ၿငိမ္းခ်မ္းေရး စစ္တမ္း (၃)။ တတိယပိုင္း - ျငိမ္းခ်မ္းေရးစာခ်ဳပ္ကအာမခံရမည့္ ဥပေဒစိုးမိုးေရး အေျခခံ။

Aung Htoo January 11, 2014 at 3:04pm

                                                            
စာခ်ဳပ္၏ ေရးသားဟန္မွာ အသြင္သ႑ာန္အရဥပေဒသဘြယ္ျဖစ္ရမည္သာမက အနွစ္သာရအရ အစမွအဆံုး ဥပေဒစိုးမိုးေရးကိ ုအားျဖစ္ေစရပါမည္။ ႏိုင္ငံတကာစံထားခ်က္မ်ားအေျခခံတြင္ ဥပေဒအေထာက္အကူ ျပဳကြန္ရက္မွ လက္ခံထားေသာ ဥပေဒစိုးမိုးေရးဆိုင္ရာ အေျခခံအက်ဆံုးမူ(၁၀) ခ်က္အနက္ နံပါတ္ (၅) အခ်က္မွာ “ဥပေဒကို အတည္ျပဳသည့္ အဖြဲ႔အစည္းမ်ား[1]၊တိုင္းျပည္ အေဆာက္အအံုမ်ား[2] တို႔သည္ဘက္လိုက္ ျခင္း မရွိ၊ အဂတိတရားမလိုက္စား၊ ေက်ာသားရင္သား မခြဲျခားဘဲ အေရးယူ ေဆာင္ရြက္ျခင္းႏွင့္ကာကြယ္ေစာင့္ေရွာက္ျခင္း။” ျဖစ္သည္။


အစိုးရစာခ်ဳပ္ အခန္း(၂) အပုဒ္ (၂)(ဂ) တြင္ ေဖၚျပထားသည့္“အပစ္ရပ္နယ္ေျမအတြင္း တရားဥပေဒ စိုးမိုးေရး အတြက္ ျမန္မာႏိုင္ငံရဲတပ္ဖြဲ႔က တာ၀န္ယူေဆာင္ရြက္ရန္”ဟူေသာအခ်က္မွာ ဥပေဒစိုးမိုးေရးႏွင့္ ရဲတပ္ဖြဲ႔ ဆက္စပ္ထားသည္။ ရဲတပ္ဖြဲ႔သည္ အေျခခံအားျဖင့္အေရးႀကီး ေသာ္လည္း ယင္းမွာ ဥပေဒကို အတည္ျပဳသည့္ အဖြဲ႔ အစည္းမ်ား၏ အစိတ္အပိုင္းအေနျဖင့္သာပါ၀င္သျဖင့္ ဥပေဒစိုးမိုးေရးတခု လံုးအား ရဲတပ္ဖြဲ႔တခုတည္း၏ လက္၀ယ္တြင္သာ စာခ်ဳပ္အရ အပ္နွံထားသည့္ သေဘာ မျဖစ္သင့္။လက္ရွိျမန္မာႏိုင္ငံရဲတပ္ဖြဲ႔၏ ပကတိအေနအထားကို ၾကည့္လွ်င္ ပို၍ပင္ မသင့္ေတာ္။
တရားဥပေဒစိုးမိုးေရးကို အေထာက္အကူျပဳရန္အတြက္ ျမန္မာႏိုင္ငံရဲတပ္ဖြဲ႔ကိုထိထိေရာက္ေရာက္ တာ၀န္ယူေစလိုလွ်င္ ေအာက္ပါအခ်က္ (၈) ခ်က္ကို ေဖၚေဆာင္ရန္ လိုပါမည္။

(၁) လူထုနွင့္ ေန ့စဥ္ထိေတြ ့ဆက္ဆန္ေနရေသာ ရဲတပ္ဖြဲ ့သည္လူ ့အခြင့္အေရးကို တန္ဘိုးထား ရံုသာမက လက္ေတြ ့လိုက္နာက်င့္သံုးရန္လိုသည္။ အထူးသျဖင့္ျမန္မာနိုင္ငံကဲ့သို ့လူ ့အခြင့္အေရး ခ်ိဳးေဖါက္ရာတြင္ နံမည္ဆိုးျဖင့္ ဆယ္စုနွစ္မ်ားစြာတေလွ်ာက္လံုးေက်ာ္ၾကားေနေသာ နိုင္ငံအတြက္ အထူးအေရးၾကီးသည္။ ရဲတပ္ဖြဲ ့သည္ နိုင္ငံတကာလူ ့ အခြင့္အေရး စံခ်ိန္စံညႊန္းမ်ားနွင့္ အညီ ဥပေဒကို အတည္ျပဳရမည္။[3]

(၂) ၂၀၀၈ ဖြဲ႔စည္းပံုအေျခခံဥပေဒ၏ ပုဒ္မ ၃၃၈ “နုိင္ငံေတာ္အတြင္းရွိလက္နက္ကိုင္အဖြဲ႔အစည္း အားလံုးသည္ တပ္မေတာ္၏ ကြပ္ကဲမႈေအာက္တြင္ ရွိရမည္။” ဟူေသာျပဌာန္းခ်က္ကိုျဖဳတ္ရပါမည္။  အဘယ္ေၾကာင့္ဆိုေသာ္ အဆိုပါ ျပဌာန္းခ်က္အရရဲတပ္ဖြဲ႔သည္ တပ္မေတာ္၏ ကြပ္ကဲမႈေအာက္တြင္ ရွိေသာေၾကာင့္ျဖစ္သည္။

စစ္တပ္က ရြာတြင္း ၀င္၍ပစ္ခတ္သျဖင့္ ေက်ာင္းသူကေလးတဦးေသဆံုးခဲ့သည့္ အမႈတြင္ ျပစ္မႈက်ဴး လြန္သည့္ စစ္ေၾကာင္းမွ တပ္မေတာ္ အရာရွိမ်ားကို ဖမ္းဆီးအေရးယူျခင္းမျပဳခဲ့။ ေျပာင္းျပန္ပင္ စစ္တပ္၏ တိုင္တန္း ခ်က္ကို လက္ခံ၍ အဆိုပါ ကြယ္လြန္သူေက်ာင္းသူကေလး၏ ဖခင္အား တရားစြဲဆိုခဲ့သည္။[4]ဤသည္မွာ ရဲတပ္ဖြဲ ့ သည္ တပ္မေတာ္၏ ကြပ္ကဲမႈ ေအာက္တြင္ ရွိျခင္းျဖင့္ဆိုးက်ိဳးကို တိုင္းရင္းသားျပည္သူမ်ားခံစားရသည့္ သာဓက တခုမွ်သာျဖစ္သည္။

ျမန္မာ့တပ္မေတာ္ စစ္ေခါင္းေဆာင္မ်ားအား ျမန္မာႏိုင္ငံရဲတပ္ဖြဲ႔ကအေရးမယူႏိုင္သမွ် ကာလပတ္လံုး နယ္ေျမရွိေသာ တိုင္းရင္းသားေခါင္းေဆာင္မ်ားသည္လည္း အဆိုပါရဲတပ္ဖြဲ႔၏အေရးယူမႈကို ခံမည္မဟုတ္။ ကိုယ့္နယ္ ေျမတြင္ ကိုယ့္တပ္ႏွင့္ေနၾကမည္။ အစိုးရအဆိုျပဳ စာခ်ဳပ္ပါျပဌာန္းခ်က္သည္စစ္မွန္သည့္ ဥပေဒစိုးမိုးေရးအတြက္ အလုပ္ျဖစ္ ဘြယ္မရွိ။ ျပစ္မႈဆိုင္ရာ တရားစီရင္မႈစနစ္ တခုလံုးအားျပင္သည့္ အေျခခံတြင္ ရဲတပ္ဖြဲ႔၏ ဖြဲ႔စည္းတည္ရွိမႈကို ပါ အေျခအျမစ္မွေန၍ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲမွသာလွ်င္ထိေရာက္မႈရွိႏိုင္သည္။

ဖက္ဒရယ္ျပည္ေထာင္စု ဖြဲ႔စည္းပံုအေျခခံဥပေဒသစ္တြင္ ေအာက္ပါျပဌာန္းခ်က္မ်ိဳးကိုထည့္သြင္းၿပီး မွသာ ရဲတပ္ဖြဲ႔သည္ လမ္းေၾကာင္းမွန္ေပၚ ေရာက္လာႏိုင္ဘြယ္ရွိသည္။

 “ဖက္ဒရယ္ ျပည္ေထာင္စုႏိုင္ငံအတြင္းရွိ လက္နက္ကိုင္အဖြဲ႔အစည္း အားလံုးသည္ အရပ္ဘက္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး[5]ေအာက္တြင္ ရွိေစရမည္။ ျပည္ေထာင္စုတပ္မေတာ္ ကာကြယ္ေရးဦးစီးခ်ဳပ္သည္ ေရြးခ်ယ္တင္ေျမႇာက္ျခင္းခံရေသာ အရပ္သားကာကြယ္ေရး ၀န္ႀကီး၏ ႀကီးၾကပ္မႈေအာက္တြင္ တာ၀န္ထမ္းေဆာင္ရမည္။ ရဲတပ္ဖြဲ႔၊ေထာက္ လွန္းေရးတပ္ဖြဲ႔မ်ား၊ လူ၀င္မႈႀကီးၾကပ္ေရးႏွင့္ လံုျခံဳမႈထိန္းသိမ္းေရး အဖြဲ႔မ်ားသည္အရပ္သား ျပည္ထဲေရး၀န္ႀကီး၏ ကြပ္ကဲမႈေအာက္တြင္ တာ၀န္ထမ္းေဆာင္ရမည္။ ရဲတပ္ဖြဲ႔သည္ ဘက္လိုက္ျခင္းအလွ်ဥ္းမရွိေစရ။[6]”

(၃) ကာခ်ဳပ္ကို အေရးယူနုိင္သည့္ မည္သည့္ တရားစီရင္ေရးယႏၱယားမွ် မရွိ။[7]၄င္းသည္ဥပေဒ၏ အထက္တြင္ ေရာက္ေနသည္။ စစ္မႈထမ္းဆိုင္ရာ ျပစ္မႈက်ဴးလြန္မႈမ်ားအား အေရးယူႏိုင္ရန္စစ္ခံုရံုးမ်ား[8]ကို တပ္တြင္း၌ ဖြဲ႔စည္းစီရင္ၾကေလ့ ရွိေသာ္လည္း အရပ္ဘက္ ဆိုင္ရာတရားစီရင္ေရး၏ႀကီးၾကပ္မႈမွ လံုး၀ကင္းလြတ္သည့္ စစ္ဘက္ ဆိုင္ရာ တရားရံုးမ်ား[9]သီးျခားတည္ေထာင္ စီရင္ ျခင္းမွာ ဒီမိုကေရစီႏိုင္ငံႀကီးမ်ား၏ အစဥ္အလာမဟုတ္ပါ။ ယခင္က ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္လည္း၁၉၄၇ ခုနွစ္ ဖြဲ႔စည္းပံုအရ တပ္တြင္းတရားစီရင္ေရး၌ အယူခံ စီရင္ပိုင္ခြင့္အာဏာအားတရား ၀န္ႀကီးခ်ဳပ္ (အရပ္သားျဖစ္သူ)ကသာ က်င့္သံုးခဲ့သည္။[10]ကာခ်ဳပ္၏ တာ၀န္ မွာ တပ္မေတာ္ကို စီမံခန္႔ခြဲဦးေဆာင္ ရန္သာျဖစ္သည္။ တရားစီရင္ရန္မဟုတ္။ကာခ်ဳပ္က တရားစီရင္ေရး အာဏာက်င့္သံုးေနသမွ် ကာလပတ္လံုး ရဲတပ္ဖြဲ႔ မည္မွ်ပင္ အားေကာင္းပါေစ၄င္းကို အေရးယူႏိုင္ဘြယ္မရွိပါ။ ၄င္းက်ဴး လြန္နိုင္သည့္ ျပစ္မႈမ်ား၊ တာ၀န္ရွိနိုင္သည့္ျပစ္မႈမ်ားအား စစ္ဘက္ဆိုင္ရာ တရားရံုးကို သံုးကာ ဖံုးထားနိုင္၍ ျဖစ္သည္။ ယင္းကိုု ဖ်က္ရန္လိုသည္။

(၄) တပ္မေတာ္မွတိုက္ရိုက္ေျပာင္းေရႊ ့လာၿပီး ရဲတပ္ဖြဲ႔အတြင္း ရဲယူနီေဖါင္းေျပာင္းလဲ၀တ္ထားေသာ အရာရွိမွန္သမွ်အား တာ၀န္မွ ရပ္ဆိုင္းရပါမည္။အရပ္သားဘ၀မွ ရဲသင္တန္းေက်ာင္းမ်ားကို တက္၊ ရဲလုပ္ငန္းမ်ားအား စနစ္တက်သင္ၾကားၿပီး ရဲတာ၀န္အား ေတာက္ေလွ်ာက္ ထမ္းေဆာင္လာသူမ်ားကိုသာအဆင့္ဆင့္ ရဲတပ္ဖြဲ႔  အႀကီးအကဲမ်ားအျဖစ္ အထက္အျမင့္ဆံုးပိုင္းအထိတာ၀န္ေပးျခင္းသည္သာ အသင့္ျမတ္ဆံုးျဖစ္ပါမည္။ ယင္းကို အာဏာရွင္စနစ္၏ အုပ္ခ်ဳပ္မႈေအာက္မွဒီမိုကေရစီသို ႔ေျပာင္းလဲသြားေသာႏိုင္ငံမ်ားတြင္ တိုင္းျပည္ အေဆာက္အအံု အေျပာင္းအလဲ[11] လုပ္ေဆာင္ျခင္း ဟုေခၚေလ့ရွိၾကသည္။

(၅) အထက္ပါအခ်က္သံုးရပ္ကိုေဖၚေဆာင္ၿပီးေနာက္တြင္ အစိုးရနဲ႔ တိုင္းရင္းသား လက္နက္ကိုင္အဖြဲ႔အစည္းမ်ား ညိႇႏိႈင္းကာရဲအေနျဖင့္ တာ၀န္ယူမည့္ ပုဂၢိဳလ္မ်ားအား သက္ဆုိင္ရာ တိုင္းရင္းသားျပည္နယ္မ်ားရွိ ေဒသဘာသာစကားကို တတ္ကြၽမ္းေသာေဒသခံမ်ားအတြင္းမွ နွစ္ဘက္ သေဘာတူေရြးခ်ယ္၊ ရဲတပ္ဖြဲ႔ဆိုင္ရာအတတ္ပညာ အကူအညီကို ႏိုင္ငံတကာမွ ေတာင္းခံေလ့က်င့္သင္ၾကားေစၿပီးမွ တာ၀န္ထမ္းေဆာင္ေစမည္cဆိုလွ်င္မူမွ်တမႈ ရွိနုိင္ပါမည္။ ဥပေဒစိုးမိုးေရးကို တစံုတရာ ထိေရာက္စြာ အေထာက္အကူ ျပဳႏိုင္ပါမည္။

(၆) ရဲတပ္ဖြဲ႔ တာ၀န္ထမ္းေဆာင္ရမည့္ေနရာ“အပစ္ရပ္နယ္ေျမအတြင္း” ဟူေသာ ေ၀ါဟာရမွာ ေ၀၀ါး မႈရွိသည္။ မည္သည့္နယ္ေျမမွာ အပစ္ရပ္နယ္ေျမျဖစ္သည္ကိုသတ္မွတ္ရ ခက္ခဲသည္။ တနိုင္ငံလံုးကို လႊမ္းျခံဳကာ ဥပေဒစိုးမိုးေရးကို ေဖၚေဆာင္ မည္ဆိုပါက နယ္ေျမကို ခြဲျခားသတ္မွတ္ရန္ မသင့္ပါ။ ဥပေဒစိုးမိုးေရးကို အေထာက္ အကူျပဳ ေစေရးအတြက္ရဲတပ္ဖြဲ႔အား ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲ ဖြဲ႔စည္းမည္ဆိုလွ်င္ ျပည္နယ္ အားလံုး၊ ျပည္ေထာင္စု ႏိုင္ငံတ၀ွမ္းလံုးတြင္ ေဖၚေဆာင္ရန္ လိုပါမည္။

(၇) ဖက္ဒရယ္ျပည္ေထာင္စု တည္ေဆာက္ပါကျပည္နယ္အသီးသီးအား ကိုယ္ပိုင္အုပ္ခ်ဳပ္ခြင့္ ေပးရပါမည္။ ျပည္နယ္ရဲတပ္ဖြဲ႔သည္ ျပည္နယ္အစိုးရ၏ကြပ္ကဲမႈေအာက္တြင္ ရွိရပါမည္။ ျပည္နယ္အစိုးရအား ျပည္နယ္အတြင္းရွိ တိုင္းရင္းသားလူထုမ်ားကေရြးခ်ယ္တင္ေျမႇာက္ခံရသူမ်ားႏွင့္ ဖြဲ႔စည္းရန္လိုပါမည္။

(၈) တိုင္းရင္းသားျပည္နယ္မ်ားတြင္ကိုယ္ပိုင္အုပ္ခ်ဳပ္ေရး ရခြင့္ရွိသည္ကို လက္ခံမည္ဆိုလွ်င္ ျမန္မာနိုင္ငံရဲတပ္ဖြဲ ့ကိုုနွစ္ပိုင္းခြဲရပါမည္။ တပိုင္းမွာ ဖက္ဒရယ္ရဲတပ္ဖြဲ ့ျဖစ္သည္။ ဖက္ဒရယ္ ျပည္ေထာင္စုအစိုးရ၏ကြပ္ကဲမႈ ေအာက္တြင္ထားရွိျပီး ျပည္နယ္တခုမွ အျခားျပည္နယ္တခုကို ျဖတ္သန္း ေက်ာ္လႊားျဖစ္ပြားနိုင္သည့္ျပစ္မႈ ၾကီးမ်ားအား အေရးယူ ကိုင္တြယ္ရန္ျဖစ္သည္။ ေနာက္တပိုင္းမွာ ျပည္နယ္ရဲတပ္ဖြဲ ့ျဖစ္သည္။ျပည္နယ္အစိုးရ၏ တိုက္ရိုက္ ကြပ္ကဲမႈေအာက္တြင္ ထားရွိျပီး ျပည္နယ္အတြင္း ျဖစ္ပြားသည့္ျပစ္မႈမ်ားကို အေရးယူကိုင္တြယ္ရန္ ျဖစ္သည္။

အထက္ပါ အေျခအေန (၈) ရပ္ႏွင့္ျပည့္စံုပါမွရဲတပ္ဖြဲ႔သည္ တိုင္းရင္းသား ျပည္နယ္မ်ား တြင္ ဥပေဒစိုးမိုးေရးကို စစ္မွန္စြာ အေထာက္အကူျပဳႏိုင္ပါမည္။ထို႔အျပင္ ဥပေဒစိုးမိုးေရးအတြက္ ပိုု၍ အေရးႀကီးသည္မွာ တရားစီရင္ေရးက႑ ျဖစ္သည္။ရဲတပ္ဖြဲ႔ မည္မွ်ပင္ ေကာင္းမြန္ေစဦး လြတ္လပ္ ဘက္မလိုက္ ထက္ျမက္ေသာ တရားစီရင္ေရးမရွိပါကဥပေဒစိုးမိုးေရး အုတ္ ျမစ္ခ်ႏိုင္ဘြယ္မရွိပါ။ ႏိုင္ငံတကာေရွ႕ေနအသင္းခ်ဳပ္[12]မွ ဥပေဒပညာရွင္မ်ား ျမန္မာႏိုင္ငံသို႔လာေရာက္ေလ့လာၿပီး ေနာက္ လြတ္လပ္သည့္ တရားစီရင္ေရးေပၚေပါက္လာေစရန္ တရားသူႀကီးမ်ားအားခန္႔အပ္ျခင္းကို သီးျခားလြတ္ လပ္သည့္ တရားစီရင္ေရးဆိုင္ရာ ခန္႔အပ္ေရးေကာ္မရွင္[13] က လုပ္ေဆာင္သင့္ေၾကာင္းအၾကံေပးခဲ့သည္။ ထို႔အျပင္ တရားသူႀကီးမ်ား၏ ရာထူးေနရာတည္ျမဲမႈ[14] ကိုလည္း အာမခံရန္လိုပါမည္။ ၁၉၄၇ ဖြဲ႔စည္းပံုအေျခခံဥပေဒပုဒ္မ ၁၄၃ (၂) ျပဌာန္းခ်က္မ်ိဳးျဖင့္ အာမခံထားမွသာ တရားသူႀကီးမ်ားလြတ္လပ္စြာ စီရင္နုိင္ပါမည္။[15] သို႔မွသာ ဥပေဒစိုးမိုးေရးအေျခခံကို တည္ေဆာက္ ႏိုင္ပါမည္။

လြတ္လပ္ေသာ တရားစီရင္ေရးဆိုင္ရာမ်ားသည္ၿငိမ္းခ်မ္းေရးစာခ်ဳပ္ႏွင့္ မဆိုင္၊ ဖြဲ႔စည္းပံုအေျခခံ ဥပေဒတြင္ ထည့္သြင္းျပဌာန္းရမည့္ အရာမ်ားဟုအခ်ိဳ ့က ယူဆႏိုင္သည္။ ဤသည္ကို ရွင္းပါမည္။ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးစာခ်ဳပ္ မ်ားတြင္ အေရးအႀကီးဆံုးမ်ားအနက္တရပ္မွာ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးလုပ္ငန္းစဥ္မ်ားကို ေဖၚေဆာင္ေနစဥ္အတြင္း ပဋိပကၡ၏ ဘက္နွစ္ဘက္ ထပ္မံျပႆနာျဖစ္လာပါကအၾကမ္းဘက္ လက္နက္ကိုင္တိုက္ပြဲမ်ား ျပန္လည္မေပၚေပါက္ေအာင္ မည္ သို႔ ေျဖရွင္းမည္ ဟူသည္ကိုထည့္သြင္းခ်ဳပ္ဆိုၾကရသည္။ သာဓကအားျဖင့္ ျဗိတိန္အစိုးရႏွင့္ ေျမာက္ပိုင္းအိုင္ယာလန္တို႔ ခ်ဳပ္ဆိုေသာ စာခ်ဳပ္တြင္ ရဲတပ္ဖြဲ႔၏ အခန္းက႑ကို ထည့္သြင္းေဖၚျပထားသည္။ ေျမာက္ပိုင္းအိုင္ယာလန္သည္ဒီမိုကေရစီ အေျခခံေသာႏိုင္ငံျဖစ္သည့္အျပင္ ရဲတပ္ဖြဲ႔သည္ စစ္တပ္၏ ထိန္းခ်ဳပ္မႈေအာက္တြင္မရွိ၊ ႏိုင္ငံေရးအရ အသံုးခ်ရန္ ရည္မွန္းခ်က္ႏွင့္ တပ္မေတာ္အရာရွိမ်ားအား တိုက္ရိုက္ေျပာင္းေရႊ႕တာ၀န္ေပးထားျခင္းလည္း မရွိ၊ ရိုးရိုးရဲ အေနျဖင့္ ဘက္လိုက္မႈမရွိဘဲ အသက္ေမြး၀မ္းေၾကာင္းအရ[16] တာ၀န္ ထမ္းေဆာင္ရန္ ေလ့က်င့္ထားေသာပုဂၢိဳလ္မ်ား နွင့္သာ ဖြဲ႔စည္းထားသျဖင့္ အေျခခံအားျဖင့္ သင့္ေလွ်ာ္မႈ ရွိသည္ဟု ဆိုႏိုင္သည္။သို႔ရာတြင္ ျမန္မာႏိုင္ငံရဲတပ္ဖြဲ႔ အေနအထားမွာမူ ယင္းႏွင့္ေျပာင္းျပန္ ျဖစ္ေနသည္။

ယင္း ေျမာက္ပိုင္းအိုင္ယာလန္မွာပင္ၿငိမ္းခ်မ္းမႈထိန္းသိမ္းရာတြင္ မူလရွိၿပီးေသာ ရဲ၏ အေနအထားကို မလံုေလာက္ေသးဟု ယူဆသျဖင့္ရဲဲလုပ္ငန္းတိုးတက္ေအာင္ ၾကပ္မတ္ေပးရန္ ကြ်မ္းက်င္သူမ်ား (ႏိုင္ငံတကာအပါ အ၀င္) ပါ၀င္ေစလ်က္လြတ္လပ္သည့္ေကာ္မရွင္တရပ္ ထပ္ဖြဲ႔ေရးကို စာခ်ဳပ္တြင္ ထည့္သြင္းခ်ဳပ္ဆိုရသည္။[17] ထို႔အျပင္ တည္ရွိၿပီးသားျပစ္မႈဆိုင္ရာတရားမွ်တမႈ[18] ရွာေဖြသည့္စနစ္ ပိုမိုေကာင္းမြန္ေရး၊တရားစီရင္ေရးလြတ္လပ္မႈ ကို ကာကြယ္ႏိုင္ေရးအတြက္ တရားသူႀကီးမ်ားအား ခန္႔ထားႏိုင္ေရးစီစဥ္မႈမ်ား[19]ႏွင့္ တရားစြဲလုပ္ငန္းစဥ္ႏွင့္ယင္း၏ လြတ္လပ္မႈကို ကာကြယ္ႏိုင္ေရးစီစဥ္မႈမ်ား[20] ကို ထည့္သြင္းခ်ဳပ္ဆိုခဲ့ရသည္။ျမန္မာႏိုင္ငံ၏ ျပစ္မႈဆိုင္ရာတရားမွ်တမႈ ရွာေဖြမႈစနစ္၊ တရားစီရင္ေရးလြတ္လပ္မႈႏွင့္တရားစြဲအဖြဲ႔တို႔၏ အေျခအေနမွာ ရစရာမရွိေအာင္ ဆိုး၀ါးက်ဆင္းလ်က္ရွိ သည္။ ၂၀၀၈ ဖြဲ႔စည္းပံုအေျခခံဥပေဒကပိုဆိုးေအာင္သာ အုတ္ျမစ္ခ်ေပးထားသည္။ သို႔ျဖစ္၍ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးစာခ်ဳပ္တြင္ ေျမာက္ပိုင္းအိုင္ယာလန္၏နမူနာကို ယူကာ လက္ရွိရဲတပ္ဖြဲ ့အားျပဳျပင္ဖြဲ ့စည္းျခင္းမရွိဘဲ  အသံုးျပဳနုိင္ေလာက္သည့္ အေျခအေနမရွိ။

၁၉၉၄ ခုနွစ္တြင္ ေကအိုင္အိုနွင့္အစိုးရအၾကား အပစ္ရပ္စာခ်ဳပ္ခ်ဳပ္ခဲ့ရာ၌ ျပစ္မႈက်ဴးလြန္မႈမ်ား ျဖစ္ပြား ပါက နွစ္ဘက္သေဘာ တူတည္ေဆာက္ထားေသာ မည္သည့္ဖြဲ႔စည္းမႈ ယႏၱယားက မည္သို႔အေရးယူေဆာင္ရြက္မည္ ဟူသည္ကို တိတိက်က်မပါရွိခဲ့။ “ညိႇႏိႈင္းေျဖရွင္းသြားရန္” ဟူသည့္ မေရရာေသာ ေ၀ါဟာရသာ ပါခဲ့သည္။[21] သို႔ျဖစ္၍ ၁၉၉၄ ခုနွစ္မွ၂၀၁၁ ခုနွစ္အထိ ၁၇ နွစ္တာ အပစ္ရပ္ခဲ့သည့္ ကာလအတြင္း ေကအိုင္အိုစစ္သားမ်ားသည္ အစိုးရစစ္ တပ္၏ သတ္ျဖတ္မႈမ်ားကို အေတာ္မ်ားမ်ား ခံခဲ့ၾကရေသာ္လည္း[22] အပစ္ရပ္စာခ်ဳပ္ကို ကိုးကားကိုင္စြဲ၍ထိေရာက္စြာ အေရးယူေဆာင္ရြက္ႏိုင္ခဲ့ျခင္း မရွိပါ။ ဥပေဒစိုးမိုးေရး ပ်က္သုဥ္းမႈကို ေကအိုင္အိုသည္ၾကိတ္၍ ခံခဲ့ရသည္။ ခုနွစ္ကို ေတာ့ မမွတ္မိေတာ့ပါ။ ဒီမိုကရက္တစ္ ကရင္ဗုဒၶဘာသာ တပ္မေတာ္မွ စစ္သည္(၆) ဦးကိုလည္း ျမန္မာ့တပ္မေတာ္က သတ္ျဖတ္ခဲ့ဘူးသည္။ မြန္ျပည္သစ္ပါတီႏွင့္ အျခားအဖြဲ႔အစည္းမ်ားတြင္လည္းအလားတူ အေတြ႔အၾကံဳမ်ား မနည္းလွ။

၁၉၈၉ ခုနွစ္မွ စတင္ကာ န၀တစစ္အစိုးရကေဖၚေဆာင္ခဲ့သည့္ အပစ္အခတ္ရပ္စဲေရးသမိုင္းတြင္ စစ္အစိုးရ က်ဴးလြန္ခဲ့သည့္ အရုပ္ဆိုးအက်ည္းအတန္ဆံုးႏွင့္ အရက္စက္ဆံုးရာဇ၀တ္မႈႀကီးမွာ မုန္းကိုး လူသတ္ပြဲ ႀကီးျဖစ္သည္။ ၁၉၈၉ခုနွစ္ မတ္လ (၁၂) ရက္ေန႔တြင္ ဖုန္က်ားရွင္ေခါင္းေဆာင္ေသာ ကိုးကန္႔အဖြဲ႔သည္ ဗကပကို ပုန္ကန္ခြဲထြက္ကာန၀တ စစ္အစိုးရႏွင့္ အပစ္ရပ္ခဲ့သည့္ ပထမဆံုးအဖြဲ႔ႀကီးျဖစ္သည္။ အဆိုး၀ါးဆံုးေသာ အေတြ႔အၾကံဳကိုလည္း ပထမဆံုး ခံစားခဲ့ရသည္။

၄င္းအဖြဲ႔ လႊမ္းမိုးထားသည့္ေဒသမွာေလာက္ကိုင္၊ ခ်င္းေရႊေဟာ္ တို႔မွေန၍ မုန္းကိုးအထိ က်ယ္ျပန္႔ ၿပီး စစ္အစိုးရက ရွမ္းျပည္ေျမာက္ပိုင္းအထူးေဒသ (၁) အျဖစ္သတ္မွတ္ေပးခဲ့သည္။ ၁၉၉၅ ခုနွစ္တြင္ ၄င္းအဖြဲ႔အတြင္း'ဖုန္' မ်ိဳးႏြယ္စုက ဖုန္က်ားရွင္၊ ဖုန္က်ားဖူ၊ ဖုန္တာရွင္း တို႔ေခါင္းေဆာင္ေသာ အုပ္စုႏွင့္'ရန္'မ်ိဳးႏြယ္ေတြထဲက ရန္မိုး လွ်ံ၊ ရန္မိုးအန္း၊ ရန္က်ံဳးေ၀၊ ရန္က်ံဳးစီ တို႔ေခါင္းေဆာင္ေသာ အုပ္စုတို႔ပဋိပကၡ ျဖစ္ၾကေသာအခါဖုန္က်ားရွင္ အုပ္စုက အသာစီးရသြားခဲ့သည္။ ဖုန္ဘက္က ေထာက္ ကူရင္း စစ္အစိုးရ၏ 'ဒကစ' စစ္တပ္ႀကီးေရာက္လာေသာအခါနွစ္ဘက္လံုးက လက္ခံခဲ့ရသည္။ ၂၀၀၀ ခုနွစ္ေအာက္တိုဘာလ (၂၄) ရက္ေန႔တြင္ မုန္းကိုးေခါင္းေဆာင္မုန္ဆာလ ကို ဖယ္ရွားၿပီး လီနင္မင္ ေခါင္းေဆာင္သည့္ အုပ္စုက အာဏာသိမ္းရန္ ၾကိဳးစားေသာအခါစစ္အစိုးရ၏ ျမန္မာ့တပ္မေတာ္က ၀င္ေရာက္တရားစီရင္ပါေတာ့သည္။ လီနင္မင္ အပါအ၀င္ ၄င္း၏အုပ္စုတခုလံုး လူ ၁၅၀ ခန္႔အား 'ေဟမိုးလံု' ေဒသတြင္ တခ်ီတည္းအေသပစ္သတ္ကာ ဧရာမ က်င္းႀကီးမ်ားအတြင္းတြင္အစုလိုက္ အျပံဳလိုက္ ျမႇဳပ္နွံလိုက္သည္။ ေဒသခံမ်ားႏွင့္တရုတ္ႏြယ္ဖြားမ်ားက 'ဒုတိယ နန္က်င္းလူသတ္ပြဲႀကီး' ဟု ပင္ ဆိုစမွတ္ျပဳခဲ့ သည္။[23]

ၿငိမ္းခ်မ္းေရးျဖစ္စဥ္မ်ားသည္လူ႔အခြင့္အေရးကို တိုးျမင့္ေစရပါမည္။ ပိုမို၍ ဆုတ္ယုတ္က်ဆင္းျခင္းမ်ိဳး မျဖစ္သင့္ပါ။အပစ္ရပ္ခဲ့ေသာ တိုင္းရင္းသားစစ္သည္မ်ား၏ ႏိုင္ငံေရးရပ္တည္မႈအား ၾကိဳက္သည္ျဖစ္ေစ၊ မၾကိဳက္သည္ျဖစ္ေစ ၄င္းတို႔တြင္ လူ႔အခြင့္အေရးအရ အသက္ရွင္သန္ပိုင္ခြင့္[24]ရွိသည္။ ထိုနည္းတူစြာျမန္မာ့တပ္မေတာ္ရွိ စစ္သည္ မ်ားတြင္လည္း အလားတူ အခြင့္အေရး ရွိသည္။ ဥပေဒအရ တရားစီရင္မႈျဖင့္ရုပ္သိမ္းျခင္းမွတပါး ၄င္းတို႔၏ အသက္ ရွင္သန္ပိုင္ခြင့္ အခြင့္အေရးကို မည္သူမွ် ရုပ္သိမ္းခြင့္မရွိ။အပစ္ရပ္ထားစဥ္ အတြင္းျဖစ္ေစကာမူ ပဋိပကၡျဖစ္ပြားေန ေသာ ဘက္တဘက္[25] က ဖမ္းဆီးရမိထားေသာ အျခားဘက္တဘက္မွစစ္သည္တဦး၏ အသက္ရွင္သန္ပိုင္ခြင့္ကို ရုပ္သိမ္းျခင္းမွာ လူသားခ်င္း စာနာေထာက္ထားသည့္ႏိုင္ငံတကာဥပေဒ ျဖစ္သည့္ ဂ်ီနီဗာ ကြန္ဗင္းရွင္း ပုဒ္မ (၃) အရ စစ္ရာဇ၀တ္မႈ က်ဴးလြန္ျခင္းပင္ျဖစ္သည္။[26] အပစ္ရပ္ထားစဥ္အတြင္းျမန္မာ့တပ္မေတာ္က တိုင္းရင္းသားလက္နက္ ကိုင္အဖြဲ႔အစည္းမ်ားရွိ စစ္သည္မ်ားအား သတ္ျဖတ္မႈမွန္သမွ်မွာစစ္ရာဇ၀တ္မႈ က်ဴးလြန္ျခင္းျဖစ္သည္။

ၿငိမ္းခ်မ္းေရးစာခ်ဳပ္သည္ ဥပေဒစိုးမိုးေရးကိုမ်က္ကြယ္ျပဳခြင့္ေပးထားသည္ သေဘာတူညီခ်က္ မျဖစ္ သင့္။ ဥပေဒစိုးမိုးေရးကို ခိုင္မာစြာ အုတ္ျမစ္ခ်သည့္စာခ်ဳပ္ ျဖစ္သင့္သည္။ ဥပေဒစိုးမိုးေရးရွိမွသာလူ႔အခြင့္အေရးကို ခံစားခြင့္ ရႏိုင္ေသာေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။ ႏိုင္ငံတကာ စံထားခ်က္မ်ား အေျခခံအေပၚတြင္ဥပေဒအေထာက္အကူျပဳကြန္ ရက္[27]က လက္ခံထားသည့္ ဥပေဒစိုးမိုးေရးအေျခခံမူနံပါတ္ (၁) မွာ ေအာက္ပါအတိုင္း ျဖစ္သည္။

ျပစ္မႈက်ဴးလြန္သူကို အေရးယူအျပစ္ေပးေရးႏွင့္ ျပစ္မႈက်ဴးလြန္ခံရသူမ်ားတရားမွ်တမႈရွိေစေရး
အနိမ့္ဆံုး အေျခခံမွေန၍ လူတိုင္းဥပေဒေရွ႕ေမွာက္တြင္ တန္းတူေရးကို က်င့္သံုးျခင္း။
အစိုးရအဆိုျပဳစာခ်ဳပ္ နိဒါန္းတြင္ေဖၚျပထားသည့္ “အတိတ္ျဖစ္ရပ္မ်ားအေပၚ တဦးႏွင့္တဦး အပစ္ မတင္ဘဲ” ဟူေသာ ေ၀ါဟာရသည္ ဥပေဒစိုးမိုးေရးကိုလံုး၀မ်က္ကြယ္ျပဳထားျခင္းျဖစ္သည္။ ဥပေဒစိုးမိုးေရးကို အဓိက ထားလွ်င္ ျပစ္မႈက်ဴးလြန္သူကိုေဖၚထုတ္အေရးယူ အျပစ္ေပးရပါမည္။

အေၾကာင္းေၾကာင္းေၾကာင့္ ျပစ္မႈက်ဴးလြန္သူကို ေဖၚထုတ္အေရးယူ အျပစ္ေပးျခင္းမျပဳလွ်င္ပင္ ျပစ္မႈက်ဴးလြန္ ခံရသူမ်ားအတြက္ တရားမွ်တမႈ ရရွိေစရန္ကုစားနည္း မ်ိဳးစံုျဖင့္ ကုစားေပးရပါသည္။ က်န္ရစ္သူ မိသားစုအား ေလ်ာ္ေၾကးေငြမ်ား ေပးအပ္ျခင္း၊ ဂုဏ္ျပဳေက်ာက္စာတိုင္မ်ားစုိက္ထူေပးျခင္း၊ မွတ္တမ္းစာအုပ္မ်ား ထုတ္ေ၀ျခင္း၊ တိုင္းျပည္အေဆာက္အအံုမ်ားေျပာင္းလဲဖြဲ႔စည္းျခင္း[28] စသည္တို႔ ျဖစ္သည္။ “အမွန္တရားေဖၚထုတ္ေရးႏွင့္ ျပန္လည္သင့္ျမတ္ေရး” ေကာ္မရွင္မ်ား ဖြဲ႔စည္းေဆာင္ရြက္ျခင္းသည္လည္း နည္းလမ္းတခုျဖစ္သည္။

ပဋိပကၡျဖစ္ပြားခဲ့ေသာ ဘက္နွစ္ဘက္ ညိႇႏိႈင္းေဆြးေႏြးၾကၿပီးေနာက္ေတာင္အာဖရိက၊ အင္ဒိုနီးရွား ႏိုင္ငံ အာေခ်း၊ ဆီအာရာလီယြန္းႏိုင္ငံ၊ အယ္လ္ဆာေဗးေဒါ၊ကင္ညာ၊ လုိက္ေဘးရီးယား၊ ပနားမား၊ ပီရူး၊ အေရွ႕တီေမာ စေသာ ႏိုင္ငံမ်ားတြင္ အမွန္တရားေဖၚထုတ္ေရးႏွင့္ျပန္လည္သင့္ျမတ္ေရးေကာ္မရွင္မ်ား ဖြဲ႔စည္းေဆာင္ရြက္ခဲ့ၾကသည္။ ယူဂိုဆလားဗီယားႏိုင္ငံျပိဳကြဲသြားၿပီးေနာက္ ေပၚေပါက္လာသည့္ ၆ ႏိုင္ငံလံုးသည္ စုေပါင္းကာ အလားတူ ေကာ္မရွင္မ်ိဳးဖြဲ႔စည္းရန္ ၾကိဳးပမ္းလ်က္ ရွိၾကသည္။ ယင္းသို ့ေဆာင္ရြက္မႈမ်ားမွာ ဥပေဒစိုးမိုးေရးကိုတနည္းတဖံု အေထာက္ အကူျပဳေစပါသည္။ ျမန္မာနိုင္ငံတြင္ အစိုးရအဆိုျပဳစာခ်ဳပ္၌ အတိတ္ကလူ႔အခြင့္အေရးခ်ိဳးေဖါက္က်ဴးလြန္ ခံခဲ့ရသူမ်ား တရားမွ်တမႈ ခံစားႏိုင္ေရး အတြက္ အေရးယူေဆာင္ရြက္ရန္မည္သို႔မွ် ေဖၚျပမထားျခင္းမွာ လူသားစိတ္ကင္းမဲ့ရာ ေရာက္သည္။ ဥပေဒစိုးမိုးေရးကိုလည္းလံုး၀ မ်က္ကြယ္ျပဳထားျခင္းျဖစ္သည္။

အစိုးရအဆိုျပဳစာခ်ဳပ္တြင္ စာခ်ဳပ္လက္မွတ္ေရးထိုးျပီးသည့္ေန့မွစ၍ေဖၚေဆာင္မည့္ ေရွ႕လုပ္ငန္းစဥ္မ်ား အေပၚ ၾကီးၾကပ္ရန္ေသာ္လည္းေကာင္း၊ ဘက္နွစ္ဘက္အတြင္းျပန္လည္ ျဖစ္ပြားေပၚေပါက္နုိင္မည့္ ျပသနာမ်ား၊ အၾကမ္း ဘက္ပဋိပကၡမ်ားအား စနစ္တက် ေျဖရွင္းေဆာင္ရြက္နိုင္ရန္ေသာ္လည္းေကာင္းေဖၚျပ ထားခ်က္မ်ားမွာအား နည္းလြန္းလွသည္။[29] စင္စစ္အားျဖင့္ ေယဘုယ်ဆန္လြန္းေသာနိုင္ငံေရးေဆြးေႏြးပြဲ ဟူသည့္ ေ၀ါဟာရ[30] မွ လြဲ၍ တိက် သည့္ ေရွ႕လုပ္ငန္းစဥ္မ်ားပင္စိုးစဥ္းမွ်မေတြ ့၇။ ၂၀၀၈ဖြဲ ့စည္းပံုေအာက္သို ့ျပန္လည္ ဆြဲ သြင္းထား[31] သည့္အျပင္ နိုင္ငံ တကာ၏ အခန္းက႑ကို ထည့္သြင္းျခင္းလံုး၀မရွိ။ျပသနာ မ်ားကို ျငိမ္းခ်မ္းစြာေျဖရွင္း နိုင္ရန္ စစ္မီးမ်ားျပန္လည္ မေတာက္ေလာင္ေစရန္နွင့္လူ ့အခြင့္အေရးခ်ဳိးေဖာက္မႈမ်ားအား ရပ္ဆိုင္းနိုင္ရန္  နိုင္ငံတကာ၏ ၾကီးၾကပ္မႈကို ဖိတ္ေခၚသင့္သည္။

ကင္ညာနိုင္ငံအတြင္း၌ ပဋိပကၡမ်ား ျဖစ္ပြားခဲ့ေသာအခါရက္သတၱပတ္အခ်ိဳ႕အတြင္းမွာ အာဖရိက သမဂၢ ဥကၠဌ ဂြ်န္ကူးဖူး သည္ ကင္ညာနိုင္ငံသို႕ ေရာက္ရွိကာ၀င္ေရာက္ေဆာင္ရြက္နိုင္ခဲ့သည္။ ပဋိပကၡမ်ား ျဖစ္ပြားျပီး ရက္သတၱပတ္အခ်ိဳ႕မွ်အၾကာမွာပင္၂၀၀၈ ခုနွစ္ ဇန္န၀ါရီလ ၂၂ ရက္ေန႕၌ ကုလသမဂၢ အတြင္းေရးမူးခ်ဳပ္ေဟာင္း ကိုဖီအာနန္ က မစ္ရွင္တခုကို ေခါင္းေဆာင္၍ ေရာက္ရွိလာခဲ့သည္။ ေဖေဖၚ၀ါရီ လ ၂၈ရက္ေန႕တြင္ အာဏာခြဲေ၀ေရး သေဘာတူညီခ်က္ကို လက္မွတ္ေရးထိုးနိုင္ခဲ့ၾကသည္။ မတ္လ ၆ ရက္ေန့တြင္ ဥပေဒ ထြက္လာသည္။[32]ပဋိပကၡမ်ား ျငိမ္သြားခဲ့သည္။ ညွိနိုင္းေစ႕စပ္ သူမ်ား အိမ္ျပန္သြားခဲ့သည္။အာဖရိက သမဂၢ၏ ၾကား၀င္ၾကိဳးပမ္းမႈ ေအာင္ျမင္သည့္ အေနအထားသို႕ေရာက္သြားခဲ့သည္။ နိုင္ငံတကာကသံတမန္ေရးအရ ၀င္ေရာက္ေျဖရွင္းေဆာင္ရြက္ေပးမႈကို လက္ခံ ျခင္းမွာ မည္မွ်ထိေရာက္ေၾကာင္းသာဓက ျဖစ္သည္။

ကင္ညာနိုင္ငံ၏ ျငိမ္းခ်မ္းေရး ညွိနိုင္းမႈ ျဖစ္စဥ္အတြင္း ရရွိခဲ့သည့္ စံနမူနာ ယူထိုက္ေသာသေဘာ တူညီခ်က္မ်ားမွာ ပဋိပကၡမ်ား ဘာေၾကာင့္ျဖစ္ပြားခဲ့သည္ ကိုေဖၚထုတ္စံုစမ္းစစ္ေဆးရန္၊ ေရြးေကာက္ပြဲျဖစ္စဥ္မ်ားကို ျပန္လည္သံုးသပ္ရန္နွင့္ လူထုအတြင္း အမွန္တရား၊ တရားမွ်တမႈ နွင့္ ျပန္လည္သင့္ျမတ္ေရး လုပ္ငန္းမ်ားေဖၚေဆာင္ရန္ စသည္တို႕အတြက္ ေကာ္မရွင္မ်ား အသီးသီး ဖြဲ႕စည္းေပးနိုင္ခဲ့ျခင္း ျဖစ္သည္။

အင္ဒိုနီးရွားနိုင္ငံ အာေခ်းျငိမ္းခ်မ္းေရးျဖစ္စဥ္တြင္ အီးယူနွင့္ အာဆီယံတို ့သည္ ၾကီးၾကပ္မႈ အခန္း က႑တြင္ ပါ၀င္ခဲ့ၾကျပီး မည္သို ့မည္ပံု ၾကီးၾကပ္မည္ကို စာခ်ဳပ္၌ အေသးစိပ္ စာနွစ္မ်က္နွာခန့္မွ် ထည့္သြင္း ခ်ဳပ္ဆိုခဲ့သည္။[33]ဆီအာရာလီယြန္း သေဘာတူစာခ်ဳပ္တြင္ ပူးတြဲၾကီးၾကပ္ေရးေကာ္မတီကို အေနာက္အာဖရိက ၁၅ နိုင္ငံပါ၀င္ဖြဲ့ စည္းထားသည့္ ECOWAS[34] က ဥကၠဌတာ၀န္ယူမႈ ေအာက္တြင္ဖြဲ ့စည္းျပီး၊ နိုင္ငံတကာ၏ ပါ၀င္ပတ္သက္မႈကို ေတာင္းခံေၾကာင္းနွင့္ ဤျငိမ္းခ်မ္းေရးစာခ်ဳပ္အား  ဘက္နွစ္ဘက္ သေဘာရိုးနွင့္ ခိုင္က်ည္စြာ ေဖၚေဆာင္ရာတြင္ ကုလသမဂၢ၊ အာဖရိက သမဂၢ OAU နွင့္ ECOWAS တို ့က ကိုယ္က်င့္သိကၡာအရ အာမခံသူမ်ားအေနျဖင့္ တာ၀န္ယူေၾကာင္း စသည္တုိ ့ကို ေဖၚျပခဲ့သည္။[35]

[1] Law Enforcement Institutions

[2] StateInstitutions

[3] ရဲတပ္ဖြဲ ့နွင့္ စပ္လွ်ဥ္း၍ ၂၀၁၃နုိ၀ဘၤာလ ၂၁ ရက္ေန ့တြင္ ေဟာင္ေကာင္တကၠသိုလ္ ဥပေဒပညာဌာနမွ ပါေမာကၡ ဆိုင္မြန္ယန္း (ဥပေဒအေထာက္အကူျပဳကြန္ရက္LAN ၏ နိုင္ငံတကာအၾကံေပးဘုတ္အဖြဲ ့၀င္) ေပးပို ့ေသာ မွတ္ခ်က္။ “The police force is responsible for law enforcements inaccordance with international human rights standards.”

[4] မဂ်ာဆိုုင္းအိန္အမႈ၊ ၂၀၁၂ ခုနွစ္စက္တဘၤာလ (၁၃) ရက္ေန ့တြင္ ေျမာက္ပိုင္းတိုင္းလက္ေအာက္ခံ ဟုိပင္အေျခစိုက္ တပ္ရင္း(၃၈၉) က ဖားကန့္ျမိဳ့ဆြတ္ငုိင္ယန္ေက်းရြာအတြင္းသို့၀င္ေရာက္ပစ္ခတ္သျဖင့္အသက္(၁၄) နွစ္အရြယ္ ကိုးတန္းေက်ာင္းသူ ကခ်င္အမ်ိဳးသမီးကေလး မဂ်ာဆိုင္းအိန္ ကြယ္လြန္သြားခဲ့။အသိသက္ေသမ်ား တရြာလံုးတြင္ရွိ။ ရဲတပ္ဖြဲ ့ကမည္သည့္ အေရးယူမႈမွ် မလုပ္ခဲ့။ သူမ၏ ဖခင္ကလူ ့အခြင့္ အေရးေကာ္မရွင္သို ့တိုင္ၾကားေသာအခါ မမွန္မကန္တိုင္ၾကားသည္ဟု စစ္တပ္က ျပန္လည္အမႈဖြင့္၊ရဲတပ္ဖြဲ ့က တိုင္ခ်က္ကိုလက္ခံ၊ ဖခင္ ဦးဘရန္ေရွာင္မွာ ဖားကန္ ့ျမိဳ ့နယ္တရားရံုးတြင္ယခုတိုင္ အမႈရင္ဆိုင္ေနရ။

[5] Civilian Supremacy

[6] Neutrality ofpolice

[7] ၂၀၀၈ ခုနွစ္ဖြဲ႔စည္းပံုအေျခခံဥပေဒ အခန္း ၆ ပုဒ္မ ၂၉၃ အရ စစ္ဘက္ဆိုင္ရာ တရားရံုးမ်ားဖြဲ ့စည္းထားျခင္း၊ပုဒ္မ ၃၄၃ “စစ္ဘက္ဆိုင္ ရာ တရားစီရင္ေရးတြင္ တပ္မေတာ္ကာကြယ္ေရးဦးစီးခ်ဳပ္၏ အဆံုးအျဖတ္သည္အၿပီးအျပတ္ ျဖစ္သည္။” ဟု ျပဌာန္းထားျခင္း။

[8] Courts-Martial

[9] Military Tribunals

[10] ၁၉၅၉ ခုနွစ္ တပ္မေတာ္အက္ဥပေဒအခဏ္း (၁၇) ပုဒ္မ ၂၁၁။      “စစ္ဘက္ အယူခံ တရားရံုးဖြဲ ့စည္းျခင္း”
   “စစ္ဘက္ဆိုင္ရာ အယူခံရံုးတရံုးရွိရမည္။ ထိုစစ္ဘက္ဆိုင္ရာအယူခံရံုး၏ တရားသူၾကီးမ်ားသည္ ေအာက္ပါအတိုင္း ျဖစ္ရမည္။
    (က) နိုင္ငံေတာ္ တရား၀န္ၾကီးခ်ဳပ္က ဤကိစၥအလို့ငွာ တရားလႊတ္ေတာ္၀န္ၾကီးမ်ားထဲမွ အခါအားေလ်ာ္စြာေရြးခ်ယ္ေသာ တရားလႊတ္ေတာ္
           တရား၀န္ၾကီးမ်ား၊
    (ခ) နိုင္ငံေတာ္ တရား၀န္ၾကီးခ်ဳပ္က ဤကိစၥအလို့ငွာ တပ္မေတာ္ရွိ ဒုတိယဗိုလ္မႈးၾကီးေအာက္ အဆင့္မနိမ့္ေသာ အရာရွိမ်ားထဲမွ အခါအား
         ေလ်ာ္စြာ ေရြးခ်ယ္ေသာ အရာရွိမ်ား၊
    (ဂ) အစိုးရ၀န္ထမ္းမဟုတ္သည့္ ဥပေဒကၽြမ္းက်င္သူမ်ားထဲမွနိုင္ငံေတာ္ တရား၀န္ၾကီးခ်ဳပ္က ခန္ ့အပ္သူမ်ား၊”

[11] Institutional Reform

[12] International Bar Association

[13] Judicial Appointments Commission

[14] Judicial tenure

[15] ၁၉၄၇ ဖြဲ ့စည္းပံု အေျခခံဥပေဒ ပုဒ္မ ၁၄၃ (၂) “ထင္ရွားသည္ဟု ဆံုးျဖတ္ျပီးသည့္အက်င့္စာရိတၱပ်က္ျပားမႈေၾကာင့္ျဖစ္ေစ၊ မစြမး္မေဆာင္ နိုင္မႈေၾကာင့္ ျဖစ္ေစ၊ ထုိအေၾကာင္းတခုခုေၾကာင့္မွတပါး တရား၀န္ၾကီးကို ရာထူးမွ မထုတ္ပယ္ရ။”

[16] Professional

[17] The UK Government and theNorthern Ireland Agreement: Policing and Justice; P. 26

[18]Criminal Justice

[19] The arrangements for making appointments to thejudiciary and magistracy, and safeguards for protecting their independence;

[20]The arrangements for the organisation and supervision of the prosecutionprocess, and for safeguarding its independence;

[21] ၁၉၉၄ ခုနွစ္ ေဖေဖၚ၀ါရီလ ၂၄ ရက္။“နိုင္ငံေတာ္ျငိမ္၀ပ္ပိျပားမႈ တည္ေဆာက္ေရးအဖြဲ ့၏ ကိုယ္စားလွယ္အဖြဲ ့နွင့္ ေကအုိင္အိုကိုယ္စားလွယ္
    အဖြဲ ့တို ့၏ နွစ္ဦးနွစ္ဘက္ နားလည္သေဘာတူညီခ်က္မ်ား”
    အပုဒ္ (၄) (ည)။         “ေကအုိင္အိုတပ္ဖြဲ ့မ်ား အေျချပဳတပ္စြဲသည့္ေနရာေဒသမ်ားနွင့္ စပ္လွ်ဥ္း၍ ေသာ္လည္းေကာင္း၊ အျခားရွင္းလင္းရန္
    လိုအပ္သည့္ ကိစၥရပ္တခုခု ေပၚေပါက္လာလွ်င္ေသာ္လည္းေကာင္းနွစ္ဦး နွစ္ဘက္ အတူတကြ ကြင္းဆင္းေလ့လာျပီး ေဆြးေႏြးညိႇႏိႈင္း
    ေျဖရွင္းသြားရန္”

[22] ၁၉၉၆ ခုနွစ္တြင္ဖါးကန့္ခရိုင္ေကအိုင္ေအတပ္ရင္း၆ မွ တပ္ဖြဲ ့၀င္သံုးဦးအား အစိုးရတပ္က ဖမ္းဆီးသတ္ျဖတ္။
   ၂၀၀၁ ခုနွစ္တြင္ ရွမ္းျပည္ေျမာက္ပိုင္း ကြတ္ခိုင္ခရိုင္ ဂ်ာအိန္ပါေက်းရြာ ေကအိုင္ေအ တပ္ရင္း ၉ နယ္ေျမွ စိုက္ပ်ိဳးေရးျခံကို အစိုးရတပ္က
   ၀င္ေရာက္ စီးနင္းျပီး တပ္ဖြဲ ့၀င္ ၁၄ ဦးအားသတ္ျဖတ္။
   ၂၀၀၆ ခုနွစ္တြင္ မူဆယ္- နမ့္ခမ္း လမ္းေပၚရွိနမ့္ျမဲေက်းရြာ ေကအိုင္ေအတပ္ခြဲမွ တပ္ဖြဲ ့၀င္ ၉ ဦးအား အစိုးရတပ္က ၀င္ေရာက္စီးနင္းသတ္ျဖတ္။

[23] မ်ိဳးေဇ ေရးသားသည့္ ေဆာင္းပါး၊ “စစ္မွန္တဲ့ျငိမ္းခ်မ္းေရးဟာ အေပါင္းလကၡဏာ၊ အတုအေယာင္ျငိမ္းခ်မ္းေရးကေတာ့ အနုတ္လကၡဏာ”
   ၃၁-၈-၀၉

[24] The Right to Life

[25]Party in the armed conflict

[26] Legal Comment made by Dr. David Fisher, Professor of International Law,Faculty of Law, Stockholm University, Sweden. He is also a member of theInternational Advisory Board to the Legal Aid Network (LAN):
“Under common Article 3(1) of the Geneva Conventions, persons taking no activepart in the hostilities, including members of the armed forces who have laiddown their arms and those placed hors de combat by, forexample, detention are entitled to be treated humanely.“Violence to life and person, in particular murder of all kinds” is prohibitedunder the Article. It would not seem to matter that the killings of the warprisoners have taken place while a cease-fire agreement was in force. In otherwords, the mere existence of such an agreement would not remove the killingsfrom the context of the armed conflict. In fact, the very fact that thekillings took place indicates that the conflict is still in existence (andthus that Article 3 is applicable). In summary, the acts in question may verywell constitute war crimes, i.e., breaches of international humanitarian lawunder Article 3.”

[27] Legal Aid Network

[28] Institutional Reform

[29] Comment made by Dr Venkat Iyer, theUK-based Law Commissioner for Northern Ireland and member of InternationalAdvisory Board to the Legal Aid Network (LAN) on January 2, 2014:
Among the issues that have noteither featured in the agreement or have not been sufficiently fleshed out aretwo very important ones:
(a) details of how theimplementation of the agreement is to be monitored/enforced; and
(b) an arbitration clause forthe resolution of disputes that may arise.

[30] အစိုးရအဆိုျပဳစာခ်ဳပ္ အခန္း (၉) အပုဒ္ (၁၅)

[31] အစိုးရအဆိုျပဳစာခ်ဳပ္ အခန္း(၈) အပုဒ္၁၂ (ဂ) နွင့္ ၁၃။

[32] Kenya National Accord and Reconciliation Bill 2008
https://drive.google.com/file/d/0BzC8VZhwp11AaHFlYk1hbDFod1hYRkYxRzYzQk84bHhrU2d3/edit?usp=sharing

[33] Indonesia Aceh Agreement, P. 5-7:
https://drive.google.com/file/d/0BzC8VZhwp11AXzd6cVQ1Yk1kZFNmX3BjajFobTRRdm13RW5V/edit?usp=sharing

[34] The Economic Community Of West African States (ECOWAS)

[35] Sierra Leone Agreement, P. 17:
https://drive.google.com/file/d/0BzC8VZhwp11AZVZDUFNVUVM1Uk01SXIwaVJuN21IeEFhVkpZ/edit?usp=sharing