ဖယ္ဒရယ္အေၾကာင္း သိထားစရာမ်ား။။။ မ်ဳိးသန္႕

September 15, 2013 at 2:23am

သမိုင္းေၾကာင္းႏွင့္ မ်က္ေမွာက္ကာလမ်ားတြင္ ႏိုင္ငံေတြမွာ အခ်ဳပ္အခ်ာအာဏာ တည္ရွိေနပံုတို႕သည္ အၾကမ္းဖ်င္းအားျဖင့္ (၅) မ်ဳိးကို ေတြ႕ရွိႏိုင္တယ္။ (၁) ကြန္ဖယ္ဒေရးရွင္း (ကြန္ဖယ္ဒရယ္ (ေခၚ) ျပည္မ်ားစု) ၊ (၂) ဖယ္ဒေရးရွင္း (ဖယ္ဒရယ္ (ေခၚ) ျပည္ေထာင္စု) ႏွင့္ (၃) ယူနစ္ဒရယ္ (ေခၚ) တျပည္ေထာင္ တို႕သည္ မိမိႏိုင္ငံအတြင္းမွာသာ အခ်ဳပ္အခ်ာအာဏာက တည္ရွိေနၿပီး၊ (၄) အင္ပါယာႏွင့္ (၅) ဟီဂ်မ္မိုနီ တို႕ကေတာ့- ႏိုင္ငံတခုကေန အျခားႏိုင္ငံတခုကို လက္ေအာက္ခံျပဳၿပီး၊ ႏိုင္ငံေရး၊ စီးပြားေရး၊ လူမႈေရး၊ ပညာေရး၊ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးႏွင့္ စစ္ေရးျဖင့္ လႊမ္းမိုးျခယ္လွယ္ေနမႈတို႕ ျဖစ္ၾကတယ္။

ဒီေနရာတြင္ အခ်ဳပ္အခ်ာအာဏာကို အျပည့္အ၀ က်င့္သံုးႏိုင္ေသာ ႏိုင္ငံမ်ားအခ်င္းခ်င္းဖဲြ႕စည္းထားလ်င္ ကြန္ဖယ္ဒေရးရွင္း ဟု ေျပာႏိုင္တယ္။ ယင္းအခ်က္က ႏိုင္ငံအခ်င္းခ်င္း အက်ဳိးတူ ပူးေပါင္း၍- ကာကြယ္ေရး၊ ႏိုင္ငံျခားေရး၊ စီးပြားေရးႏွင့္ ေငြေၾကး ဆိုင္ရာကိစၥ တခုခုအတြက္ စာခ်ဳပ္ဆိုၿပီး၊ ျပႆနာ အေရးကိစၥမ်ားကို စုေပါင္း ေျဖရွင္း ေဆာင္ရြက္ၾကတယ္။  ဥပမာ- ေျမာက္အတၱလႏၲိတ္ စာခ်ဳပ္အဖဲြ႕။

ျပည္နယ္အစိုးရေတြႏွင့္ ဗဟိုအစိုးရတို႕အၾကားတြင္ က႑မ်ား ခဲြျခားသတ္မွတ္ၿပီး၊ အာဏာကို ေ၀ျခမ္း က်င့္သံုးေနလ်င္- ၎ကို ဖယ္ဒေရးရွင္းဟု ေခၚတယ္။ ဖယ္ဒေရးရွင္းသည္ လြတ္လပ္ခြင့္ ရွိေသာ ျပည္နယ္မ်ားက စုေပါင္း၍ ျပည္ေထာင္စုဖဲြ႕ထားသည့္ စနစ္ျဖစ္တယ္။ ႏိုင္ငံျခားေရးႏွင့္ ကာကြယ္ေရးကို ဗဟိုအဆင့္ျဖစ္ေသာ ဖယ္ဒရယ္ (ေခၚ) ျပည္ေထာင္စုအစိုးရမွာသာ လုပ္ပိုင္ခြင့္ ရွိေနတယ္။ ဥပမာ- အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု။

အခ်ဳပ္အခ်ာအာဏာကို ဗဟိုမွာသာ အျပည့္အ၀က်င့္သံုးေစၿပီး၊ ျပည္နယ္အစိုးရေတြကို ရပ္ဆိုင္းႏိုင္ျခင္း၊ ျပည္နယ္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးမွဴးမ်ားကို တိုက္ရိုက္ခန္႕အပ္၊ ရပ္ဆိုင္းႏိုင္ျခင္းတို႕ ရွိေနလ်င္ေတာ့- ၎စနစ္မ်ဳိးကိုေတာ့- ယူနစ္ဒရယ္ (ေခၚ) တျပည္ေထာင္ ဟုေခၚႏိုင္တယ္။ ဥပမာ-ၿဗိတိန္ႏိုင္ငံတြင္- စေကာ့တလန္၊ ေ၀လႏွင့္ ေျမာက္ပိုင္အိုင္ယာလန္တို႕ဟာ မိမိတို႕ ကိုယ္ပိုင္အစိုးရကိုယ္စီ ရွိၾကေပမယ့္ အဂၤလန္နဲ႕ ေပါင္းဖဲြ႕ေနၿပီး၊  ဗဟိုအစိုးရ (ေခၚ) ၿဗိတိသွ်ပါလီမန္ႏွင့္ ၎၏ အစိုးရ ေအာက္မွာသာ တည္ရွိေနတယ္။ ေျမာက္ပိုင္းအိုင္ယာလန္ လႊတ္ေတာ္သည္ (၄) ႀကိမ္တိုင္တိုင္ ၿဗိတိသွ်ပါလီမန္၏ ရပ္ဆိုင္းျခင္းကို ခံခဲ့ရၿပီး၊ ဗဟိုအစိုးရ၏ ေျမာက္ပိုင္းအိုင္ယာလန္အေရးဆိုင္ရာဌာန၏ လက္ေအာက္သို႕ ထားရွိေနေစ ခဲ့သည္ကို ေတြ႕ရႏိုင္တယ္။


ဒီေနရာတြင္ ဖယ္ဒရယ္အစိုးရပံုစံ (ေခၚ) ဖယ္ဒေရးရွင္းကို ေလ့လာလ်င္-
ဖယ္ဒရယ္၀ါဒသည္ အဖဲြ႕၀င္ ျပည္နယ္မ်ားကို အေျခခံ၍ ဗဟိုျပဳထားသည့္ ႏိုင္ငံေရး အယူအဆတခုျဖစ္ၿပီး၊ ဗဟိုႏွင့္ ျပည္နယ္ေတြ အၾကားေသာ္လည္း၊ ျပည္နယ္တခုခ်င္း အလိုက္ေသာ္လည္းေကာင္း လုပ္ပိုင္ခြင့္အာဏာတို႕ကို ပုိင္းျခား သတ္မွတ္ထားျခင္း ျဖစ္တယ္။

ဖယ္ဒရယ္၀ါဒ ဆိုေသာ ေ၀ါဟာရ၏ အနက္အဓိပၸါယ္ကို ေဖၚျပၾကရာတြင္ အခ်ဳပ္အခ်ာအာဏာကို ဗဟိုအစိုးႏွင့္ ျပည္နယ္မ်ား အၾကား အေျခခံဥပေဒ (စာခ်ဳပ္) ျဖင့္ ႏိုင္ငံေရးနယ္နမိတ္ကို သတ္မွတ္ ပိုင္းျခား၍ က်င့္သံုး အုပ္ခ်ဳပ္ေသာ အစိုးရစနစ္တခု ျဖစ္တယ္ ဟု ဆိုထားတယ္။

ဖယ္ဒရယ္၀ါဒသည္  ဗဟိုအစိုးရႏွင့္ ျပည္နယ္အစိုးရေတြအၾကား ဒီမိုကေရစီကို စံျပဳထားေသာ စည္းမ်ဥ္းမ်ားႏွင့္ အဖဲြ႔အစည္းမ်ား (အက်ဳိးေဆာင္ရြက္မႈအတြက္ အထူးသီးသန္႕ ရည္ရြယ္ ဖဲြ႕စည္းထားေသာ အသင္း၊ အဖဲြ႕၊ ဌာနႏွင့္ တကၠသိုလ္) ကို အေျချပဳၿပီး၊ အာဏာကို မွ်ေ၀ထားေသာ စနစ္တခု ျဖစ္တယ္။ ၎ကို ဖယ္ဒေရးရွင္း လို႕ ေခၚတယ္။

တနည္းအားျဖင့္ ဖယ္ဒေရးရွင္းသည္ ျပည္နယ္မ်ားစုေပါင္းထားေသာ ျပည္ေထာင္စု ျဖစ္တယ္။ အေျခခံဥပေဒ၏ ခြင့္ျပဳခ်က္ျဖင့္သာ အာဏာကို တည္ရွိေစၿပီး၊ အေျခခံဥပေဒႏွင့္ ဆန္႕က်င္၍ ေဆာင္ရြက္ခြင့္ မရွိေပ။ ဖယ္ဒေရးရွင္းအတြင္းရွိ အစိုးရႏွင့္ သက္ဆိုင္ေသာ၊ အေျခခံဥပေဒႏွင့္ သက္ဆိုင္ေသာ ဖဲြ႕စည္းအုပ္ခ်ဳပ္ပံုတို႕သည္ ဖယ္ဒရယ္၀ါဒ ျဖစ္တယ္။ ဒါေပမယ့္ ဖယ္ဒရယ္ (ေခၚ) ျပည္ေထာင္စုစနစ္၏ ဆန္႕က်င္ဘက္စနစ္က ယူနစ္ဒရယ္ (ေခၚ) တျပည္ေထာင္စနစ္ ျဖစ္ေနတယ္။

ဖယ္ဒရယ္သည္ ကြန္ဖယ္ဒရယ္ႏွင့္ ယူနစ္ဒရယ္တို႕ အၾကားမွာ တည္ရွိေနတယ္။ ထို႕ေၾကာင့္ လူမ်ဳိးေပါင္းစံုေနထိုင္ေသာ ႏိုင္ငံ၊ နယ္ေျမက်ယ္၀န္းေသာ ႏိုင္ငံတို႕ လိုမ်ဳိးကို ဖယ္ဒေရးရွင္း လုပ္ႏိုင္တယ္။ သို႕ေသာ္လည္း ထိုအခ်က္ (၂) ခ်က္ ရွိမွသာ ဖယ္ဒေရးရွင္း လုပ္ႏိုင္တယ္လို႕ေတာ့ မဆိုလိုေပ။

ေနာက္ၿပီး- ဖယ္ဒရယ္ဆိုသာ သေဘာတူညီခ်က္ျဖစ္လို႕ သေဘာတူညီ၍ လုပ္ေဆာင္ခ်က္မ်ားက တည္ၿငိမ္မႈကို ျဖစ္ေပၚေစၿပီး၊ အမ်ားအက်ဳိးကိုလည္း ရွိေစျခင္း၊ နယ္ေျမေဒသမ်ားတြင္ မတူညီျခားနားမႈမ်ားကို ေလွ်ာ့နည္းေစျခင္းႏွင့္ အမ်ားလက္ခံႏိုင္မႈမ်ားကို တိုးပြားေစျခင္း စသည္တို႕ကို ျဖစ္ႏိုင္တယ္။

မတူညီေသာ လူမ်ဳိးမ်ားႏွင့္ ကြဲျပားေနေသာ ဘာသာစကားေျပာသူမ်ားအၾကား ဗဟုယဥ္ေက်းမႈကို တည္ရွိလာေစၿပီး၊ အခ်င္းခ်င္း ပ႗ိပကၡမ်ားကို ေလွ်ာ့ပါးေရွာင္ရွားေစတယ္။


ဖယ္ဒရယ္စနစ္အတြင္း အျငင္းပြားစရာႏွင့္ ပ႗ိပကၡမ်ား
ႏိုင္ငံေရးႏွင့္ အေျခခံဥပေဒဆိုင္ရာ အျငင္းပြားစရာကိစၥရပ္မ်ားသည္ ဖယ္ဒရယ္၀ါဒက်င့္သံုးေသာ ႏိုင္ငံေတြမွာ အျဖစ္မ်ားတယ္။ ျပႆနာတခုက တိက်စြာ အာဏာခဲြေ၀ထားေသာ တာ၀န္၀တၱရားမ်ား ရွိေနျခင္းက ဗဟိုႏွင့္ ျပည္နယ္အစိုးရေတြ အၾကား ယင္းသို႕ ျပႆနာျဖစ္လာေစတယ္။ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုမွာ- အဲဒီလိုျပႆနာမ်ဳိးကို ဗဟိုႏွင့္ ေဒသဆိုင္ရာ အာဏာႏွင့္ လုပ္ပိုင္ခြင့္ေတြကို တရားရုံးေတြက ဆံုးျဖတ္ ေျဖရွင္းေပးရတယ္။ ဗဟိုႏွင့္ ေဒသဆိုင္ရာ တရားရံုးမ်ားက မ်ားျပားစြာ ရွိေနျခင္းကလည္း အျငင္းပြားစရာ ျဖစ္ေနျပန္တယ္။

အျဖစ္မ်ားေသာ ေနာက္ျပႆနာတခုက ျပည္နယ္ေတြႏွင့္ ဗဟိုတို႕အၾကား အေျခခံ အက်ဳိးမတူျခင္း (သို႕မဟုတ္) ၊ မတူညီေသာ လူမ်ဳိးမ်ားအၾကား အက်ဳိးႏွင့္ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္မ်ား ျခားနားေနျခင္းတို႕ကလည္း ပ႗ိပကၡမ်ားကို ျဖစ္ေပၚေနတတ္တယ္။

ဖယ္ဒရယ္အစိုးရအေနျဖင့္ ကဲြျပားျခားနားခ်က္ေတြကို ေစ့စပ္ေျဖရွင္းႏိုင္ေသာ အင္အားရွိသည့္ ႏိုင္ငံလံုးဆိုင္ရာ အဖဲြ႕အစည္း မ်ဳိး ဖဲြ႕စည္းၿပီး၊  စကား၊ လူမ်ဳိး၊ ဘာသာႏွင့္ အျခားေသာ ေဒသဆိုင္ရာ ကဲြျပား ျခားနားမႈေတြက ျပႆနာမ်ားအျဖစ္ သို႕မေရာက္ရွိ သြားေစရန္ ထိန္းေက်ာင္းၿပီး၊ ေဆာင္ရြက္ေျဖရွင္းႏိုင္ရန္ လိုအပ္တယ္။ အကယ္၍ ကဲြျပာျခားနားခ်က္ေတြကို ေျဖရွင္းႏိုင္မႈမရွိပါက- ခဲြထြက္ေရးဆီသို႔ ဦးတည္လာေသာ ျပႆနာအျဖစ္သို႕ ေရာက္ရွိသြားတတ္တယ္။

အနီအရင့္ရွိ ျပည္နယ္မ်ားသည္ ဧၿပီလ ၁၅ရက္ ၁၈၆၁ခုႏွစ္ မတိုင္ႏွင့္ အနီအေပ်ာ့ရွိျပည္နယ္ေတြက ဧၿပီလ ၁၅ရက္ ၁၈၆၁ခုႏွစ္ ေနာက္ပိုင္းတြင္ ျပည္ေထာင္စုမွ ခဲြထြက္ေသာ ျပည္နယ္မ်ား။ အ၀ါရွိ ျပည္နယ္မ်ားသည္ ကၽြန္စနစ္ကို ခြင့္ျပဳထားေသာ ျပည္ေထာင္စု၀င္ ျပည္နယ္မ်ား။ အျပာရွိ ျပည္နယ္မ်ားသည္ ကၽြန္စနစ္ကို ပိတ္ပင္ထားေသာ ျပည္ေထာင္စု၀င္ ျပည္နယ္မ်ား။ မီးခိုရွိ နယ္ေျမမ်ားသည္ နယ္ပယ္မ်ားသာ ျဖစ္သည္။ http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/7b/US_Secession_map_1861.svg

ဥပမာ- အေမရိကန္ ျပည္တြင္းစစ္လိုမ်ဳိး ေတာင္ပိုင္းျပည္နယ္ (၁၁) ခုက ေျမာက္ပိုင္းျပည္နယ္ေတြနဲ႕ ျပည္ေထာင္စုအျဖစ္ ဖဲြ႕စည္း မေနလို၍ ျပည္တြင္းစစ္ျဖစ္ခဲ့ရၿပီး၊ ေတာင္ပိုင္းရွိ ျပည္နယ္ေတြက ကၽြန္စနစ္သည္ ျပည္နယ္ေတြ၏ အေျခခံဥပေဒျပင္ဆင္ ျဖည့္စြက္ခ်က္ (၁၀) အရ ျပည္နယ္ေတြ၏ အခြင့္အေရးတရပ္အျဖစ္ အဓိပၸါယ္ဖြင့္ဆို ခဲ့ၿပီး၊ ေျမာက္ပိုင္းျပည္နယ္ေတြက ကၽြန္စနစ္ကို ဆန္႔က်င္ ဖ်က္သိမ္းလိုတယ္။

စကၤာပူဟာ မေလးရွား၏ ဖယ္ဒေရးရွင္းက (၁၉၆၅) ခုႏွစ္မွာ ခဲြထြက္လာခဲ့တယ္။ အေၾကာင္း တင္းမားလာေသာ လူမ်ဳိးေရး ပ႗ိပကၡမ်ားေၾကာင့္ ျဖစ္တယ္။ တခ်ဳိ႕ဆိုလ်င္ ဖယ္ဒေရးရွင္းတခုလံုး ပ်က္ျပယ္သြားသည္အထိ ျဖစ္သြားတယ္။ ျပည္ေထာင္စု ဗဟိုအေမရိက ဆိုလ်င္- စက္တင္ဘာ (၁၈၂၁) ခုႏွစ္မွ (၁၈၄၁) ခုႏွစ္အထိႏွင့္ အေနာက္ အင္ဒီယန္း ဖယ္ဒေရးရွင္း က- ဇန္န၀ါရီ (၃) ရက္ (၁၉၅၈) ခုႏွစ္မွ ေမလ (၃၁) ရက္ ၁၉၆၂ အထိသာခံခဲ့တယ္။


သမိုင္းေနာက္ခံ
ေရွ႕အခါက လူမ်ဳိးစုအႀကီးအကဲမ်ားႏွင့္ ရွင္ဘုရင္မ်ားအေနျဖင့္- ခရစ္ေတာ္မေပၚမီွ (၄) ရာစုေလာက္က (ယေန႕ အေခၚ အီတလီႏိုင္ငံ) ခရုန္ (သ္) အဖဲြ႕ခ်ဳပ္၊ ေနာက္ၿပီးေတာ့- (ယေန႕ အေခၚ အီတလီႏိုင္ငံ၏ ေျမာက္ပိုင္းနားမွာ ရွိေသာ ၾသစတီးယားႏိုင္ငံ) ႏိူရခ(မ္) ႏွင့္ ေျမာက္အေမရိကတိုက္တြင္ ေဒသခံလူမ်ဳိးစုမ်ားေပါင္းစုၿပီးေတာ့လည္း၊ ဖယ္ဒေရးရွင္းအျဖစ္ ကမၻာ့သမိုင္းတြင္ အေစာဆံုး ဖဲြ႕စည္း က်င့္သံုးခဲ့ေၾကာင္းကို ေလ့လာေတြ႕ရွိႏိုင္တယ္။

ကမၻာေပၚမွာ ကာလအၾကာဆံုးႏွင့္ ဆက္လက္ၿပီး၊ ရွင္သန္ေနေသာ စံျပဳစရာတခုက အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုျဖစ္တယ္။ (၁၇၈၇) ခုႏွစ္ စက္တင္ဘာလ (၁၇) ရက္တြင္ အေမရိကန္အေျခခံဥပေဒသည္ စတင္အသက္၀င္လာၿပီး၊ ဖယ္ဒရယ္ျပည္ေထာင္စုအျဖစ္- ယေန႕တိုင္ တည္ရွိေနေသာ ႏိုင္ငံတခုျဖစ္ေနတယ္။ ၿဗိတိသွ်လက္ေအာက္မွ လြတ္လပ္ေရး တိုက္ပဲြဆင္ႏဲြကာ- လြတ္လပ္ေရးေၾကညာခ်ိန္က ကြန္ဖယ္ဒရယ္ျဖင့္ စတင္လာရာ ေဂ်ာ့၀ါရွင္တန္၏ ဦးေဆာင္မႈျဖင့္ ေနာက္ပိုင္းတြင္ ဖယ္ဒရယ္ ျပည္ေထာင္စု ျဖစ္လာခဲ့ျခင္း ျဖစ္တယ္။

အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု၊ ၎၏ ၿမိဳ႕ေတာ္၊ ျပည္နယ္မ်ားႏွင့္ ၎တို႕၏ ၿမိဳ႕ေတာ္မ်ား ျပပံု။ http://www.nationsonline.org/maps/USA.jpg

ကမၻာေပၚမွာ အသစ္ေပၚေပါက္လာေသာ ဗဟိုအေမရိက၏ ဖယ္ဒရယ္ ရီပတ္ဘလစ္(ခ္) မွာ (၁၈၂၁) ခုႏွစ္ မွ (၁၈၄၁) ခုႏွစ္အထိ အႏွစ္ (၂၀) ေလာက္သာခံၿပီး၊ လြတ္လပ္ေသာ သီးျခားႏိုင္ငံမ်ားအျဖစ္ ေရာက္ရွိသြားခဲ့တယ္။

အာဂ်င္တီးနားႏွင့္ မက္ဆီကိုႏိုင္ငံေတြက ဖယ္ဒရယ္၀ါဒကို မက်င့္သံုးမွီမွာ- ဖယ္ဒရယ္ပံုစံျဖစ္လိုက္၊ ကြန္ဖယ္ဒရစ္ပံုစံျဖစ္လိုက္ႏွင့္ ယူနစ္ဒရယ္ျဖစ္လိုက္နဲ႕ ေနာက္ဆံုးမွာ ဖယ္ဒရယ္၀ါဒျဖင့္ ႏိုင္ငံကို ဖဲြ႔စည္းခဲ့တယ္။

ဘရာဇီႏိုင္ငံလည္း သက္ဦးစံပိုင္စနစ္က်ဆံုးၿပီးေနာက္မွာ ဖယ္ဒရယ္၀ါဒကို က်င့္သံုးသည့္ ႏိုင္ငံျဖစ္လာခဲ့တယ္။

ဗင္နီဇဲြလားႏိုင္ငံလည္း ျပည္တြင္းစစ္အၿပီး ဖယ္ဒရယ္၀ါဒက်င့္သံုးေသာ ႏိုင္ငံျဖစ္လာခဲ့တယ္။

ဂ်ာမဏီႏိုင္ငံလည္း ဖယ္ဒရယ္၀ါဒကို မက်င့္သံုးမွီမွာ- (၁၈၁၅) ခုႏွစ္တြင္ ဂ်ာမန္ ကြန္ဖယ္ဒေရးရွင္းဖဲြ႔အၿပီး၊ ဖယ္ဒရယ္ပံုစံျဖစ္လိုက္၊ ကြန္ဖယ္ဒရစ္ပံုစံျဖစ္လိုက္ႏွင့္ ယူနစ္ဒရယ္ျဖစ္လိုက္နဲ႕ ေနာက္ဆံုးမွာ ဟစ္တလာအာဏာရွင္ မျဖစ္လာခင္အထိ ေ၀မာရီပတ္ဘလစ္ (ခ္) သည္ ဖယ္ဒရယ္၀ါဒျဖင့္ က်င့္သံုးခံေသာ ႏိုင္ငံကို ဖဲြ႔စည္းခဲ့တယ္။

ဒုတိယကမၻာစစ္အၿပီး၊ အေရွ႕ႏွင့္ အေနာက္ ကဲြျပားခဲ့ခ်ိန္မွာ အေနာက္ဂ်ာမဏီက ဖယ္ဒရယ္၀ါဒကို ျပန္ဖဲြ႔စည္းခဲ့ၿပီး၊ ေနာက္ပိုင္း အေရွ႕ဂ်ာမဏီ၏ ဒီမိုကေရစီေရးျပဳျပင္ေျပာင္းလဲခ်ိန္တြင္ အေနာက္ဂ်ာမဏီႏွင့္ ျပန္ေပါင္းစည္းကာ ဂ်ာမဏီႏိုင္ငံသည္ ဖယ္ဒရယ္၀ါဒ က်င့္သံုးေသာ ႏိုင္ငံအျဖစ္ ဆက္လက္ရွိေနေလတယ္။

(၁၉၂၂) ခုႏွစ္တြင္ တည္ေထာင္ခဲ့ေသာ ဆိုဗီယက္ျပည္ေထာင္စုသည္လည္း ဖယ္ဒရယ္၀ါဒကို က်င့္သံုးခဲ့တယ္ဆိုခဲ့ေပမယ့္၊ လက္ေတြ႕မွာ ဗဟိုခ်ဳပ္ကိုင္မႈႀကီးမားေနတယ္။

ၿဗိတိသွ်အင္ပါယာထဲရွိ ကိုလိုနီေတြမ်ားစြာေတြလည္း ဖယ္ဒရယ္၀ါဒကို က်င့္သံုးလာေသာ ႏိုင္ငံမ်ားျဖစ္ခဲ့ၾကသာ ရွိတယ္။ ႏိုက္ဂ်ီးရီယား၊ ပါကစၥတန္၊ အိႏိၵယႏွင့္ မေလးရွားႏိုင္ငံတို႕ျဖစ္ခဲ့ၿပီး၊ ၾသစေတးလွ်ႏွင့္ ကေနဒါတို႕သည္လည္း လြတ္လပ္ေသာ ဖယ္ဒရယ္၀ါဒကို က်င့္သံုးသည့္ ႏိုင္ငံတို႕ျဖစ္ေနတယ္။

ကမၻာေပၚရွိ ဖယ္ဒရယ္ႏိုင္ငံမ်ား ျပပံု (အစိမ္းေရာင္ရွိ ႏိုင္ငံမ်ားသည္ ဖယ္ဒရယ္စနစ္ က်င့္သံုးေသာ ႏိုင္ငံမ်ား ျဖစ္တယ္။)

ဖယ္ဒေရးရွင္းအတြင္း
အဖဲြ႕၀င္ျပည္နယ္အစိုးရေတြက ျပည္ထဲေရး၊ ေဒသဆိုင္ရာ အစိုးရအဖဲြ႔မ်ားကို ေဖာ္ထုတ္ေရး၊ အေျခခံပညာေရးေက်ာင္းမ်ား တည္ေဆာက္ ထိန္းသိမ္းေရး၊ ေရြးေကာက္ပဲြမ်ား က်င္းပေပေရး၊ ျပည္နယ္မ်ားအတြင္း ကုန္သြယ္စီးပြားေရး၊ ျပည္သူေတြ၏ လံုၿခံဳေရး၊ စသည့္တိုအတြက္ လုပ္ပိုင္ခြင့္အာဏာရွိၿပီး၊ ႏိုင္ငံျခားေရး၊ ကာကြယ္ေရး၊ စစ္ေၾကညာခြင့္၊ ႏိုင္ငံျခားကုန္သြယ္ေရး စာခ်ဳပ္ကိစၥ၊ စာတိုက္ကိစၥ၊ ေငြေၾကးကိစၥ စသည့္တို႕ကို ဗဟိုအဆင့္ ဖယ္ဒရယ္ (ေခၚ) ျပည္ေထာင္စုအစိုးရမွာသာ လုပ္ပိုင္ခြင့္အာဏာရွိတယ္။

တခ်ဳိ႕ဖယ္ဒေရးရွင္းေတြမွာ ျပည္နယ္တခုႏွင့္ တခုအၾကား အခ်ဳပ္အခ်ာအာဏာကို က်င့္သံုးမႈ မတူညီတာကို ေတြ႕ရွိႏိုင္ၿပီး၊ ဥပမာ- မေလးရွား၏ ဖယ္ဒေရးရွင္းကို ၾကည့္လ်င္သိရွိႏိုင္တယ္။ ဆာဗား ၊ ဆာရာဝတ္တို႕က ဖယ္ဒေရးရွင္းအတြင္းမွာ ရွိေနၿပီး၊ မေလးရွားကၽြန္ဆြယ္ေပၚရွိျပည္နယ္ေတြနဲ႕ မတူညီျခားနားေနေသာ အေျခအေနေတြမွာ ရွိတယ္။

ဖယ္ဒေရးရွင္းေပၚေပါက္လာရတဲ့အေၾကာင္းေတြက မတူညီျခားနားေနတတ္ၿပီး၊ ဘံုျပႆနာကို ေျဖရွင္းရန္ သေဘာတူညီခ်က္ ယူ၍ ႏိုင္ငံ၏ အက်ဳိးကို ေစာင့္ေရွာက္ ကာကြယ္ေရးကို အေျခခံၾကတယ္။ ေနာက္တခ်က္က တူညီေသာ လူမ်ဳိးစုမ်ား ျပည္နယ္မ်ားစြာတြင္ ျပန္႔ႏွံ႕ေနထိုင္ေနမႈအေပၚမွာလည္း အေၾကာင္းခံ၍ ဖယ္ဒေရးရွင္းကို ဖဲြ႕တတ္တယ္။

ႏိုင္ငံမ်ား၏ သမိုင္းေၾကာင္းမ်ားစြာ မတူညီကဲြျပားတည္ရွိေနၿပီး၊ ဥပမာ- ၾသစေတးသွ်ႏိုင္ငံ၏ ဖယ္ဒေရးရွင္းမွာေတာ့ ႏိုင္ငံသားတိုင္းက မိမိဆႏၵမဲေပး၍ ျပည္သူ႕ဆႏၵ ခံယူပဲြျဖင့္ ၾသစေတးသွ်ႏိုင္ငံ၏ အေျခခံဥပေဒကို အတည္ျပဳခဲ့တယ္။

ဘရားဇီမွာေတာ့ သမိုင္းတြင္ ဖယ္ဒေရးရွင္းေရာ၊ ယူနစ္ဒရယ္ႏိုင္ငံအျဖစ္ပါ ျဖစ္ခဲ့ဖူးၿပီး၊ ေပၚတူဂီကိုလိုနီက သတ္မွတ္ခဲ့တဲ့ နယ္နမိတ္အတိုင္း ယေန႕ ျပည္နယ္မ်ား အလိုက္ ဖယ္ဒေရးရွင္းအျဖစ္ တည္ရွိေနတယ္။ (၁၉၈၈) ခုႏွစ္ အေျခခံဥပေဒအရ ေပၚေပါက္လာေသာ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးဆိုင္ရာေၾကာင့္ ျပည္နယ္အသစ္တခု ေပၚေပါက္ခဲ့ၿပီး၊ ျပည္နယ္ႀကီးမားဆံုး (၇) ခုတို႕က ဖယ္ဒေရးရွင္းအျဖစ္တည္ရွိေနတယ္။


ဖယ္ဒရယ္၀ါဒက်င့္သံုးေသာ ႏိုင္ငံမ်ား၏ ဖိုရမ္
ထို႕ဖိုရမ္ကို ကေနဒါႏိုင္ငံၿမိဳ႕ေတာ္ ေအာ္တ၀ါမွာ (၁၉၉၉) ခုႏွစ္တြင္ ၾသစေတးသွ်၊ ဘရာဇီး၊ ကေနဒါ၊ အီသီးယိုးပီးယား၊ ဂ်ာမဏီ၊ အိႏၵိယ၊ မက္ဆီကို၊ ႏိုက္ဂ်ီးရီးယား၊ ပါကစၥတန္ႏွင္ ဆိြဇာလန္ႏိုင္ငံမ်ားပါ၀င္ေသာ အဖဲြ႕၀င္ႏိုင္ငံမ်ားျဖင့္ ထူေထာင္ခဲ့တယ္။

ရည္ရြယ္ခ်က္ေတြက အစိုရပိုင္းကိစၥေတြအေပၚ အေျခခံေသာ ပညာေပးေရးဆိုင္ရာ အခမ္းအနားပဲြမ်ား က်င္းပ၍ ဖယ္ဒရယ္၀ါဒႏွင့္ ဒီမိုကေရစီေရးဆိုင္ရာမ်ား ဖြံၿဖိဳးတိုးတက္လာရန္ အေထာက္အကူျပဳေရးႏွင့္ ျဖန္႕ျဖဴးေရးတို႕အတြက္ ျဖစ္တယ္။

မ်ားမၾကာမီွကာလမ်ားတြင္ ဖယ္ဒရယ္၀ါဒကို က်င့္သံုးၿပီး၊ ေဘာစနီးယား၊ ဟဂ်ီဂိုဗီနားႏွင့္ အီရတ္ႏိုင္ငံေတြမွာ လူမ်ဳိးေရး၊ ဘာသာေရး ပ႗ိပကၡေတြကို ကိုင္တြယ္ေျဖရွင္းေနၾကသည္ကို ေတြ႕ရွိရတယ္။


အခ်ဳပ္အားျဖင့္ ဆိုေသာ္ ဖယ္ဒေရးရွင္းသည္ ေကာင္းမြန္ခ်က္မ်ားရွိသလို၊ ဆိုးက်ဳိးမ်ားလည္းရွိတယ္။ ႏိုင္ငံတခု၏ သမိုင္းေၾကာင္းႏွင့္ တည္ရွိေနေသာ ျပည္သူေတြရယ္၊ ၎တို႕ကို ဦးေဆာင္ေနေသာ ႏိုင္ငံေရးအင္အားစုမ်ားႏွင့္ ၎ ႏိုင္ငံေရးအင္အားမ်ား အခ်င္းခ်င္း၏ ႏိုင္ငံေရး၊ စစ္ေရး ဆက္ဆံေရး အေပၚတည္ေနတတ္တယ္။

ဖယ္ဒရယ္သည္ ႏိုင္ငံေရးသိပံၸပညာအရ ကြန္ဖယ္ဒရယ္ႏွင့္ ယူနစ္ဒရယ္အစိုးရ အၾကားတြင္ တည္ရွိေနၿပီး၊ အာဏာ (အခ်ဳပ္အခ်ာ) ကို ဗဟိုအစိုးရ တခုတည္း၊ ျပည္နယ္အစိုးရတေတြတည္းတြင္ တည္ရွိ မေနဘဲ၊ ဗဟိုအစိုးရႏွင့္ ျပည္နယ္အစိုးရမ်ားအၾကား ခဲြေ၀ က်င့္သံုးေနေသာ အာဏာတည္ရွိပံု ျဖစ္တယ္။ ထို႕ေၾကာင့္ ဖယ္ဒရယ္စနစ္ျဖင့္ ႏိုင္ငံကို ျပည္နယ္မ်ားျဖင့္ လြတ္လပ္စြာ ေပါင္းစည္း ထားျခင္းျဖစ္တယ္။



                                                         ~~~ ၿပီးပါၿပီ ~~~

ဖတ္ရႈသည့္အတြက္ ေက်းဇူးတင္ပါတယ္။
မ်ဳိးသန္႔