Myanmar Youth Media Club 16 Dec 2013
|
7:20 PM |
No မွတ္ခ်က္ |
MYMC - MYMHOT |
Posted: 16 Dec 2013 09:46 PM PST
Pygmy
ဆိုတာ ဘယ္လို လူမ်ိဳးေတြပါလဲ။ Pygmy ေတြဟာ ေရွးက်တဲ့ လူမ်ိဳးႏြယ္စု တစ္ခု
ျဖစ္ျပီး ဒ႑ာရီ ထဲမွာသာရွိ တယ္လို႔ ဟိုးယခင္ ကတည္းက ယူဆခဲ့ ၾကပါတယ္။
ဥေရာပ
တိုက္သား ေတြက pygmy ေတြဟာ ဒ႑ာရီ မွာသာ ရွိတယ္လို႔ ဟိုးယခင္ ကတည္းက ယူဆခဲ့
ၾကပါတယ္။ ေရွးေဟာင္း အီဂ်စ္နဲ႔ ဂ ရိစာ ေတြမွာ အာဖရိကတြင္ အလြန္ ပုေသာ
လူမ်ိဳးမ်ား ရွိေၾကာင္း ေဖာ္ျပ ပါရွိပါတယ္။
ေရွးေဟာင္း ဂရိ လူမ်ိဳး ေတြဟာ "Pugmaeus" ဆိုတဲ့ စကားလုံး အေၾကာင္း ေျပာတတ္ ၾကပါတယ္။ "foot" "ေပ" လို႔ အဓိပၸာယ္ ရျပီး အတိုင္းအတာ ယူနစ္ အေနနဲ႕ သုံးၾကတာပါ။ ၁၈၇၄ ခုႏွစ္ မွာေတာ့ ဂ်ာမန္လူမ်ိဳး စူးစမ္း ေလ့လာသူ တစ္ဦးဟာ ဥေရာပ သားထဲက ပထမဦးဆုံး ေတြ႕ဖူးတဲ့ pygmy လူပုေလး ေတြကို ကြန္ဂိုႏိုင္ငံ မွာ ေတြ႔ခဲ့ပါတယ္။ တကယ္ေတာ့ pygmy ေတြဟာ dwarf လို႔ေခၚတဲ့ လူပုေလး ေတြနဲ႔ မတူပါဘူး။ Pygmy ေသြးစစ္စစ္ အမ်ိဳးသား ေတြဟာ ပ်မ္းမွ် အရပ္ ၁.၄၅ မီတာ (၄ ေပ ၁၀ လက္မ) ရွိျပီး အမ်ိဳးသမီး ေတြကေတာ့ ၁.၃၃ မီတာ (၄ ေပ ၁ လက္မ) ရွိၾကပါတယ္။ သူတို႔ဟာ အာဖရိ ကန္ လူမည္းမ်ိဳး လူပုေလးေတြ မဟုတ္ ၾကပါဘူး။ သူတို႔ရဲ႕ ကိုယ္ခႏၶာ အခ်ိဳးအစားဟာ တျခား လူမ်ိဳးေတြနဲ႔ အတူတူ ပါပဲ။ ဒါေၾကာင့္လည္း သူတို႔ ရဲ႕ ေခါင္းဟာ က်န္တဲ့ ကိုယ္ခႏၶာ အစိတ္အပိုင္းထက္ ၾကီးတယ္လို႔ ထင္ရတာပါ။ ဒါကလြဲလို႔ က်န္တာ ေတြက အခ်ိဳးအစား ေျပၿပစ္ေကာင္း မြန္ပါတယ္။ Dwarf ေတြကေတာ့ အခ်ိဳးအစား မက်ပါဘူး။
Pygmy ေတြဟာ ေရွးက်တဲ့ လူမ်ိဳးႏြယ္စု တစ္ခု ျဖစ္ျပီး ယေန႔ေခတ္ လူသား မ်ိဳးႏြယ္ ေတြထဲမွာ ေတာင္အာဖရိက မွာသာ ေတြ႔ႏိုင္ ေတာ့တဲ့ bushmen လို႔ေခၚတဲ့ Khoi-San လူမ်ိဳးစု တစ္ခုသာ pygmy ေတြထက္ ပိုေရွး က်ပါတယ္။ သူတို႔ဟာ အာရွ လူမည္းမ်ားလို႔ ေခၚတဲ့ အိႏၵိယ၊ နယူးဂီနီ၊ မလန္ နီးရွားနဲ႔ ဩစေၾတး လ်တိုက္ ေဒသခံ Aborigines လူမ်ိဳးေတြနဲ႔ မ်ိဳးႏြယ္ခ်င္း နီးစပ္ျပီး ေတာင္အာရွနဲ႔ Polynesia ေဒသေတြက လူသားေတြနဲ႔ မ်ိဳးဗီဇ ခ်င္းလည္း နီးနီးစပ္စပ္ ရွိပါတယ္။ အာဖရိက လူမည္းေတြနဲ႔ ကြာတာကေတာ့ pygmy ေတြဟာ ကိုယ္ခႏၶာနဲ႔ မ်က္ႏွာမွာ အေမြးေတြ ရွိၾကျပီး ေရွးေရာမ လူမ်ိဳးမ်ားလို ႏွာ႐ိုး ေကာက္ျပီး ထင္ရွားတဲ့ ႏွာေခါင္းမ်ိဳး ရွိၾကပါတယ္။ အေရျပား ေရာင္လည္း ပိုလတ္ပါတယ္။ တကယ္ေတာ့ pygmy ေတြဟာ အာရွကို နယ္ခ်ဲ႕ဖို႔ အာဖရိက တိုက္ကေန ထြက္လာၾကတဲ့ ပထမဦးဆုံး မ်ိဳးႏြယ္စု ေတြထဲက တစ္မ်ိဳး ျဖစ္ျပီး သူတို႔ေတြဟာ တစ္ခ်ိန္က အာရွတိုက္ ေတာင္ဘက္ ေနရာ ေတာ္ေတာ္ မ်ားမ်ားမွာ က်က္စားခဲ့ ၾကပါတယ္။ Pygmy မ်ိဳးႏြယ္ရဲ႕ ေခတ္သစ္ လက္က်န္ လူမ်ိဳးေတြကို အာဖရိက မွာတင္မက အာရွတိုက္ ေတာင္ပိုင္း ေနရာ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားမွာ ေတြ႔ႏိုင္ပါတယ္။ ဖိလစ္ပိုင္က Aeta လူ မ်ိဳး၊ မေလးက Semang လူမ်ိဳး၊ ထိုင္းက Mani လူမ်ိဳး၊ ကပၸလီ ကြၽန္းစုက Andamanese မ်ိဳးႏြယ္စု၊ Flores Island က Rampasasa လူမ်ိဳး၊ နယူး ဂီနီရွိ ေတာင္တန္း ေတြနဲ႔ Vanuatu ကြၽန္းစု ေတြမွာ ေနထိုင္ၾကတဲ့ pygmy လူမ်ိဳးစုတို႔ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဩစေၾတး လ်တိုက္၏ အေရွ႔ ေၿမာက္ပိုင္း Queensland ျပည္နယ္ရွိ pygmy လူမ်ိဳး ေတြကေတာ့ ၂၀ ရာစုလယ္ ေလာက္က မ်ိဳးသုဥ္းသြား ခဲ့ပါတယ္။
Pygmy ေတြဟာ လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္တစ္ေသာင္းနဲ႔ ႏွစ္ႏွစ္သိန္း ၾကားက လူေတြလို ေတာထဲ အမဲလိုက္တဲ့ ႐ိုးရာ လူေနမႈ ပံုစံအတိုင္း ေနထိုင္ႏိုင္ မယ့္ အပူပိုင္း သစ္ေတာ ေတာနက္ၾကီး ေတြလို လူေနဖို႔ မသင့္ေတာ္တဲ့ ပတ္ဝန္းက်င္ ၾကမ္းၾကမ္းထဲမွာပဲ ပတ္ဝန္းက်င္ ကလူမ်ိဳးႏြယ္ ေတြနဲ႔ မပတ္သက္ဘဲ သီးသီး သန္႔သန္႔ ေနၾက ပါတယ္။ လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ႏွစ္သန္းက pygmy ေတြဟာ ကြန္ဂိုျမစ္ဝ အာဖရိက အလယ္ပိုင္း ေနရာ ေတြမွာ ေနထိုင္ က်က္စား ခဲ့ၾကပါတယ္။ အေရွ႕ေတာင္ဘက္ ႏိုင္ဂ်ီးရီးယား မွစလို႕ အရပ္ ပိုရွည္တဲ့ အာဖရိက လူမည္းေတြ ေျပာင္းေရႊ႔ ေရာက္ရွိလာ ၿပီး စိုက္ပ်ိဳးေရးနဲ႔ အဆင့္ျမင့္ သံေခတ္ နည္းပညာေတြ သုံးစြဲ လာတာေၾကာင့္ ေက်ာက္ေခတ္က pygmy မ်ိဳးႏြယ္ေတြ ေနရာ ေပ်ာက္သြား ခဲ့ပါ တယ္။ ယေန႔ ေခတ္မွာေတာ့ pygmy ေတြဟာ သူတို႔ရဲ႕ ကနဦး ဘာသာစကား ေပ်ာက္ခဲ့ရျပီး ေဒသခ်င္း ကပ္ေနတဲ့ Bantu ဘာသာ အသုံး အႏႈန္း ေတြကိုပဲ ေျပာဆိုၾက ပါေတာ့တယ္။ တကယ္ေတာ့ သူတို႔က Bantu လူမ်ိဳးေတြနဲ႔ ကုန္သြယ္ ၾကတာမို႔ Bantu ဘာသာ စကားကို ေျပာ ၾက ရတာပါ။ ယေန႔ေခတ္မွာ အာဖရိက pygmy ေတြကို Gabon, Cameroon, Zaire, Congo, Central African Republic, Rwanda နဲ႕ Burundi တို႔မွာ ေတြ႕ႏိုင္ ပါတယ္။ Pygmy မ်ိဳးႏြယ္ ႏွစ္သိန္း ဝန္းက်င္ ရွိမယ္လို႔ ယံုၾကည္ ၾကပါတယ္။ အာဖရိက ေတြက သူတို႔ကိုယ္ သူတို႔ ba Kola, baBongo, baAka, baMbenzele, baTwa, baMbuti စသျဖင့္ ေခၚေဝၚ သုံးစြဲၾက ပါတယ္။ Pygmy ေတြဟာ စက္ဝိုင္းပံုစံ တည္ ေဆာက္ ထားတဲ့ တဲဆယ္လုံး ဆယ့္ငါးလုံးခန္႔ သာရွိတဲ့ လူေနစခန္း တစ္ခုနဲ႔ ပိုတူတဲ့ ရြာေလးေတြမွာ ေနၾကပါတယ္။ တဲအိမ္ေတြဟာ ထိပ္လုံး ပံုသ႑ာန္ ရွိကာ သစ္ေတာထဲက သစ္ကိုင္း၊ သစ္ရြက္ေတြကို သုံးျပီး အမ်ိဳးသမီး ေတြက တည္ေဆာက္ ၾကပါတယ္။ တဲအိမ္ ေတြဟာ တစ္မီ တာ (သုံးေပ) သာသာ ေလးသာ ျမင့္တာေၾကာင့္ သူတို႔ရဲ႕ အရပ္နဲ႕ၾကည့္ရင္ေတာင္ အရြယ္အစား အလြန္ ေသးငယ္ ၾကပါတယ္။ အိမ္ထဲ ကို ေလးဘက္ေထာက္ ဝင္ရျပီး အထဲမွာေတာ့ အစားအစာ ျပင္ဆင္ဖို႔နဲ႕ ေတာ႐ိုင္း တိရစာၦန္ ေတြကို ေျခာက္လွန္႔ဖို႕ မီးေမႊးထား ၾကပါ တယ္။ တဲအိမ္ ေတြဟာ အိပ္ဖို႔နဲ႔ မိုးခိုဖို႔သာ ျဖစ္ျပီး pygmy ေတြရဲ႕ ဘဝကေတာ့ အျပင္ဘက္မွာ ရွင္သန္ လႈပ္ရွားၾက တာပါ။ Pygmy ေတြ ဟာ အိမ္ေျခ ရာမဲ့ လြတ္လပ္စြာ သြားလာ သူေတြ (Nomadic people) ျဖစ္တာမို႔ သူတို႔ ေနထိုင္ရာ ေနရာ ေတြဟာ တကယ္ေတာ့ ယာယီ စခန္း သာလွ်င္ ျဖစ္ပါတယ္။ အိမ္ေျခ ေနရာတက် ျဖစ္ေစဖို႕ ၾကိဳးပမ္းမႈ မ်ားဟာလည္း မေအာင္ျမင္ ခဲ့ပါ။ တစ္ခါတေလဆို ေတာနက္ၾကီး ထဲကို လေပါင္း မ်ားစြာ ေပ်ာက္သြား တတ္ၾက ျပန္ပါတယ္။
Pygmy ေတြဟာ အမ်ားအားျဖင့္ တစ္လင္ တစ္မယား စနစ္ကို လိုက္နာ က်င့္သုံး ၾကေပမယ့္ အလြယ္တကူ ကြာရွင္း ႏိုင္ျပီး တျခား အေဖာ္ တစ္ဦးနဲ႔ အတူေန ဖို႔လည္း ခြဲခြာႏိုင္ပါတယ္။ ဖခင္ သို႔မဟုတ္ အိမ္ေျခ စခန္းမွာ အသက္ အၾကီးဆုံး လူက အေလးစား ခံရဆုံး ပုဂၢိဳလ္ ျဖစ္ပါ တယ္။ ဩဇာ ေညာင္းတဲ့ ေခါင္းေဆာင္ ဆိုတာမ်ိဳးေတာ့ မရွိပါဘူး။ Pygmy ေတြဟာ ကေလးေတြကို အလြန္ တန္ဖိုးထား ပါတယ္။ သူတို႔ဟာ ဂီတကို ႏွစ္သက္ ခံုမင္တတ္ ၾကပါတယ္။ Bantu လူမ်ိဳး ေတြကေန ပံုစံတူ ယူထားတဲ့ သစ္ပင္ရဲ႕ ပင္စည္ ေခါင္းေပါက္ကို သားေရၿပား အုပ္ ထားတဲ့ ဗံုေတြနဲ႔ က်ဴ႐ိုးနဲ႔ ျပဳလုပ္ထားတဲ့ panpipe ေတြကို တီးမႈတ္တတ္ ၾကပါတယ္။ Pygmy အကရဲ႕ ကကြက္ ေတြဟာ အသက္ဝင္ လွ ၿပီး သူတို႔ အမဲလိုက္ လိုတဲ့ တိရစာၦန္ေတြရဲ႕ လႈပ္ရွားမႈ ေတြကို တုပျပီး လြန္စြာမွ စိတ္လႈပ္ရွား ဖြယ္ေကာင္းကာ သြက္လက္ လွပါတယ္။ ဒီလို တုပ ကခုန္ျခင္းျဖင့္ တိရစာၦန္ ေတြကို ျပဳစားႏိုင္ျပီး အမဲလိုက္ ရာမွာ လြယ္ကူ ေစတယ္လို႕ ယံုၾကည္ ၾကပါတယ္။ Pygmy ေတြဟာ စိုက္ ပ်ိဳးေရး မလုပ္ၾက ပါဘူး။ သူတို႔ရဲ႕ အဓိက အစား အစာက အမဲလိုက္ရာ ကရတဲ့ သားေကာင္ ေတြပါပဲ။ တကယ္ေတာ့ သူတို႔ရဲ႕ တစ္မ်ိဳးတည္း ေသာ အိမ္ေမြး တိရစာၦန္ ကေတာ့ အမဲလိုက္ဖို႔ ေမြးထားတဲ့ ေခြးေတြပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီေခြးေတြဟာ အလြန္ အၾကမ္းခံ ၾကျပီး ေတာအုပ္ ထူထူ ထဲမွာ သားေကာင္ကို ေျခရာခံဖို႔ အာ႐ံု ေတြလည္း အထူး ေကာင္းမြန္လွ ပါတယ္။ သူတို႔ဟာ ေလး၊ ဆင္ႏွလုံး ကိုေတာင္ ရပ္တန္႔ သြားေစ ႏိုင္တဲ့ အပင္ အဆိပ္လူး ထားတဲ့ ျမားတံေတြ၊ လွံ၊ ဆူးတင္းပုတ္၊ ဓား၊ ပုဆိန္ေတြ၊ ႏြယ္ပင္ေတြနဲ႔ ျပဳလုပ္ထားတဲ့ အမဲလိုက္ ပိုက္ကြန္တို႔ကို အသုံးျပဳ ၾကပါတယ္။ Bantu မ်ိဳးႏြယ္ေတြ အသုံးမ်ားတဲ့ ေထာင္ေခ်ာက္ ကိုေတာ့ သုံးခဲပါတယ္။ Bantu တို႔ရဲ႕ လက္နက္ တစ္မ်ိဳးျဖစ္တဲ့ ဒူးေလးကို လည္း အသုံးျပဳႏိုင္ ၾကပါတယ္။
Bushmen ေတြလိုပါပဲ သူတို႔ဟာ အမဲလိုက္ ရာမွာ သားေကာင္ကို အုပ္စုလိုက္ ျမားပစ္ႏိုင္ ေလာက္တဲ့ အထိ ေျပးလႊား လိုက္တတ္ ၾကပါတယ္။ Pygmy ေတြဟာ ေမ်ာက္ကစလို႔ ငွက္၊ ကြၽဲ၊ ရွဥ့္နဲ႔ အျခားမ်ိဳးတူ အေကာင္ေတြ၊ ေခ်၊ ေတာဝက္နဲ႕ ေတာအုပ္ ထဲက အၾကီးဆုံး အေကာင္ျဖစ္တဲ့ ဆင္အထိ သားေကာင္ အကုန္လုံးကို အမဲလိုက္ ၾကပါတယ္။ သားေကာင္ ေပါေပါမ်ားမ်ား ရတဲ့ အခ်ိန္ေတြမွာ သိမ္းဆည္းထားလို႔ မရတာမို႔ ေျမာက္ျမားစြာ စားေသာက္ တတ္ၾကျပီး ဒီေနာက္ မွာေတာ့ ရက္သတၱပတ္ မ်ားစြာ အစာ အနည္းအက်ဥ္း နဲ႔ပဲ အသက္ဆက္ ၾကပါတယ္။ အ မဲလိုက္ ျခင္းဟာ အစာ အျမဲ မရႏိုင္ တာမို႔ မိန္းမ ေတြနဲ႔ ကေလးေတြ အစာရွာျခင္း တာဝန္ဟာ အေရးပါ လာပါတယ္။ သစ္သီး၊ ဘယ္ရီသီး၊ မိႈ၊ အခြံမာသီး၊ သစ္ရြက္၊ သစ္ျမစ္၊ ႂကြက္၊ ေျမြ၊ ဖြတ္၊ ဖား၊ ျခ၊ အင္းဆက္ ပိုးေကာင္မ်ား၊ ခူေကာင္၊ ေဘာက္ဖတ္၊ တီန႔ဲ ပ်ားရည္ စတာေတြကို ရွာေဖြ စုေဆာင္းတတ္ ၾကပါတယ္။ အနီး ဝန္းက်င္မွာ ေနၾကတဲ့ Bantu လူမ်ိဳးေတြဟာ ေဖာ္ျပပါ ပစၥည္းေတြကို pygmy ေတြဆီကေန ပစၥည္း လဲလွယ္ ကုန္သြယ္ ရယူၾကပါတယ္။ Pygmy ေတြဟာ အနီး ဝန္းက်င္က လူမည္းေတြ နဲ႔လည္းပဲ ကုန္စည္ တိုက္႐ိုက္ လဲလွယ္ ကုန္သြယ္ ၾကပါတယ္။ အမဲလိုက္ လို႔ရတဲ့ အသား အပိုေတြ၊ သစ္ေတာထြက္ ပစၥည္း ေတြကို ေပးၾကျပီး လက္နက္၊ အိုး၊ ဓား၊ ဆူးတင္းပုတ္၊ ပုဆိန္၊ ဆား၊ ပိတ္စ၊ အုန္းဆီ၊ ပီေလာပီနံ၊ ငွက္ေပ်ာစိမ္း၊ အရက္၊ ေဆးရြက္၊ ေဆးေျခာက္ စတာေတြကို လဲလွယ္ ယူၾကတာပါ။ တစ္ခါ တေလေတာ့ pygmy ေတြကို ေကာ္ဖီ ဒါမွမဟုတ္ ကိုကိုး စိုက္ခင္း ေတြမွာ အလုပ္ ခိုင္းေစတတ္ ၾကပါတယ္။ သူတို႔ဟာ ရက္သတၱပတ္ အနည္းငယ္ အလုပ္လုပ္ ၾကကာ လုပ္ခ ရျပီးတာနဲ႔ ေတာနက္ၾကီး ထဲမွာ လေပါင္း မ်ားစြာ ေပ်ာက္သြားျပန္ တာပါပဲ။ သူတို႔ ေတြဟာ ေတာတြင္း ေဆးဖက္ဝင္ အပင္ေတြ ကိုလည္း ကြၽမ္းကြၽမ္းက်င္က်င္ ႏွံ႔ႏွံ႔စပ္စပ္ သိၾက ပါတယ္။ အူလမ္း ေၾကာင္းက သန္ေကာင္မ်ား၊ ေျမြကိုက္ျခင္းနဲ႔ မ်က္စိေရာဂါ စတာ ေတြကို ေပ်ာက္ကင္း ေစတဲ့ ေဆးပင္ေတြကို သိနားလည္ ၾကပါတယ္။
သူတို႔ဟာ အနီး ဝန္းက်င္က လူမ်ိဳးေတြနဲ႔ ဆက္ဆံ ရာမွာ စကားနည္း တတ္ၾကျပီး အရပ္ရွည္တဲ့ အာဖရိက လူမ်ိဳးေတြက သူတို႔ကို နိမ့္က်ျပီး အသိဉာဏ္ နည္းတဲ့ လူမ်ိဳးေတြ အျဖစ္ ယူဆထား ၾကတာေၾကာင့္ ေခတ္အဆက္ဆက္မွာ ေစာ္ကားသေရာ္ ခံရျခင္း၊ လူမ်ိဳးေရး ခြဲျခားဆက္ ဆံခံရျခင္း တို႔ကို ခံစားခဲ့ ၾကရပါတယ္။ ဇိုင္ယာႏိုင္ငံ (Zaire) မွာ မၾကာေသး မီက ျဖစ္ခဲ့တဲ့ ျပည္တြင္းစစ္ အတြင္းမွာေတာ့ Lendu စစ္သား မ်ားဟာ pygmy ေတြကို လူသားစား ဓေလ့ရဲ႕ သားေကာင္ေတြ အျဖစ္ သတ္စားခဲ့ ၾကပါေသးတယ္။ Lendu မ်ိဳးႏြယ္တို႔ရဲ႕ အယူအရ pygmy ေတြရဲ႕ ကလီစာ ေတြဟာ ေမွာ္အစြမ္း ရွိျပီး စားသုံးသူကို ေဘးအႏၲရာယ္မွ ကာကြယ္ ေပးျပီး ရဲစြမ္း သတၱိတို႔ကို ျဖစ္ေစတယ္လို႔ ယံုၾကည္ၾက ပါတယ္။ ပဋိပကၡ ျဖစ္ေနတဲ့ ႏွစ္ေတြ အတြင္းမွာ pygmy ေတြဟာ ေတာအုပ္ ထဲကို နက္သည္ထက္ နက္ေအာင္ တိုးဝင္ ေနထိုင္ ၾကေပမယ့္ သစ္ေတာ ေတြကိုေတာ့ ဘယ္ေတာ့မွ စြန္႔ခြာ သြားေလ့ မရွိၾက ပါဘူး။ ယခုဆိုရင္ pygmy ေတြဟာ လူသားစား ဓေလ့ကို ေၾကာက္လန္႔ၿပီး သစ္ ေတာေတြထဲမွ ထြက္လာကာ ဒုကၡသည္ ေတြအေနနဲ႔ သူတို႔ အတြက္ ၾကမ္းတမ္းတဲ့ ပတ္ဝန္းက်င္မွာ ရွင္သန္ ေနထိုင္ေန ၾကရပါတယ္။ Py gmy မ်ိဳး ႏြယ္ သုံးေထာင္ခန္႔ဟာ အိမ္နီးခ်င္း ႏိုင္ငံေတြ ဆီကို ထြက္ေျပး ခဲ့ျပီး ျဖစ္ပါတယ္။ ေနေရာင္ျခည္ကို ထိေတြ႔ေလ့ သိပ္မရွိ တာက တစ္ ေၾကာင္း၊ သူတို႔ စားေနက် အစားအစာ မဟုတ္တဲ့ အျမဲလိုလို ကင္ထားတဲ့ ေတာငွက္ေပ်ာနဲ႕ ေတာထြက္ သစ္သီးေတြ အပါအဝင္ ဒုကၡသည္ စခန္းက အစားအစာ ေတြေၾကာင့္ တစ္ေၾကာင္း pygmy မ်ိဳးႏြယ္ ေတာ္ေတာ္ မ်ားမ်ားဟာ ေရာဂါဘယ ေတြနဲ႔ ေသဆုံးခဲ့ ၾကပါတယ္။
Images from ytimg, smithsonianmag, dzanga-sangha, trekearth, yimg, creativeroots, mikaelstrandberg, probertencyclopaedia.
ေရွးေဟာင္း ဂရိ လူမ်ိဳး ေတြဟာ "Pugmaeus" ဆိုတဲ့ စကားလုံး အေၾကာင္း ေျပာတတ္ ၾကပါတယ္။ "foot" "ေပ" လို႔ အဓိပၸာယ္ ရျပီး အတိုင္းအတာ ယူနစ္ အေနနဲ႕ သုံးၾကတာပါ။ ၁၈၇၄ ခုႏွစ္ မွာေတာ့ ဂ်ာမန္လူမ်ိဳး စူးစမ္း ေလ့လာသူ တစ္ဦးဟာ ဥေရာပ သားထဲက ပထမဦးဆုံး ေတြ႕ဖူးတဲ့ pygmy လူပုေလး ေတြကို ကြန္ဂိုႏိုင္ငံ မွာ ေတြ႔ခဲ့ပါတယ္။ တကယ္ေတာ့ pygmy ေတြဟာ dwarf လို႔ေခၚတဲ့ လူပုေလး ေတြနဲ႔ မတူပါဘူး။ Pygmy ေသြးစစ္စစ္ အမ်ိဳးသား ေတြဟာ ပ်မ္းမွ် အရပ္ ၁.၄၅ မီတာ (၄ ေပ ၁၀ လက္မ) ရွိျပီး အမ်ိဳးသမီး ေတြကေတာ့ ၁.၃၃ မီတာ (၄ ေပ ၁ လက္မ) ရွိၾကပါတယ္။ သူတို႔ဟာ အာဖရိ ကန္ လူမည္းမ်ိဳး လူပုေလးေတြ မဟုတ္ ၾကပါဘူး။ သူတို႔ရဲ႕ ကိုယ္ခႏၶာ အခ်ိဳးအစားဟာ တျခား လူမ်ိဳးေတြနဲ႔ အတူတူ ပါပဲ။ ဒါေၾကာင့္လည္း သူတို႔ ရဲ႕ ေခါင္းဟာ က်န္တဲ့ ကိုယ္ခႏၶာ အစိတ္အပိုင္းထက္ ၾကီးတယ္လို႔ ထင္ရတာပါ။ ဒါကလြဲလို႔ က်န္တာ ေတြက အခ်ိဳးအစား ေျပၿပစ္ေကာင္း မြန္ပါတယ္။ Dwarf ေတြကေတာ့ အခ်ိဳးအစား မက်ပါဘူး။
Pygmy ေတြဟာ ေရွးက်တဲ့ လူမ်ိဳးႏြယ္စု တစ္ခု ျဖစ္ျပီး ယေန႔ေခတ္ လူသား မ်ိဳးႏြယ္ ေတြထဲမွာ ေတာင္အာဖရိက မွာသာ ေတြ႔ႏိုင္ ေတာ့တဲ့ bushmen လို႔ေခၚတဲ့ Khoi-San လူမ်ိဳးစု တစ္ခုသာ pygmy ေတြထက္ ပိုေရွး က်ပါတယ္။ သူတို႔ဟာ အာရွ လူမည္းမ်ားလို႔ ေခၚတဲ့ အိႏၵိယ၊ နယူးဂီနီ၊ မလန္ နီးရွားနဲ႔ ဩစေၾတး လ်တိုက္ ေဒသခံ Aborigines လူမ်ိဳးေတြနဲ႔ မ်ိဳးႏြယ္ခ်င္း နီးစပ္ျပီး ေတာင္အာရွနဲ႔ Polynesia ေဒသေတြက လူသားေတြနဲ႔ မ်ိဳးဗီဇ ခ်င္းလည္း နီးနီးစပ္စပ္ ရွိပါတယ္။ အာဖရိက လူမည္းေတြနဲ႔ ကြာတာကေတာ့ pygmy ေတြဟာ ကိုယ္ခႏၶာနဲ႔ မ်က္ႏွာမွာ အေမြးေတြ ရွိၾကျပီး ေရွးေရာမ လူမ်ိဳးမ်ားလို ႏွာ႐ိုး ေကာက္ျပီး ထင္ရွားတဲ့ ႏွာေခါင္းမ်ိဳး ရွိၾကပါတယ္။ အေရျပား ေရာင္လည္း ပိုလတ္ပါတယ္။ တကယ္ေတာ့ pygmy ေတြဟာ အာရွကို နယ္ခ်ဲ႕ဖို႔ အာဖရိက တိုက္ကေန ထြက္လာၾကတဲ့ ပထမဦးဆုံး မ်ိဳးႏြယ္စု ေတြထဲက တစ္မ်ိဳး ျဖစ္ျပီး သူတို႔ေတြဟာ တစ္ခ်ိန္က အာရွတိုက္ ေတာင္ဘက္ ေနရာ ေတာ္ေတာ္ မ်ားမ်ားမွာ က်က္စားခဲ့ ၾကပါတယ္။ Pygmy မ်ိဳးႏြယ္ရဲ႕ ေခတ္သစ္ လက္က်န္ လူမ်ိဳးေတြကို အာဖရိက မွာတင္မက အာရွတိုက္ ေတာင္ပိုင္း ေနရာ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားမွာ ေတြ႔ႏိုင္ပါတယ္။ ဖိလစ္ပိုင္က Aeta လူ မ်ိဳး၊ မေလးက Semang လူမ်ိဳး၊ ထိုင္းက Mani လူမ်ိဳး၊ ကပၸလီ ကြၽန္းစုက Andamanese မ်ိဳးႏြယ္စု၊ Flores Island က Rampasasa လူမ်ိဳး၊ နယူး ဂီနီရွိ ေတာင္တန္း ေတြနဲ႔ Vanuatu ကြၽန္းစု ေတြမွာ ေနထိုင္ၾကတဲ့ pygmy လူမ်ိဳးစုတို႔ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဩစေၾတး လ်တိုက္၏ အေရွ႔ ေၿမာက္ပိုင္း Queensland ျပည္နယ္ရွိ pygmy လူမ်ိဳး ေတြကေတာ့ ၂၀ ရာစုလယ္ ေလာက္က မ်ိဳးသုဥ္းသြား ခဲ့ပါတယ္။
Pygmy ေတြဟာ လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္တစ္ေသာင္းနဲ႔ ႏွစ္ႏွစ္သိန္း ၾကားက လူေတြလို ေတာထဲ အမဲလိုက္တဲ့ ႐ိုးရာ လူေနမႈ ပံုစံအတိုင္း ေနထိုင္ႏိုင္ မယ့္ အပူပိုင္း သစ္ေတာ ေတာနက္ၾကီး ေတြလို လူေနဖို႔ မသင့္ေတာ္တဲ့ ပတ္ဝန္းက်င္ ၾကမ္းၾကမ္းထဲမွာပဲ ပတ္ဝန္းက်င္ ကလူမ်ိဳးႏြယ္ ေတြနဲ႔ မပတ္သက္ဘဲ သီးသီး သန္႔သန္႔ ေနၾက ပါတယ္။ လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ႏွစ္သန္းက pygmy ေတြဟာ ကြန္ဂိုျမစ္ဝ အာဖရိက အလယ္ပိုင္း ေနရာ ေတြမွာ ေနထိုင္ က်က္စား ခဲ့ၾကပါတယ္။ အေရွ႕ေတာင္ဘက္ ႏိုင္ဂ်ီးရီးယား မွစလို႕ အရပ္ ပိုရွည္တဲ့ အာဖရိက လူမည္းေတြ ေျပာင္းေရႊ႔ ေရာက္ရွိလာ ၿပီး စိုက္ပ်ိဳးေရးနဲ႔ အဆင့္ျမင့္ သံေခတ္ နည္းပညာေတြ သုံးစြဲ လာတာေၾကာင့္ ေက်ာက္ေခတ္က pygmy မ်ိဳးႏြယ္ေတြ ေနရာ ေပ်ာက္သြား ခဲ့ပါ တယ္။ ယေန႔ ေခတ္မွာေတာ့ pygmy ေတြဟာ သူတို႔ရဲ႕ ကနဦး ဘာသာစကား ေပ်ာက္ခဲ့ရျပီး ေဒသခ်င္း ကပ္ေနတဲ့ Bantu ဘာသာ အသုံး အႏႈန္း ေတြကိုပဲ ေျပာဆိုၾက ပါေတာ့တယ္။ တကယ္ေတာ့ သူတို႔က Bantu လူမ်ိဳးေတြနဲ႔ ကုန္သြယ္ ၾကတာမို႔ Bantu ဘာသာ စကားကို ေျပာ ၾက ရတာပါ။ ယေန႔ေခတ္မွာ အာဖရိက pygmy ေတြကို Gabon, Cameroon, Zaire, Congo, Central African Republic, Rwanda နဲ႕ Burundi တို႔မွာ ေတြ႕ႏိုင္ ပါတယ္။ Pygmy မ်ိဳးႏြယ္ ႏွစ္သိန္း ဝန္းက်င္ ရွိမယ္လို႔ ယံုၾကည္ ၾကပါတယ္။ အာဖရိက ေတြက သူတို႔ကိုယ္ သူတို႔ ba Kola, baBongo, baAka, baMbenzele, baTwa, baMbuti စသျဖင့္ ေခၚေဝၚ သုံးစြဲၾက ပါတယ္။ Pygmy ေတြဟာ စက္ဝိုင္းပံုစံ တည္ ေဆာက္ ထားတဲ့ တဲဆယ္လုံး ဆယ့္ငါးလုံးခန္႔ သာရွိတဲ့ လူေနစခန္း တစ္ခုနဲ႔ ပိုတူတဲ့ ရြာေလးေတြမွာ ေနၾကပါတယ္။ တဲအိမ္ေတြဟာ ထိပ္လုံး ပံုသ႑ာန္ ရွိကာ သစ္ေတာထဲက သစ္ကိုင္း၊ သစ္ရြက္ေတြကို သုံးျပီး အမ်ိဳးသမီး ေတြက တည္ေဆာက္ ၾကပါတယ္။ တဲအိမ္ ေတြဟာ တစ္မီ တာ (သုံးေပ) သာသာ ေလးသာ ျမင့္တာေၾကာင့္ သူတို႔ရဲ႕ အရပ္နဲ႕ၾကည့္ရင္ေတာင္ အရြယ္အစား အလြန္ ေသးငယ္ ၾကပါတယ္။ အိမ္ထဲ ကို ေလးဘက္ေထာက္ ဝင္ရျပီး အထဲမွာေတာ့ အစားအစာ ျပင္ဆင္ဖို႔နဲ႕ ေတာ႐ိုင္း တိရစာၦန္ ေတြကို ေျခာက္လွန္႔ဖို႕ မီးေမႊးထား ၾကပါ တယ္။ တဲအိမ္ ေတြဟာ အိပ္ဖို႔နဲ႔ မိုးခိုဖို႔သာ ျဖစ္ျပီး pygmy ေတြရဲ႕ ဘဝကေတာ့ အျပင္ဘက္မွာ ရွင္သန္ လႈပ္ရွားၾက တာပါ။ Pygmy ေတြ ဟာ အိမ္ေျခ ရာမဲ့ လြတ္လပ္စြာ သြားလာ သူေတြ (Nomadic people) ျဖစ္တာမို႔ သူတို႔ ေနထိုင္ရာ ေနရာ ေတြဟာ တကယ္ေတာ့ ယာယီ စခန္း သာလွ်င္ ျဖစ္ပါတယ္။ အိမ္ေျခ ေနရာတက် ျဖစ္ေစဖို႕ ၾကိဳးပမ္းမႈ မ်ားဟာလည္း မေအာင္ျမင္ ခဲ့ပါ။ တစ္ခါတေလဆို ေတာနက္ၾကီး ထဲကို လေပါင္း မ်ားစြာ ေပ်ာက္သြား တတ္ၾက ျပန္ပါတယ္။
Pygmy ေတြဟာ အမ်ားအားျဖင့္ တစ္လင္ တစ္မယား စနစ္ကို လိုက္နာ က်င့္သုံး ၾကေပမယ့္ အလြယ္တကူ ကြာရွင္း ႏိုင္ျပီး တျခား အေဖာ္ တစ္ဦးနဲ႔ အတူေန ဖို႔လည္း ခြဲခြာႏိုင္ပါတယ္။ ဖခင္ သို႔မဟုတ္ အိမ္ေျခ စခန္းမွာ အသက္ အၾကီးဆုံး လူက အေလးစား ခံရဆုံး ပုဂၢိဳလ္ ျဖစ္ပါ တယ္။ ဩဇာ ေညာင္းတဲ့ ေခါင္းေဆာင္ ဆိုတာမ်ိဳးေတာ့ မရွိပါဘူး။ Pygmy ေတြဟာ ကေလးေတြကို အလြန္ တန္ဖိုးထား ပါတယ္။ သူတို႔ဟာ ဂီတကို ႏွစ္သက္ ခံုမင္တတ္ ၾကပါတယ္။ Bantu လူမ်ိဳး ေတြကေန ပံုစံတူ ယူထားတဲ့ သစ္ပင္ရဲ႕ ပင္စည္ ေခါင္းေပါက္ကို သားေရၿပား အုပ္ ထားတဲ့ ဗံုေတြနဲ႔ က်ဴ႐ိုးနဲ႔ ျပဳလုပ္ထားတဲ့ panpipe ေတြကို တီးမႈတ္တတ္ ၾကပါတယ္။ Pygmy အကရဲ႕ ကကြက္ ေတြဟာ အသက္ဝင္ လွ ၿပီး သူတို႔ အမဲလိုက္ လိုတဲ့ တိရစာၦန္ေတြရဲ႕ လႈပ္ရွားမႈ ေတြကို တုပျပီး လြန္စြာမွ စိတ္လႈပ္ရွား ဖြယ္ေကာင္းကာ သြက္လက္ လွပါတယ္။ ဒီလို တုပ ကခုန္ျခင္းျဖင့္ တိရစာၦန္ ေတြကို ျပဳစားႏိုင္ျပီး အမဲလိုက္ ရာမွာ လြယ္ကူ ေစတယ္လို႕ ယံုၾကည္ ၾကပါတယ္။ Pygmy ေတြဟာ စိုက္ ပ်ိဳးေရး မလုပ္ၾက ပါဘူး။ သူတို႔ရဲ႕ အဓိက အစား အစာက အမဲလိုက္ရာ ကရတဲ့ သားေကာင္ ေတြပါပဲ။ တကယ္ေတာ့ သူတို႔ရဲ႕ တစ္မ်ိဳးတည္း ေသာ အိမ္ေမြး တိရစာၦန္ ကေတာ့ အမဲလိုက္ဖို႔ ေမြးထားတဲ့ ေခြးေတြပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီေခြးေတြဟာ အလြန္ အၾကမ္းခံ ၾကျပီး ေတာအုပ္ ထူထူ ထဲမွာ သားေကာင္ကို ေျခရာခံဖို႔ အာ႐ံု ေတြလည္း အထူး ေကာင္းမြန္လွ ပါတယ္။ သူတို႔ဟာ ေလး၊ ဆင္ႏွလုံး ကိုေတာင္ ရပ္တန္႔ သြားေစ ႏိုင္တဲ့ အပင္ အဆိပ္လူး ထားတဲ့ ျမားတံေတြ၊ လွံ၊ ဆူးတင္းပုတ္၊ ဓား၊ ပုဆိန္ေတြ၊ ႏြယ္ပင္ေတြနဲ႔ ျပဳလုပ္ထားတဲ့ အမဲလိုက္ ပိုက္ကြန္တို႔ကို အသုံးျပဳ ၾကပါတယ္။ Bantu မ်ိဳးႏြယ္ေတြ အသုံးမ်ားတဲ့ ေထာင္ေခ်ာက္ ကိုေတာ့ သုံးခဲပါတယ္။ Bantu တို႔ရဲ႕ လက္နက္ တစ္မ်ိဳးျဖစ္တဲ့ ဒူးေလးကို လည္း အသုံးျပဳႏိုင္ ၾကပါတယ္။
Bushmen ေတြလိုပါပဲ သူတို႔ဟာ အမဲလိုက္ ရာမွာ သားေကာင္ကို အုပ္စုလိုက္ ျမားပစ္ႏိုင္ ေလာက္တဲ့ အထိ ေျပးလႊား လိုက္တတ္ ၾကပါတယ္။ Pygmy ေတြဟာ ေမ်ာက္ကစလို႔ ငွက္၊ ကြၽဲ၊ ရွဥ့္နဲ႔ အျခားမ်ိဳးတူ အေကာင္ေတြ၊ ေခ်၊ ေတာဝက္နဲ႕ ေတာအုပ္ ထဲက အၾကီးဆုံး အေကာင္ျဖစ္တဲ့ ဆင္အထိ သားေကာင္ အကုန္လုံးကို အမဲလိုက္ ၾကပါတယ္။ သားေကာင္ ေပါေပါမ်ားမ်ား ရတဲ့ အခ်ိန္ေတြမွာ သိမ္းဆည္းထားလို႔ မရတာမို႔ ေျမာက္ျမားစြာ စားေသာက္ တတ္ၾကျပီး ဒီေနာက္ မွာေတာ့ ရက္သတၱပတ္ မ်ားစြာ အစာ အနည္းအက်ဥ္း နဲ႔ပဲ အသက္ဆက္ ၾကပါတယ္။ အ မဲလိုက္ ျခင္းဟာ အစာ အျမဲ မရႏိုင္ တာမို႔ မိန္းမ ေတြနဲ႔ ကေလးေတြ အစာရွာျခင္း တာဝန္ဟာ အေရးပါ လာပါတယ္။ သစ္သီး၊ ဘယ္ရီသီး၊ မိႈ၊ အခြံမာသီး၊ သစ္ရြက္၊ သစ္ျမစ္၊ ႂကြက္၊ ေျမြ၊ ဖြတ္၊ ဖား၊ ျခ၊ အင္းဆက္ ပိုးေကာင္မ်ား၊ ခူေကာင္၊ ေဘာက္ဖတ္၊ တီန႔ဲ ပ်ားရည္ စတာေတြကို ရွာေဖြ စုေဆာင္းတတ္ ၾကပါတယ္။ အနီး ဝန္းက်င္မွာ ေနၾကတဲ့ Bantu လူမ်ိဳးေတြဟာ ေဖာ္ျပပါ ပစၥည္းေတြကို pygmy ေတြဆီကေန ပစၥည္း လဲလွယ္ ကုန္သြယ္ ရယူၾကပါတယ္။ Pygmy ေတြဟာ အနီး ဝန္းက်င္က လူမည္းေတြ နဲ႔လည္းပဲ ကုန္စည္ တိုက္႐ိုက္ လဲလွယ္ ကုန္သြယ္ ၾကပါတယ္။ အမဲလိုက္ လို႔ရတဲ့ အသား အပိုေတြ၊ သစ္ေတာထြက္ ပစၥည္း ေတြကို ေပးၾကျပီး လက္နက္၊ အိုး၊ ဓား၊ ဆူးတင္းပုတ္၊ ပုဆိန္၊ ဆား၊ ပိတ္စ၊ အုန္းဆီ၊ ပီေလာပီနံ၊ ငွက္ေပ်ာစိမ္း၊ အရက္၊ ေဆးရြက္၊ ေဆးေျခာက္ စတာေတြကို လဲလွယ္ ယူၾကတာပါ။ တစ္ခါ တေလေတာ့ pygmy ေတြကို ေကာ္ဖီ ဒါမွမဟုတ္ ကိုကိုး စိုက္ခင္း ေတြမွာ အလုပ္ ခိုင္းေစတတ္ ၾကပါတယ္။ သူတို႔ဟာ ရက္သတၱပတ္ အနည္းငယ္ အလုပ္လုပ္ ၾကကာ လုပ္ခ ရျပီးတာနဲ႔ ေတာနက္ၾကီး ထဲမွာ လေပါင္း မ်ားစြာ ေပ်ာက္သြားျပန္ တာပါပဲ။ သူတို႔ ေတြဟာ ေတာတြင္း ေဆးဖက္ဝင္ အပင္ေတြ ကိုလည္း ကြၽမ္းကြၽမ္းက်င္က်င္ ႏွံ႔ႏွံ႔စပ္စပ္ သိၾက ပါတယ္။ အူလမ္း ေၾကာင္းက သန္ေကာင္မ်ား၊ ေျမြကိုက္ျခင္းနဲ႔ မ်က္စိေရာဂါ စတာ ေတြကို ေပ်ာက္ကင္း ေစတဲ့ ေဆးပင္ေတြကို သိနားလည္ ၾကပါတယ္။
သူတို႔ဟာ အနီး ဝန္းက်င္က လူမ်ိဳးေတြနဲ႔ ဆက္ဆံ ရာမွာ စကားနည္း တတ္ၾကျပီး အရပ္ရွည္တဲ့ အာဖရိက လူမ်ိဳးေတြက သူတို႔ကို နိမ့္က်ျပီး အသိဉာဏ္ နည္းတဲ့ လူမ်ိဳးေတြ အျဖစ္ ယူဆထား ၾကတာေၾကာင့္ ေခတ္အဆက္ဆက္မွာ ေစာ္ကားသေရာ္ ခံရျခင္း၊ လူမ်ိဳးေရး ခြဲျခားဆက္ ဆံခံရျခင္း တို႔ကို ခံစားခဲ့ ၾကရပါတယ္။ ဇိုင္ယာႏိုင္ငံ (Zaire) မွာ မၾကာေသး မီက ျဖစ္ခဲ့တဲ့ ျပည္တြင္းစစ္ အတြင္းမွာေတာ့ Lendu စစ္သား မ်ားဟာ pygmy ေတြကို လူသားစား ဓေလ့ရဲ႕ သားေကာင္ေတြ အျဖစ္ သတ္စားခဲ့ ၾကပါေသးတယ္။ Lendu မ်ိဳးႏြယ္တို႔ရဲ႕ အယူအရ pygmy ေတြရဲ႕ ကလီစာ ေတြဟာ ေမွာ္အစြမ္း ရွိျပီး စားသုံးသူကို ေဘးအႏၲရာယ္မွ ကာကြယ္ ေပးျပီး ရဲစြမ္း သတၱိတို႔ကို ျဖစ္ေစတယ္လို႔ ယံုၾကည္ၾက ပါတယ္။ ပဋိပကၡ ျဖစ္ေနတဲ့ ႏွစ္ေတြ အတြင္းမွာ pygmy ေတြဟာ ေတာအုပ္ ထဲကို နက္သည္ထက္ နက္ေအာင္ တိုးဝင္ ေနထိုင္ ၾကေပမယ့္ သစ္ေတာ ေတြကိုေတာ့ ဘယ္ေတာ့မွ စြန္႔ခြာ သြားေလ့ မရွိၾက ပါဘူး။ ယခုဆိုရင္ pygmy ေတြဟာ လူသားစား ဓေလ့ကို ေၾကာက္လန္႔ၿပီး သစ္ ေတာေတြထဲမွ ထြက္လာကာ ဒုကၡသည္ ေတြအေနနဲ႔ သူတို႔ အတြက္ ၾကမ္းတမ္းတဲ့ ပတ္ဝန္းက်င္မွာ ရွင္သန္ ေနထိုင္ေန ၾကရပါတယ္။ Py gmy မ်ိဳး ႏြယ္ သုံးေထာင္ခန္႔ဟာ အိမ္နီးခ်င္း ႏိုင္ငံေတြ ဆီကို ထြက္ေျပး ခဲ့ျပီး ျဖစ္ပါတယ္။ ေနေရာင္ျခည္ကို ထိေတြ႔ေလ့ သိပ္မရွိ တာက တစ္ ေၾကာင္း၊ သူတို႔ စားေနက် အစားအစာ မဟုတ္တဲ့ အျမဲလိုလို ကင္ထားတဲ့ ေတာငွက္ေပ်ာနဲ႕ ေတာထြက္ သစ္သီးေတြ အပါအဝင္ ဒုကၡသည္ စခန္းက အစားအစာ ေတြေၾကာင့္ တစ္ေၾကာင္း pygmy မ်ိဳးႏြယ္ ေတာ္ေတာ္ မ်ားမ်ားဟာ ေရာဂါဘယ ေတြနဲ႔ ေသဆုံးခဲ့ ၾကပါတယ္။
Images from ytimg, smithsonianmag, dzanga-sangha, trekearth, yimg, creativeroots, mikaelstrandberg, probertencyclopaedia.
Author
Tornado
0 comments:
Post a Comment