ယဥ္ေက်းမူ (Culture) မိတ္ဆက္

Miraculous Master For English Language

ယဥ္ေက်းမူ (Culture) ေလ႔လာတယ္ဆိုုတာ အေရးၾကီး ပါတယ္။ နိုုင္ငံေရးသိပၺံ (Political Science)၊ လူမူေဗဒ (Sociology)၊ မနုုႆေဗဒ (Anthropology)၊ ဒႆနိက (Philosophy)၊ စိတ္ပညာ (Psychology)၊ စီးပြားေရး (Business) စတဲ႔ပညာရပ္ေတြ ေလ႔လာတဲ႔အခါ ယဥ္ေက်းမူ (Culture) ကိုုဗဟိုုျပဳေလ႔လာၾကရတယ္။
တနည္းအားျဖင္႔ ပညာရွင္နယ္ပယ္၊ ပညာေရးနယ္ပယ္၊ စာေပနယ္ပယ္၊ နိုုင္ငံေရးနယ္ပယ္၊ ေန႔စဥ္လူမူဘ၀နယ္ပယ္ အားလံုုးကုုိလြမ္းမိုုးထားတဲ႔ အေၾကာင္းတရားလိုု႔လည္း ဆိုုလိုု႔ရတယ္။

Eastern World & Western World

ကမာၻၾကီးကိုု အေရွ႕ တိုုင္း (Eastern) နဲ႔ အေနာက္တိုုင္း (Western) ခြဲျခားထားရတာ ပထ၀ီအေနအထားေၾကာင္႔ဆိုုတာထက္ ယဥ္ေက်းမူနဲ႔ အေတြးအေခၚကြဲျပားမူအေပၚ မူတည္ျပီး ခြဲျခားတာျဖစ္တယ္။

ယဥ္ေက်းမူ (Culture)

ဆိုုတာ အခ်ိန္ကာလ၊ ေဒသတစ္ခုုအတြင္းမွာေနထိုုင္ၾကျပီး (Proximity)၊ဘာသာစကား (Language) တစ္ခုုကိုုေျပာဆိုုတဲ႔ သူတိုု႔ရဲ႕ မွ်ေ၀သိတတ္သေဘာက္ေပါက္ထားတဲ႔ စံတန္ဖိုုးေတြ (Value)၊ ကိုုးစားယံုုၾကည္မူေတြ (Belief) ၊ စည္းေဘာင္ေတြ (Norms) ကိုုရည္ညြန္းခ်က္ ျဖစ္တယ္။

တနည္းအားျဖင္႔ေျပာရရင္ ယဥ္ေက်းမူဟာ Proximity, Value and Belief, Norms ေတြကေနေပၚထြက္လာတဲ႔ လူေတြရဲ႕ ဘ၀နဲ႔ ေလာကၾကီးကိုု ျမင္ပံုု၊ ေတြးယူပံုု၊ သိပံုု၊ ခံယူပံုု၊ ေနထိုုင္သြားလာ လုုပ္ရွားပံုု၊ ယံုုၾကည္လက္ခံပံုုေတြပဲျဖစ္တယ္။

ကာလေဒသတစ္ခုုအတြင္းက်ေရာက္ျခင္း (Proximity)

ပထ၀ီေရေျမအေနအထားအရ၊ ရာသီဥတုုအေျခအေနအရ အခ်ိန္ကာလတစ္ခုု၊ ေခတ္ကာလတစ္ခုု၊ စတဲ႔လြမ္းမိုုးမူေတြၾကားကိုုဆိုုလိုုတယ္။

ဘာသာစကား (Language)ဘာသာစကား

လူ႔အဖြဲ႔ စည္းတစ္ခုုတြင္းကလူေတြ တစ္ေယာက္နဲ႔တစ္ေယာက္ အျပန္အလွန္ဆက္သြယ္ဖိုု႔၊ ပညာရပ္ဆိုုင္ရာႏွင္႔ လူမူအေၾကာင္းတရား၊ အေတြ႔အၾကံဳနဲ႔ ခံယူခ်က္ေတြကိုု မ်ိဳးဆက္ေတြတစ္ဆက္ျပီးတစ္ဆက္အလိုုက္ ဆင္႔ကူးေပးတဲ႔ ၾကားခံျဖစ္တယ္။ ဒါေၾကာင္႔ ဘာသာစကားဟာ ယဥ္ေက်းမူနဲ႔ အျပန္အလွန္သေဘာျပ႒ာန္းျပီး ေရာယွက္ေနတယ္။

စံတန္ဖိုုး (Values)၊ (Belief) နဲ႔ စည္းေဘာင္ (Norms)

လူေကာင္းတစ္ေယာက္အျဖစ္ဘယ္လိုုေနထိုုင္ရွင္သန္ရမယ္၊ ကိုုေနထိုုင္ရာလူ႔အဖြဲ႔အစည္း အတြင္း ေကာင္းမြန္လိုုက္ေလ်ာညီေထြစြာေနထိုုင္ႏိုုင္ေရး၊ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းအတြက္ ေကာင္းက်ိဳးျဖစ္ထြန္းေရး စတာေတြကိုုျပ႒ာန္းေပးထားတဲ႔ ဘာသာေရး၊ လူမူေရး ဆိုုင္ရာ ေဆာင္ရန္ေရွာင္ရန္၊ ခံယူရန္မ်ား။

ယဥ္ေက်းမူရဲ႕ သက္ေရာက္မူ

ယဥ္ေက်းမူ ရဲ႕ သက္ေရာက္မူကိုု အလ်ားလိုုက္သေဘာ (လူ႔အဖြဲ႔အစည္း တစ္ခုုလံုုး) နဲ႔ ေဒါင္လိုုက္သေဘာ (တစ္ဦးတစ္ေယာက္ခ်င္းစီအလိုုက္) ႏွစ္မ်ိဳးခြဲၾကည္႔လိုု႔ရတယ္။

လူ႔အဖြဲ႔အစည္းတစ္ခုုလံုုးအတိုုင္းအတာနဲ႔ဆိုုရင္
- လူတိုု႔ရဲ႕ ေလာကကိုုသိျမင္နားလည္ပံုုနဲ႔ ကိုုယ္႔ကိုုယ္ကိုုသိျမင္လက္ခံပံုု (Cognition)၊
- လူမူေရးဆိုုင္ရာေကာက္ခ်က္ခ်ပံုု (Social Inferences)၊
- သတင္းအခ်က္အလက္တိုု႔ကိုု အမ်ိဳးခြဲယူပံုု (Information Categorization) ေတြပဲျဖစ္တယ္။

လူတစ္ဦးတစ္ေယာက္ျခင္းစီရဲ႕ ယဥ္ေက်းမူေနာက္ခံ (Cultural Background)
လြမ္းမိုုးတာကေတာ႔ သူတိုု႔ရဲ႕ ၊
- ဆံုုးျဖတ္ခ်က္ခ်ပံုု၊(Decision Making)
- အသိဥာဏ္မွတ္ယူပံုု၊(Memories)
- ဆက္ဆံေရးပံုုစံ၊(Communication Styles)
- ဆင္ျခင္စဥ္းစားပံုု(Reasoning Style) ေတြပဲျဖစ္တယ္။

အေရွ႕ တိုုင္းနဲ႔ အေနာက္တိုုင္း ယဥ္ေက်းမူကြာျခားပံုု

အေရွ႕ တိုုင္းမွာထြန္းကားတဲ႔ယဥ္ေက်းမူနဲ႔ အေနာက္တိုုင္းထြန္းကားတဲ႔ယဥ္ေက်းမူႏွစ္ခုု ကြဲျပားတယ္။ အေရွ႕ တိုုင္းမွာထြန္းကားတဲ႔ယဥ္ေက်းမူကိုု Collectivism၊ အေနာက္တိုုင္းမွာထြန္းကားတဲ႔ ယဥ္ေက်းမူကိုု Individualism လိုု႔ ပညာရွင္ေတြက သတ္မွတ္တယ္။

Collectivism - (အစုုအဖြဲ႔ျပဳယဥ္ေက်းမူ)

မိသားစုုကေနစလိုု႔ အျခားေသာ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းပံုုစံတြင္းမွာ ညီညြတ္ေပါင္းစည္းမူ၊ လိုုက္ေလ်ာညီေထြေသာ ဆက္ႏြယ္မူမ်ားနဲ႔ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းတစ္ခုလံုုးကိုု ေကာင္းက်ိဳးျဖစ္ထြန္းေရး စတဲ႔ တန္ဖိုုးေတြကိုု ဗဟိုုျပဳတည္ေဆာက္ထားတဲ႔ ယဥ္ေက်းမူတန္ဖိုုးပံုုစံျဖစ္တယ္။ Collectivism ယဥ္ေက်းမုူထဲကေပါင္ဖြားလာတဲ႔သူေတြကိုု Collectivist ျဖစ္တယ္။ Collectivist ေတြဟာ အမ်ားနဲ႔ဆိုုင္တဲ႔ ဆံုုးျဖတ္ခ်က္နဲ႔ စံတန္ဖိုုးေတြကိုု ဦးစားေပးတတ္တယ္။ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းမွာ Collectivist ေတြဟာ အလ်ားလိုုက္သေဘာေဆာင္တယ္။

Individualism - (ပုုဂၢလျပဳ ယဥ္ေက်းမူ)

လူ႔အဖြဲ႔အစည္းလိုုက္ တန္ဖိုုးနဲ႔ေကာင္းက်ိဳးေတြကိုု ဗဟိုုျပဳတာထက္၊ လူတစ္ဦးတစ္ေယာက္ျခင္းစီ အလိုုက္ရဲ႕ သီးျခားလြတ္လပ္စြာရပ္ျဖစ္တည္မူနဲ႔ ရည္မွန္းခ်က္ပန္းတိုုင္ကိုုေရာက္ေစဖိုု႔ စတဲ႔စံတန္ဖိုုး ေတြနဲ႔တည္ေဆာက္ထားတဲ႔ ယဥ္ေက်းမူပံုုစံျဖစ္တယ္။ Individualism ကေနၾကီးျပင္းလာရသူဟာ Individualist ျဖစ္တယ္။ Individualist ေတြဟာ၊ ပုဂၢိဳလ္ေရး ဆႏၵနဲ႔ ရည္မွန္းခ်က္ေတြကိုု ဦးစားေပးတတ္ျပီး၊ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းမွာ ေဒါင္လိုုက္သေဘာရိွတယ္။

Individualism နဲ႔ Collectivism အျမင္ႏွစ္ခုုနဲ႔ အေနာက္တိုုင္းနဲ႔ ယဥ္ေက်းမုုူရဲ႕ ပံုုစံနဲ႔ အေရွ႕ တိုုင္းယဥ္ေက်းမူႏွစ္ခုုမွာ တစ္ခုုရဲ႕ လကၡဏာေတြ ေနာက္တစ္ခုုမွာမပါဘူးလိုု႔ ျမင္လိုုက္လိုု႔မရဘူး။ Individualism နဲ႔ Collectivism ခြဲရတာဟာ ဗဟိုုျပဳထားတဲ႔ ပံုုစံကြာတာနဲ႔ ခြဲထားတာဆိုုတာ ျမင္ဖိုု႔အေရးၾကီးတယ္။

Horizontal-vertical Dimension - (အလ်ားသေဘာ-ေဒါင္လိုုက္သေဘာ အျမင္)

Individualism နဲ႔ Collectivism နွစ္ခုုတြင္းမွာကိုု ေနာက္ထပ္ယဥ္ေက်းမူ ကြဲျပားခ်က္ႏွစ္မ်ိဳးရိွတယ္။

Horisontal Dimension (အလ်ားသေဘာ အျမင္)

အလ်ားလိုုက္အျမင္ရိွတဲ႔ ယဥ္ေက်းမူႏွစ္ခုုလံုုးကလူေတြဟာ ကိုု္ယ္႔ကိုုယ္ကိုု ညီမွ်မူတန္ဖိုုး (Value of Equality) ကိုုဗဟိုုျပဳျပီး လူ႔အဖြဲ႔အသည္းအတြင္းက လူသားအားလံုုးကိုု တန္းတူညီမွ်ေျခတစ္ခုုမွာ ျမင္တယ္။

Vertical Dimension (ေဒါင္လိုုက္သေဘာ အျမင္)

ေဒါင္လိုုက္သေဘာအျမင္ရိွတဲ႔ ယဥ္ေက်းမူႏွစ္ခုုလံုုးက လူေတြဟာ ကိုုယ္႔ကိုုယ္ကို အာဏာ၊ ရုုပ္၀တၳဳပစၥည္းပိုုင္ဆိုုင္မူ၊ လူ႔အဆင္႔အတန္း စတာေတြအရ အထက္ေအာက္ခြဲဆက္ဆံမူ (Hierarchy) အရ ခြဲျခားဆက္ဆံလိုုတယ္။ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းအတြင္းက အဆင္႔အတန္းအလိုုက္ အခြင္႔ထူးေတြရသင္႔တယ္လိုု႔ ယံုုၾကည္တယ္။ လူေတြၾကားမွာ တန္းတူညီမွ်မူဆိုုတာ လက္မခံဘူး။


ယဥ္ေက်းမူပံုုစံေတြကေန ျဖစ္ေပၚလာတဲ႔ အတၱပံုုစံႏွစ္မ်ိဳး


Independent Self (Independent self-construal) - လြတ္လပ္တဲ႔ အတၱပံုုစံ
IS ကိုု အမ်ားနဲ႔မတူပဲသီးျခားဆန္တဲ႔ ဥာဏ္စရိုုက္ေတြ၊ အစြမ္းအစေတြ၊ အရည္ခ်င္းေတြ ေပါင္းစပ္ေနတဲ႔ ကိုုယ္ရည္ကိုုယ္ေသြးရိွသူရဲ႕ အတၱပံုုစံလိုု႔ေျပာရင္ရမယ္။ IS ရိွတဲ႔သူေတြဟာ ကိုုယ္႔အေတြး၊ ကိုုယ္႔ခံစားခ်က္အလိုုက္ ျပဳမူေျပာဆိုုတတ္တယ္။ အျခားသူေတြရဲ႕ အေတြးနဲ႔ ခံစားခ်က္ေတြေနာက္လိုုက္ျပီး ျပဳမႈေျပာဆိုုတာမရိွဘူး။

Dependent Self (Interdependent self-construal) - မွီခိုတဲ႔ အတၱပံုစံ
DS ပံုစံဟာ သူေနထိုုင္ရာလူမႈအဖြဲ႔စည္းရဲ႕ အျမင္နဲ႔အယူအဆေတြအေပၚ တည္ေဆာက္ထားတယ္။
သူ႔ရဲ႕ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းနဲ႔ ၾကားထဲကဆက္ဆံေရးအေပၚမူတည္ျပီး ျပဳမႈေျပာဆိုု၊ လုုပ္ေဆာင္လိုုတယ္။ အမ်ားအားျဖင္႔ DS ရိွသူေတြဟာ အမ်ားစုုရဲ႕ ဆႏၵနဲ႔သေဘာထားကို မိမိရဲ႕ ကိုုယ္ပိုုင္ ဆႏၵနဲ႔သေဘာထားထက္ ပိုုမိုုအေရးစိုုက္ေလ႔ရိွတတ္ၾကတယ္။ အမ်ားဆႏၵနဲ႔ ကိုုက္ညီေအာင္ေနထိုုင္ဖိုု႔ ၾကိဳးစားတတ္ၾကတယ္။ အမ်ားဆႏၵနဲ႔ မကိုုက္ညီတဲ႔ အယူအဆကိုုလည္း လက္မခံလိုုၾကဘူး။ အမ်ားေတြးသလိုု ေတြးျပီး၊ အမ်ားခံစားသလိုု လိုုက္ခံစားတတ္ၾကတယ္။

လူေတြရဲ႕ အျပဳအမူအေျပာအဆိုု၊ ေတြးေခၚပံုု၊ ဘ၀ကိုုျမင္ပံုု၊ လက္ခံပံုု၊ အနက္ျပန္ယူပံုုေတြကိုု သိဖိုု႔ရာ ယဥ္ေက်းမူကိုု ထဲထဲ၀င္၀င္ သိထားဖိုု႔လိုုတယ္။

~AMM~
Greenhill

REF:
-Heggy, Tarek; Culture, Civilization and Humanity. 1st Edit, 2003. Frenk Cass Publishers.
-Albrow, Martin; The Basic Sociology, 1st Edit, 1999. Routledge.
-Benson, Ciarán; The Cultural Psychology of Self, 1st Pub, 2001, Routledge.
-Encyclopedia of Applied Psychology, Elsevier Academic Press.