင္း မွာပင္ ျမန္မာ့ႏိုင္ငံေရး ဓေလ့ကို စတက္တစ္မွ ဒိုင္းနမစ္ ျဖစ္ေအာင္ တြန္းတင္သြားၾကရမည့္ သေဘာျဖစ္သည္။ ဤအတြက္ ေခါင္းေဆာင္မႈတြင္ တာဝန္ရွိသည္ဟု ယူဆသည္။ ေခါင္းေဆာင္မ်ား၏ အေျမာ္ အျမင္ ႏွင့္ ပါးနပ္ လိမၼာမႈက အေတာ္ စကားေျပာပါသည္။
ဃ။ ေခါင္းေဆာင္ေသာ – လူထုေလာ
“သမိုင္းကို လူထုက ဖန္တီးသည္” ဆိုေသာ အယူအဆ တစ္ခု ရွိပါသည္။ ( ပြင့္ပြင့္လင္းလင္း ဝန္ခံရလ်င္ ဤအယူအဆအေပၚမွာ သံသယ ရွိခဲ႔သည္မွာ ၾကာပါျပီ ) ဤသို႔ဆိုလ်င္ မဟာ ဗ်ဴဟာ ခ်မွတ္ေရး ကိစၥကို လူထုက တာဝန္ယူရမည္ေလာ ။ မျဖစ္ႏိုင္ပါ။ လူထုမွာ ဘဝ ရပ္တည္ေရး၊ဘဝ ရွင္သန္ေရးအတြက္ ရုန္းကန္ ေနၾကရသည္ ျဖစ္ရာ မဟာဗ်ဴဟာ ေလ့လာခ်က္မ်ား အတြက္ အခ်ိန္ေပးႏိုင္ဖြယ္ မရွိပါ။ ႏိုင္ငံေရးႏွင့္ ပတ္သက္ေသာ လူထု၏ တုန္႔ျပန္မႈမွာ သူတို႔ လက္ေတြ႔ မ်က္ေတြ႕ ခံစားေနရေသာ လူမႈ အေတြ႕အၾကံဳမွ လာလိမ့္မည္သာ ျဖစ္ပါသည္။ မဟာဗ်ဴဟာ နည္းဗ်ဴဟာ ကိစၥ မ်ားႏွင့္ ပတ္သက္လ်င္ လူအမ်ားစု အေနႏွင့္ စိတ္ဝင္စားၾကလိမ့္မည္ မထင္ပါ။ လူထုတြင္ တာဝန္ မရွိဟုလည္း ယူဆပါသည္။
အမွန္တကယ္ တာဝန္ ရွိသည္မွာ ေခါင္းေဆာင္မႈသာ ျဖစ္ပါသည္။ ေခါင္းေဆာင္မႈ အေနႏွင့္ သာမာန္ လူထုထက္ ေက်ာ္ၾကည့္ႏိုင္ရ ပါလိမ့္မည္။ အစဥ္အလာကို ေဖာက္ထြက္ စဥ္းစားႏိုင္ရပါလိမ့္မည္။ လူထုကို ဦးေဆာင္ျပီး ျဖစ္သင့္ ျဖစ္ထိုက္ေသာ မဟာဗ်ဴဟာ လမ္းေၾကာင္း မွန္ကို လင္းျပႏိုင္စြမ္း ရွိရပါလိမ့္မည္။ အေပါစား အမ်ားၾကိဳက္ ေပၚျပဴလာ လမ္းေၾကာင္း အတိုင္းသြားေနလ်င္ လူထုေခါင္း ေဆာင္ မျဖစ္ႏိုင္ပါ။ လူထုေနာက္ျမီးဆြဲသာ ျဖစ္ပါသည္။ ဒီမိုကရက္တိုင္ ေဇးရွင္း ျဖစ္စဥ္တစ္ခု၏ ေအာင္ျမင္မႈ မေအာင္ျမင္မႈ မွာ၊ ေခါင္းေဆာင္ မ်ား အေပၚတြင္သာ တာဝန္ရွိသည္ဟု သေဘာရပါသည္။
င။ “ေဝါလ္” ေလာ- “ဝဘ္”ေလာ
ဒီမိုကရက္တိုင္ေဇးရွင္း တတိယ လိႈင္းကာလ မွာ စစ္ေအးေခတ္ၾကီး နိဂံုး ကမၸတ္ အဆံုးသတ္သြားသည္ႏွင့္ ခ်ိန္ခါ သင့္ျဖစ္ေနသည္ကို သတိခ်ပ္ဖို႔ လိုပါလိမ့္မည္။ စစ္ေအးေခတ္၏ သေကၤတမွာ “နံရံတံတိုင္း” ( Wall ) ျဖစ္သည္။ တံတိုင္းၾကီး ရွိေနသည္ကကို “ငါတို႔ကြဲေနပါလား” ဆိုေသာ ေဖာ္ျပခ်က္ ျဖစ္သည္။ သို႔ႏွင့္အမ်ွ စစ္ေအးေခတ္ စဥ္းစားနည္းမွာ အကြဲအျပဲ အေပၚ အေျခခံသည္။ အရာရာ “ရန္သူ- မိတ္ေဆြ” ခ်ဥ္းကပ္မႈျဖင့္ သြားသည္။
စစ္ေအးလြန္ေခတ္ သေကၤတမွာ နံရံတံတိုင္း မဟုတ္ေတာ့ပါ။ “အင္တာနက္ ဝဘ္ဆိုက္”ၾကီး ျဖစ္လာသည္။ ဤဝဘ္ဆိုဒ္ၾကီး ရွိေနသည္ကိုက “ငါတို႔ ဘယ္လို ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္လို႔ ရမလဲ” ဆိုေသာ ေဖာ္ျပခ်က္ ျဖစ္သည္။ သို႔ႏွင့္အမ်ွ စစ္ေအးလြန္ေခတ္ စဥ္းစားနည္းမွာ ဘံုတူညီခ်က္မ်ားအေပၚ အေျခခံသည္။ ဆရာၾကီး ဒဂုန္တာရာ၏ စကားႏွင့္ ဆိုရလ်င္ ရန္သူမရွိ ၊ မိတ္ေဆြသာ ရွိသည္။ မုန္းသူ မရွိ၊ ခ်စ္သူသာ ရွိသည္။ ရန္သူကို မိတ္ေဆြ အျဖစ္ေျပာင္းေသာ ခ်ဥ္းကပ္မႈျဖင့္ သြားသည္။ မ်က္ေမွာက္ေခတ္ ဒီမိုကရက္တိုင္ ေဇးရွင္း မွာ စစ္ေအးေခတ္ “နံရံ တံတိုင္း စဥ္းစားနည္း ” ( wall-party thinking ) ျဖင့္ အဟပ္ ညီလိမ့္မည္ မထင္။ စစ္ေအးလြန္ေခတ္ “ဝဘ္ အေျခခံ စဥ္းစားနည္း ” ( web-party thinking ) ႏွင့္မွ သဟဇတ မ်ွလိမ့္မည္ ဟု သေဘာရပါသည္။
ဆိုခဲ႔ျပီးေသာ အနုမာန အယူအဆမ်ားမွ ဝိဝါဒ ကြဲျပားစရာမ်ား ျဖစ္ေနရာ ၊ သေဘာတူ ၾကည္ျဖဴ ၾကလိမ့္မည္ဟု ေမ်ွာ္လင့္ မထားပါ။ သေဘာတူ မတူ အသာထား၊ လက္ခံ စဥ္းစား ၾကလ်င္ပင္၊ ဝမ္းေျမာက္ ဝမ္းသာ သာဓု ေခၚေနမည္ ျဖစ္ပါသည္။ မတူေသာ အယူအဆမ်ား အၾကား ဦးေႏွာက္မုန္တိုင္း ဆင္ျခင္းျဖင့္သာ လူ႕အသိဥာဏ္ မိုးကုပ္စက္ဝိုင္း ျမင့္သထက္ ျမင့္၊ က်ယ္သထက္က်ယ္ ျဖစ္လာလိမ့္မည္ဟု ယူဆ ယံုၾကည္ေသာေၾကာင့္ ျဖစ္ပါ၏
ေက်ာ္ဝင္း
Reference
1. Democratization __ Christian W.Haerpfer
2. The Third Wave __ Samuel. P. Huntington
3. Liberalization ,Transition and Consolidation ___ Philippe.C.Schimtter
4. Twenty-Five Years,Fifteen Findings.__ Philippe C. Schimtter
5. Social Movements and Culture __ Hawk Johnston
From The Waves 2010 September.
Share: