“Participation”

Athenian Ahnyarthar

ပူးေပါင္းပါ၀င္ ဖြံ ့့ျဖိဳးမွဳ (participatory development) ဆိုတာ ကေန ့ေခတ္မွာ ဘုရားေဟာ က်မ္းလို လိုက္နာက်င့့္သုံးေနရတဲ့ ဖြံ ့ျဖိဳးမွဳဆိုင္ရာ သေဘာတရားတစ္ခု (concept) ပါပဲ..။ ၁၉၆၀ ျပည့္လြန္ႏွစ္မ်ားတုန္းက ႏိုင္ငံတကာအကူအညီေတြဆိုတာ ပညာရွင္ေတြရဲ ့အျမင္ (Expert knowledge) ကသာအရာရာျဖစ္ျပီး သူတို ့ရဲ ့အျမင္အေပၚမွာ ပဲမူတည္ျပီး စီမံကိန္းေတြခ်မွတ္ အေကာင္အထည္ေဖၚခဲ့ၾကတာကိုး။ ဒါရဲ ့အေကာင္းဆုံး ဥပမာကေတာ့ တည္ေဆာက္ပုံအေျပာင္းအလဲပရိုဂရမ္ SAP (Structural Adujstment Programs) ေတြေပါ့…။


အဲ ..ျပႆနာတက္တာက ဒီလို သက္ဆိုင္ရာပညာရွင္ေတြရဲ ့အေတြးအျမင္ အယူအဆေတြကိုပဲ လုံး၀ ယုံ၊ပုံလိုက္ျပီး ဖြံ ့ျဖိဳးမွဳစီမံခ်က္ေတြ အေကာင္အထည္ေဖၚလိုက္တာ.. အာဖရိကႏိုင္ငံေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ား နဴရာ၀ဲစြဲ ျဖစ္သြားၾကေရာ…။ ဒီလိုနဲ ့… Participatory Approach ပူးေပါင္းပါ၀င္ခ်ဥ္းကပ္ျခင္းျဖစ္စဥ္က ပိုအေရးၾကီးတယ္ ဆိုတဲ့အျမင္ကို ေဖၚထုတ္လာၾကတာေပါ့…။ တနည္း.. လူတစ္ဦးခ်င္းနဲ ့ ရပ္ရြာလူထု (community) ရဲ ့အသံနဲ ့အျမင္ (သို ့မဟုတ္) လူထုၾကားက လာတဲ့ သတင္းအခ်က္အလက္ (information) အမွန္ကို ဖမး္ဆုပ္ႏိုင္ဖို ့အေရး ဟာ ပညာရွင္ေတြသင္ယူထားတဲ့ သတင္းအခ်က္ လက္ေတြထက္ ပိုမို အေရးပါတယ္ဆိုတဲ့ အျမင္ေပါ့..။

မိမိရပ္ရြာဖြံ ့ျဖိဳးမွဳအတြက္ အျပင္ကလာတဲ့ ပညာရွင္ဆိုသူေတြထက္ မိမိတို ့ရပ္ရြာက ပိုသိတယ္လို ့ခံယူတဲ့သေဘာ….။ ဒီေနရာမွာ…အေရးၾကီးတာက ဒါဟာ ရပ္ရြာလူထုကို စာနာေထာက္ထားလို ့သနားညွာတာလို ့ဆိုတာမဟုတ္ပဲ လူတိုင္းရဲ ့အသိအျမင္ဟာ အေရးပါတယ္ ေလးေလးစားစားနဲ ့နားေထာင္အပ္တဲ့ အရာလို ့ေျပာင္းလဲခံယူဖို ့လိုတယ္ဆိုတာပါပဲ…။

ဒီ Participatory သေဘာတရားရဲ ့အေျခခံလိုက္နာရမယ့္စည္းမ်ဥ္းက (how to listen)
နားေထာင္တတ္ဖို ့ပါတဲ့…။ ေနာက္ သတိေပးတာတစ္ခုက ပညာရွင္ေတြ (experts, technocrats, practitioners etc) အတြက္ လုိက္နာရမွာက unlearn your knowledge တဲ့ ။ တနည္းအာျဖင့္ သင္လာခဲ့တဲ့ အသိပညာေတြကို ေမ့ လိုက္ျပီး လူထုၾကားက စစ္မွန္တဲ့အသံနဲ ့အျမင္ကို အရအမိ ဖမ္းယူဖို ့ လူထုဆီက သင္ယူပါေပါ့...။ ဒါေၾကာင့္.. အခ်ဳိ ့ပညာရွင္ေတြဆိုရင္ လူထုၾကားမွာ သြားလာေနထုိင္ျပီး ရပ္ရြာလူထုရဲ ့သမားရုိးက်နည္းပညာနဲ ့အသိပညာ ေတြကို လူထုဆီက သင္ယူတဲ့အထိလုပ္လာၾကတယ္…။ တနည္းအားျဖင့္ မိရိုးဖလာ အသိပညာ indigenous knowledge ေတြဟာလည္းပဲ ေခတ္မွီ သိပၸံပညာ၊ နည္းပညာေတြလို အေရးၾကီးတယ္လို ့ယူဆလက္ခံၾကတဲ့သေဘာ။

အထူးသျဖင့္ ေရရွည္တည္တံတဲ့ ဖြံ ့ျဖိဳးမွဳ (sustainable development) ဆိုတာ ကို အေကာင္အထည္ေဖၚဖို ့ဆိုရင္ ဒီလို မိရိုးဖလာ အသိပညာ ေတြက ခိုင္ခိုင္မာမာ ရွိေနတဲ့ သိပၸံဆိုင္ရာ ၊ နည္းပညာဆိုင္ရာ ဗဟုသုေတေတြထက္ ပိုအေရးပါအရာေရာက္တဲ့အျပင္ စီပြားေရးအရ လည္းပိုထိေရာက္ (budget efficiency) တာကိုး…။ ဥပမာ..အႏၵိယ ေက်းရြာေတြမွာ သူတို ့ရပ္ရြာဓေလ့နည္းလမ္းေတြအရ ေသာက္သုံးေရအဆင္ေျပေျပဖန္တီးေနႏိုင္တာကို မလုိအပ္ပါပဲေစတနာ္ဗလပြနဲ ့ေခတ္မွီနည္းပညာသုံး ဘုံဘိုင္ေရတြင္းေတြတူးေပးလိုက္တာမွာ… indigenous knowledge ေတြေပ်ာက္ကြယ္သြားျပီး…တူးေပးထားတဲ့ ဘုံဘိုင္ေတြက လည္း ေသာက္သုံးေရအခက္အခဲကို တကယ့္တကယ္ၾက.. အျမဲ ေျဖရွင္းမေပးႏိုင္ေတာ့ဘူးတဲ့..။

ဒီလို အယူအဆေတြေၾကာင့္ ရပ္ရြာဖြံ ျဖိဳးေရး (community development) ၊ ဆင္းရဲမြဲေတမွဳပေပ်ာက္ေရး (poverty reduction) ျပည္သူ ့ေရးရာမူ၀ါဒ (Public policies) စတဲ့ နယ္ပယ္ေတြမွာ Participatory approach ပူးေပါင္းပါ၀င္ခ်ဥ္းကပ္မွဳဟာ ေအာက္ေျခအဆင့္ (grass-root level) ကေန ႏိုင္ငံေတာ္အဆင့္ (National Level) အဆုံး မရွိမျဖစ္ အေရးပါလာေတာ့တာပဲ…။ ဖြံ ့ျဖိဳးမွဳစီမံခ်က္ေတြမွာ.. ဒီ participatory concept ဟာ တနည္းမဟုတ္ တနည္း ပါကိုပါလာရေတာ့တာပဲ…။ ဥပမာ… participatory Assessment, participatory appraisal, participatory evaluation, စသျဖင့္…

ဒါျဖင့္ရင္ …ပူးေပါင္းပါ၀င္ျခင္း participation ဆိုတာ လုံး၀ ဥဳႆုံ ျပည့္စံုေကာင္းမြန္တဲ့ သေဘာတရားတစ္ခုလား…။ အမွန္မေတာ့ participation ကိုယ္ႏွိဳက္ကိုက အေကာင္အထည္ေဖၚဖို ့မလြယ္ကူတဲ့ သေဘာတရားတစ္ခုပါ..။ အေကာင္းဆုံးဥပမာေတြေပးရရင္…လက္ရွိျမန္မာ့ႏိုင္ငံေရးရွဳခင္းေတြပဲဲ။ သမၼတၾကီးက “မိဘျပည္သူမ်ားခင္ဗ်ား” လို ့အစခ်ီျပီး “အရက္အစား ႏြားႏို ့”ေသာက္သုံးဖို ့ေျပာတဲ့ အေၾကာင္းအရာကိုၾကည့္ေပါ့..။ ဘာသာေရးအရ ၾကည့္ၾကည့္ က်န္းမာေရးအရၾကည့္ၾကည့္ အရက္ထက္ ႏြားႏို ့ဟာ ပို ေသာက္သုံးသင့္တဲ့အရာပါပဲ…။ ဒါေပမယ့္ ဘာေၾကာင့္ လူေတြ အရက္ကို ႏြားႏို ့ထက္ ပိုခုံမင္ျပီး ပိုမိုေသာက္သုံးသလဲဆိုတာကို မစူးစမ္းပါပဲ အရက္ေရာင္းခြင့္လုံး၀ ပိတ္ပင္ျပီး အိပ္ေထာင္စုတိုင္းႏို ့စားႏြား ေမြးျမဴေရးလုပ္ခို္င္းမယ္ဆိုပါစို ့…။ ဒီစီမံကိန္းဟာ ေအာင္ျမင္ႏိုင္ဖို ့ျဖစ္တန္စြမ္း အေတာ္နည္းပါးပါလိမ့္မယ္....။ by the people, for the people, with the people လို ့မိန္ ့ခြန္းေတြထဲမွာဆုိပင္ဆုိေသာ္ျငား.. ဒီ စီမံကိန္းရဲ ့အဓိက အားနဲခ်က္ဟာ တကယ့္ေျမျပင္ေပၚက အခက္အခဲနဲ ့လိုအပ္ခ်က္ေတြကို ထဲ့မတြက္ပဲ လူတစ္ဦးရဲ ့စိတ္ကူးကို အထက္ေအာက္ စီးဆင္းတဲ့ အမိန္ ့နဲ ့အေကာင္အထည္ေဖၚျခင္းဆိုတာပဲ..။ ေနာက္တစ္ခုက ၀န္ၾကီးတစ္ဦးက ရပ္ရြာကိုဆဲ့ဆိုျခင္းဟာ ပူးေပါင္းပါ၀င္ျခင္းရဲ ့ဆန္ က်င္ဘက္ျဖစ္တဲ့ အေၾကာက္တရားနဲ ့မုန္းတီးမွဳကိုသာပဲ ေမွ်ာ္လင့္ႏိုင္တယ္ဆိုတာပဲ...။

အျခားတစ္ဖက္မွာလည္း ရပ္ထဲရြာထဲကလူေတြရဲ ့အသံတိုင္းဟာလည္း အစစ္အမွန္သတင္းအခ်က္အလက္ျဖစ္ရဲ ့လားဆိုတာ..။ ဥပမာ..ေဒၚစုရဲ ့အေျခခံဥပေဒျပင္ဆင္ေရး ပြဲေတြမွာ တက္ေရာက္လာတဲ့ လူေတြရဲ ့ဥပေဒေၾကာင္းဆိုင္ရာ အသိအျမင္ေတြဟာ သူတို ့တေတြရဲ ့တကယ့္ လိုအပ္ခ်က္ လုိအင္ေတြကို ေရာင္ျပန္ဟပ္တာလား…ေရွ ့ကေခါင္းေဆာင္ရဲ ့အသိအျမင္ကို ပဲ့တင္ထပ္တာလား ဆိုတာမ်ိဳး..။

အမွန္တကယ္က ပူးေပါင္းပါ၀င္ျခင္း participation ဆိုတာ တိမ္မေယာင္နဲ ့နက္ လြယ္မေယာင္နဲ ့ခက္တဲ့ အရာပါ..။ ကုခန္းစိတ္ပညာ Clinical Psychology မွာလာတဲ့ Non-directive counseling နဲ ့တူပါတယ္..။ ကိုယ့္ျပႆာနာကို ကာယကံရွင္ကိုယ္တိုင္သိသြားျပီး…ကုိယ့္အေျဖကို ကိုုယ္ကိုယ္တိုင္ရွာခိုင္းတာမ်ိဳး..။ ဒီေနရာမွာ စိတ္ပညာရွင္ psychologist သို ့မဟုတ္ ပညာရွင္ expert ရဲ ့အခန္းကဏၱဟာ အေျဖကိုထုတ္ေပးတဲ့သူမဟုတ္ပဲ အေျဖရွာျခင္းျဖစ္စဥ္မွာ ကူညီပ့ံပိုးသူမွ် (facilitator) မွ်ပဲ..။ ပညာေရးမွာဆိုရင္ ေက်ာင္းသားဗဟုိျပဳ ခ်ဥ္းကပ္နည္း (Student-Centered Approach) နဲ ့တူမယ္ထင္တယ္…။ ေပးထားတဲ့ ျပႆနာကို ေျဖရွင္းတဲ့ေနရာမွာ ဆရာက အေျဖကိုထုတ္ေပးတာထက္ ေက်ာင္းသားရဲ ့အသိအျမင္ကို ဆြဲထုတ္တဲ့ ခ်ဥ္းကပ္နည္းေပါ့..။ အမွန္စင္စစ္မေတာ့ ဆရာသိတယ္ဆိုတဲ့အေျဖဟာလည္း တကယ့္ အေျဖ အစစ္အမွန္ ဟုတ္ခ်င္မွ ဟုတ္မယ္…။ အစစ္အမွန္ျဖစ္ဦးေတာ့… ေက်ာင္းသားရဲ ့အသိအျမင္ေလာက္ အေရးမပါဘူးလို ့ယူဆလိုက္တာပဲ..။

ဒီလို သေဘာတရားမ်ိဳးကို အေနာက္ကမၻာရဲ ့အဆင့္မီွ ပညာေရး စံနစ္ေတြ မွာေတြ ့ရတာေပါ့ေလ..။ လက္ခ်ာပို ့ခ်တဲ့ပါေမာကၡဟာ ေက်ာင္းသားအတြက္ စာၾကည့္တိုက္မွဴးအေနအထားမ်ိဳး၊ လိုအပ္တဲ့ ဖတ္သင့္ဖတ္ထိုက္တဲ့ စာအုပ္စာတမ္းေတြ ရွာေဖြေပးႏိုင္တဲ့သူထက္ မပိုတဲ့ အေနအထားမ်ိဳးေပါ့။ က်န္တဲ ့လုပ္ရမယ့္အပိုင္းေတြအားလုံးကေတာ့ ေက်ာင္းသားရဲ ့ပခုံးေပၚမွာလုံးလုံးလ်ားလ်ား…။
တနည္းအားျဖင့္ ပူးေပါင္းပါ၀င္ျခင္း participation မွာ လူတစ္ဦးျခင္းရဲ ့အခန္းကဏၱဟာ ဘာလဲဆိုတာကို ဒီ ကမၻာ့အဆင့္မွီပညာေရးမွာ ေတြ ့ရတာပဲ..။ ေက်ာင္းသားသည္ပင္လွ်င္ ေရွ ့ကလက္ခ်ာပို ့ခ်ေနတဲ့ ပေရာ္ဖက္ဆာနည္းတူ expert တစ္ေယာက္ျဖစ္တယ္…အေၾကာင္းအရာတစ္ရပ္ကို အျခားေသာ ပညာရွင္ေတြနဲ ့ရင္ေပါင္တန္း ျငင္းခုန္ ေဆြးေႏြး debate လုပ္ရမယ့္သူ၊ လုပ္ႏိုင္တဲ့သူျဖစ္တယ္…ဒီလိုလုပ္ဖို ့အတြက္ တကၠသိုလ္ကို လာတယ္ဆိုတဲ့ ယဥ္ေက်းမွဳ တစ္ရပ္ (culture) ကို ေမြးျမဴထူေထာင္ထားတာ…။ “တကၠ = ၾကံစည္ျခင္း” နဲ “့သီလ = အက်င့္” ဆိုတဲ့ “တကၠသိုလ္” ရဲ ့အနက္အဓိပါၸယ္ကို မိမိရရ ေဖၚထုတ္တဲ့ အစဥ္အလာကို အာေပးတဲ့ ပညာေရးဆိုတာ ဒီလို ပူးေပါင္းပါ၀င္ျခင္းမရွိပဲ ျဖစ္မွမျဖစ္ပဲကိုး..။

တနည္းအားျဖင့္ ဒါဟာ…လူတစ္ဦးခ်င္း individual ရဲ ့ပူးေပါင္းပါ၀င္ျခင္းနဲ ့အဲဒီလို ပူးေပါင္းပါ၀င္ခြင့္ေပးျခင္းဟာ စြမ္းအားျမွင့္တင္ျခင္း (empowerment) မွ်ျဖစ္ျပီးေတာ့ ဒီလို ပူးေပါင္းပါ၀င္ျဖစ္စဥ္ (participatory process) မရွိပဲနဲ ့ျဖင့္ လူ ့အဖြဲ ့အစည္းတစ္ရပ္ဟာ ဖြံ ့ျဖိဳးတိုးတက္မွဳ မရွိႏိုင္ဖူးေပါ့…။ ဒီလို ပူးေပါင္းပါ၀င္ျခင္း (empowerment and participation) မ်ိဳးကို ့ႏိုင္ငံေရး သိပၸံ (political sciences) မွာေတာ့ ႏိုင္ငံသားျဖစ္မွဳ (citizenship) ဆိုတဲ့ ေခါင္းစဥ္နဲ ့ဖြင့္ဆိုတာပဲ။

ဒီမိုကေရစီသေဘာတရားမွာ ဒီမိုကေရစီဘုိးေဘးၾကီး ေရွးေခတ္ ေအသင္ျမိဳ ့ျပႏိုင္ငံ လက္ေတြ ့က်င့္သုံးတဲ ့ ပူးေပါင္း ပါ၀င္ ဒီမိုကေရစီ (participatory democracy) ဆိုတာယယ ဒါပဲ....။ ႏိုင္ငံသား (citizen) တိုင္းဟာ ႏိုင္ငံ့ရဲ ့အေရးရာ ကိစၥေတြမွာ ပါ၀င္ေဆာင္ရြက္ရမယ္၊ ဒီလိုေဆာင္ရြက္ခြင့္လည္းရွိရမယ္။ ဒီ့အတြက္ ႏိုင္ငံသားတိုင္း မဲေပးခြင့္ (voting) ရွိရမယ္လို ့ဆိုလိုတာေပါ့....။ ဒီေနရာမွာ ႏိုင္ငံသား (citizen) နဲ ့အုပ္စိုးခံ (subject) ကို ကြဲဖို ့လိုတယ္..။

ရွ းေအသင္ရဲ ့ႏိုင္ငံသား (citizen) ေခါင္းစဥ္ေအာက္မွာ မိန္းမေတြနဲ ့ကြ်န္ေတြကို ထဲ့သြင္းေရတြက္ခဲ့ျခင္းမရွိဘဲ အုပ္စုိးခံ (subject) လို ့သတ္မွတ္တဲ့အတြက္ သူတို ့တေတြဟာ မဲေပးခြင့္မရခဲ့ၾကဖူး။ အမ်ိဳးသမီးေတြဟာ စစ္မွဳထမ္းႏိုင္ျခင္းမရွိတဲ့အတြက္ ႏိုင္ငံ့ေရးရာကိစၥေတြမွာ ပူးေပါင္းပါ၀င္ခြင့္ (participation) မျပဳႏိုင္ဖူးလို ့ယူဆခဲ့ၾကတဲ့အတြက္ သမိုင္းမွာ အမ်ိဳးသမီးေတြမဲေပးခြင့္ကို ပိတ္ပင္ထားခဲ့ၾကတာ ဒါေၾကာင့္ပဲ..။ အခ်ိဳ ့ေသာႏိုင္ငံနဲ ့လူမ်ိဳးေတြရဲ ့ယဥ္ေက်းမွဳေတြမွာ စီးပြားေရးလုပ္ပိုင္ခြင့္၊ ပညာသင္ခြင့္ စတာေတြကို ပါ ပိတ္ပင္ထားခဲ့ၾကတာဟာ ဒီအယူအဆမွာ အေျခခံတာပဲ…။ တနည္းအားျဖင့္ လူမွဳေရး ၀ိုင္းပယ္ျခင္း (social exclusion) ေပါ့…။ လူမွဳေရးမမွ်တမွဳ (social injustice) ပဲ..။

ဒီလိုလူမွဳအဖြဲ ့အစည္းရဲ ့ကန္ ့သတ္ခ်က္ေတြ (structural constraints) ကို ခ်ိဳးဖ်က္ျပီး အမ်ိဳးသမီးထုကို ပူးေပါင္းပါ၀င္ဖို ့အခြင့္အလမ္းေတြကို ဖြင့္ေပးတာကို စြမ္းအားျမွင့္တင္ျခင္း (empowerment) လို ့ေခၚတာပဲ..။ အာဏာတည္ေဆာက္ပုံ (power structure) ကို တနည္းတဖုံေျပာင္းလဲပစ္လုိက္တာေပါ့…။ ဒီလို ပူးေပါင္းပါ၀င္ခြင့္ေပးျခင္းျဖင့္ စြမ္းအားျမွင့္တင္ျခင္းရဲ ့အေအာင္ျမင္ဆုံးဥပမာကို ဘဂၤလားေဒ့ရွ္ႏိုင္ငံက မိုဟာမက္ယူႏြတ္ရဲ ့Grameen Bank နဲ ့အေသးစားေခ်းေငြအစီအစဥ္မွေတြ ့ႏိုင္တယ္…။ တကယ့္တကယ္ ယူႏြတ္စ္ တစ္ေယာက္ ႏိုဘယ္ဆုကိုဆြတ္ခူးသြားႏိုင္ခဲ့တာက ဆင္းရဲမြဲေတမွဳကိုေလ်ာ့ခ်ႏိုင္ခဲ့လို ့ဆိုတာထက္ လူရာမ၀င္၊လူရာသြင္းမခံရတဲ့ ဘဂၤလီကုလားမၾကီးေတြ ကို စီးပြားေရး၊လူမွဳေရးေတြမွာ ပိုမိုပါ၀င္လာႏိုင္ဖို ့အခြင့္အလမ္းေတြကို ဖန္တီးလမ္းဖြင့္ေပးႏိုင္ခဲလို ့ဆိုရင္ မွားလိမ့္မယ္မဟုတ္ဖူး..။

အမွန္တကယ္က ပူးေပါင္းပါ၀င္ျခင္း (participation) ဆိုတဲ့သေဘာတရားဟာ က်ယ္ျပန္ ့သေလာက္ မရွိမျဖစ္ေလာက္ေအာင္ အေရးၾကီးလွတယ္…။ တည္ျငိမ္တဲ့၊ တရားမွ်တတဲ့ လူ ့အဖြဲ ့အစည္းကို တည္ေဆာက္ဖို ့….. ႏိုင္ငံေတာ္သီခ်င္းမွာပါတဲ ့ “တရားမွ်တဲ့လြတ္လပ္ျခင္းနဲ ့မေသြ….ခြင့္တူညီမွ်၀ါဒျဖဴစင္တဲ့ေျမ” ျဖစ္ဖို ့ဆိုရင္ ဒီ participation ပူးေပါင္းပါ၀င္ျခင္းဟာ အဓိက အခရာပါပဲ..။ ဘာလို ့လဲဆိုေတာ့….လမ္းေဘးမွာအမွိဳက္တစ္စ မခ်ပဲ စည္းကမ္းတက် စြန္ ့ပစ္တာက အစ၊ ႏိုင္ငံ့၀န္ထမ္းတစ္ေယက္ တာ၀န္ကို ေက်ေက်ပြန္ပြန္ထမ္းေဆာင္တာအလယ္၊ တိုင္းျပည္ရဲ ့အေျခခံဥပေဒျပင္ဆင္ေရးအဆုံး အားလုံးဟာ လူတိုင္းရဲ ့ပူးေပါင္းပါ၀င္မွဳနဲ ့လူတိုင္းရဲ ့စစ္မွန္တဲ့အသံေတြမပါပဲ ဘယ္လုိမွ မေအာင္ျမင္ႏိုင္လို ့ပဲ..။

စင္စစ္မေတာ့…ႏိုင္ငံသားတိုင္းကို ပါ၀င္ခြင့္ေပးျခင္း (participatory development) ဟာ ….အဲသလိုပါ၀င္ခြင့္ရတဲ့သူတိုင္းအေပၚမွာ… တာ၀န္ယူမွဳ (responsibility)နဲ ့ တာ၀န္ခံႏိုင္မွဳ (accountability) စတာေတြကို လႊဲေျပာင္းပခုံးထမ္းခိုင္းလိုက္ျခင္းပဲ..။ တနည္းအားျဖင့္…တေလးတစားအသိအမွတ္ျပဳ သိမ္းသြင္းျခင္း (inclusion) ပဲ..။ … ဒီလို စြမ္းအားျမွင့္တင္ျခင္း (empowerment)အားျဖင့္သာလွ်င္ အစိုးရနဲ ့ျပည္သူၾကားက လူမွဳပ႗ိညဥ္ (social contract) ကိုခိုင္မာ အားေကာင္းေစႏိုင္မွာျဖစ္သလို၊ အစိုးရရဲ ့တရား၀င္မွဳ (legitimacy) နဲ ့အုပ္စိုးမွဳေကာင္း (good governance) စတာေတြကို စစ္စစမွန္မွန္အေကာင္အထည္ေဖၚႏိုင္မွာ ျဖစ္တဲ့အတြက္ participation ပူးေပါင္းပါ၀င္ျခင္းဟာ ႏို္ငံေရး၊ စီးပြားေရး၊ ပညာေရး စတဲ့ နယ္ပယ္ေပါင္းစုံအတြက္ေတာ့ မရွိမျဖစ္လို ့ဆိုရမွာပါပဲ…။