Wednesday, August 3, 2016

ပထမကမၻာစစ္

ပထမကမ ၻာစစ္သည္ ၁၉၁၄ မွ ၁၉၁၈ အတြင္းျဖစ္ပြားခဲ့သည္။ ထိုကဲ့ေသာ ႀကီးမားေသာ စစ္ပဲြမ်ိဳး သမိုင္းတြင္ တစ္ခါမွ မျဖစ္ဖူးေသာေၾကာင့္ မဟာစစ္ပြဲႀကီး(Great war) ဟုေခၚဆိုခဲ့သည္။ ေနာက္ ၂၁ ႏွစ္ အၾကာတြင္ ေနာက္တစ္ႀကိမ္ႀကီးက်ယ္ေသာ စစ္ပြဲႀကီးေပၚလာေသာေၾကာင့္ ပထမ ကမာၻစစ္၊ ဒုတိယ ကမာၻစစ္ဟု ခြဲျခားေခၚဆိုခဲ့သည္။ ပထမကမာၻစစ္အတြင္းတြင္ စစ္သည္ေပါင္း ၉ သန္းေက်ာ္ေသဆုံးခဲ့သည္။ ထိုစစ္သည္မ်ားသည္ စစ္ႀကီးမျဖစ္ခင္က သာမန္ျပည္သူမ်ား အမ်ားဆုံးျဖစ္ၾကသည္။ က်ဆုံးခဲ့ေသာ စစ္သည္မ်ားအား ဦးေခါင္းမွေန၍ေျခဖ်ားအထိဆက္လိုက္လ်င္ ၁၅၀၈၄ ကီလိုမီတာ၊ မိုင္အားျဖင့္ ၉၃၇၅ ရွိသည္ဟု ေျပာၾကသည္။ ထိုအကြာအေ၀းသည္ ကမာၻႀကီးကို တစ္ပတ္ ပတ္ပါက ထက္၀က္နီးပါးခန္႔ ရွိမည္ျဖစ္သည္။

ပါဝင္ေသာႏိုင္ငံမ်ား

ပထမကမာၻစစ္အတြင္းတြင္ ႏိုင္ငံအုပ္စုႀကီး ႏွစ္ခုပါဝင္တိုက္ခိုက္ခဲ့ၾကသည္။ ၿဗိတိန္၊ ျပင္သစ္ ႏွင့္ ရုရွားတို႔ ပါ၀င္ေသာ မဟာမိတ္ႏိုင္ငံမ်ား (Allied Powers) ႏွင့္ ဂ်ာမနီ၊ ၾသစႀတီးယား ႏွင့္ ဟန္ေဂရီတို႔ ပါ၀င္ေသာ ဗဟုိအင္အားႀကီး ႏုိင္ငံမ်ား (Central Power) တို႔ တိုက္ခိုက္ခဲ့ၾကျခင္းျဖစ္သည္။ ေနာက္ပိုင္းတြင္ မဟာမိတ္ ႏိုင္ငံမ်ားဘက္မွ ဂ်ပန္ႏိုင္ငံစေသာႏိုင္ငံငယ္မ်ားပါ၀င္လာၿပီး၊ ဗဟုိအင္အားႀကီးႏိုင္ငံမ်ားဘက္မွ တူရကီ၊ ဘူလ္ေဂးရီယားစေသာ ႏိုင္ငံမ်ားပါ၀င္လာခဲ့သည္။ စစ္ပြဲႀကီး ၿပီးခါနီးတြင္မွ အေမရိကန္ႏိုင္ငံသည္ မဟာမိတ္ႏိုင္ငံမ်ားဘက္မွ ပါ၀င္လာခဲ့သည္။ စစ္ပြဲႀကီးအၿပီးတြင္ ဗဟိုအင္အားႀကီးႏိုင္ငံမ်ားရႈံးနိမ့္၍ မဟာမိတ္ႏိုင္ငံမ်ား အႏိုင္ရရွိခဲ့သည္။
စစ္ျဖစ္ပြားေသာ ေနရာမ်ား

တိုက္ခိုက္မႈအားလုံးနီးပါးသည္ အဂၤလိပ္ေရလက္ၾကားမွ ဆြစ္ဇာလန္အၾကား အေရွ႕ဥေရာပအပါအ၀င္ ဥေရာပတိုက္၌ ျဖစ္ပြားခဲ့သည္။ အေရွ႕အလယ္ပိုင္းေဒသႏွင့္ အာဖရိကတိုက္တို႔တြင္လည္း အနည္းငယ္ ျဖစ္ပြားခဲ့သည္။
စစ္ျဖစ္ရသည့္ အေၾကာင္းအရင္းမ်ား

အရင္းရွင္ႏိုင္ငံႀကီးမ်ားအၾကား အခ်င္းခ်င္းၿပိဳင္ဆိုင္မႈျပင္းထန္လာေသာေၾကာင့္ ပထမကမာၻစစ္ႀကီးစတင္ ျဖစ္ပြားခဲ့သည္။ စစ္ႀကီးျဖစ္ပြားေစေသာ အေၾကာင္းအရင္းမ်ားမွာ -

ကိုလိုနီ နယ္ေျမမ်ားအႃပိုင္အဆုိင္ရွာေဖြလာျခင္း
အမ်ိဳးသားေရး၀ါဒမ်ား ျပင္းထန္လာျခင္း
မဟာမိတ္စစ္အုပ္စုမ်ား အၿပိဳင္ဖြဲ႔စည္းလာျခင္းႏွင့
လက္နက္အၿပိဳင္တပ္ဆင္လာျခင္းတို႔ေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။

ပထမကမာၻစစ္ စတင္ျဖစ္ပြားရျခင္းအေၾကာင္း

ပထမကမာၻစစ္သည္ ၁၉၁၄၊ ဇြန္လ (၂၈) ရက္ေန႔တြင္ ၾသစႀတီးယားအိမ္ေရွ႕မင္းသား ဖရန္စစ္ဖာဒီနန္ ႏွင့္ ၾကင္ယာေတာ္တို႔ ေဘာ့စနီးယားႏိုင္ငံ ဆာရာေယဗို ၿမိဳ႕တြင္လုပ္ႀကံခံရရာမွစတင္ခဲ့သည္။ ေဘာ့စနီးယား ႏိုင္ငံသည္ ၁၉၀၈ ခုႏွစ္တြင္ ၾသစႀတီးယားႏိုင္ငံ၏ သိမ္းပုိက္ျခင္းကိုခံခဲ့ရသည္။ ေဘာ့စနီးယန္းအမ်ားစုမွာ ဆာ့ဘ္လူမ်ဳိးမ်ားျဖစ္ၾကသည္။ ထိုသူတို႔သည္ၾသစႀတီးယားလက္ေအာက္မွ လြတ္ေျမာက္၍ အိမ္နီးခ်င္း ဆားဘီးယားႏိုင္ငံႏွင့္ ေပါင္းစည္းလိုၾကသည္။ ၾသစႀတီးယားအိမ္ေရွ႕မင္းသားကို လုပ္ႀကံသူမွာ Black Hand ဟုေခၚေသာ ဆာ့ဘ္အၾကမ္းဖက္အသင္း၀င္ ေဘာ့စနီးယန္း အမ်ိဳးသားတစ္ဦးျဖစ္သည္။ သူသည္ ဆားဘီးယားႏွင့္ ေဘာ့စနီးယားေပါင္းစည္းေရးကို လိုလားသူျဖစ္သည္။

ဆားဘီးယားႏိုင္ငံမွ ယင္းကဲ့သို႔လုပ္ႀကံမႈမ်ိဳးေပၚေပါက္ေအာင္ အားေပးသည္ဟုဆိုကာ ၾသစႀတီးယားက ဆားဘီးယားကို ျပင္းထန္သည့္ရာဇသံမ်ားပို႔ခဲ့သည္။ ၾသစႀတီးယား၏ ရာဇသံကို ဂ်ာမနီကေထာက္ခံခဲ့သည္။ ထိုရာဇသံပါအခ်က္အလက္မ်ားသည္ ဆားဘီးယား၏လြပ္လတ္ေရးကိုထိပါးေသာေၾကာင့္လည္းေကာင္း၊ ရုရွားႏိုင္ငံ၏ ေထာက္ခံမႈကိုရရွိေသာေၾကာင့္လည္းေကာင္း ဆားဘီးယားသည္ ၾသစႀတီးယားကိုရင္ဆိုင္ရန္ စစ္ျပင္ဆင္မႈမ်ား ျပဳလုပ္ခဲ့သည္။ ထို႔ေနာက္ ရာဇသံကိုလက္မခံႏိုင္ေၾကာင္း ၾသစႀတးီယားအား အေၾကာင္းၾကား ခဲ့သည္။

ထို႔ေၾကာင့္ ၁၉၁၄၊ ဇူလိုင္(၂၈) တြင္ ၾသစႀတီးယားက ဆားဘီးယားကို စစ္ေၾကညာခဲ့သည္။ ၾသစႀတီယားႏွင့္ ဆားဘီးယားတို႔စစ္ျဖစ္ရာတြင္ ၾသစႀတီးယားဘက္မွ ဂ်ာမနီကလည္းေကာင္း၊ ဆားဘီးယားဘက္မွ ျပင္သစ္၊ ရုရွားႏွင့္ အဂၤလန္တို႔မွလည္းေကာင္း အသီးသီးပါ၀င္တိုက္ခိုက္ခဲ့ၾကသည္။ ကိုလိုနီခြဲေ၀ေပးမည္ဟူေသာ အဂၤလိပ္ႏွင့္ ျပင္သစ္တို႔၏ ဆြဲေဆာင္မႈေၾကာင့္ ၁၉၁၅ တြင္ အီတလီသည္ ယင္းတို႔ဘက္မွ ပါ၀င္တိုက္ခိုက္ ခဲ့သည္။
စစ္ပြဲအေျခအေန
ပြဲဦးထြက္

စစ္ဦးဘီလူးထြက္ ထြက္လာသည့္ ဂ်ာမနီကို တစ္ကမၻာလုံးက အံ့ဩခဲ့ၾကသည္။ ဂ်ာမန္တပ္တို႔၏ တိုက္ခိုက္ပုံမ်ားမွာ အႏွစ္ႏွစ္အလလက ႀကိဳတင္၍ ေသခ်ာစြာ ျပင္ဆင္မွု ရွိသကဲ့သို႔ အခ်က္က်က် အရာေရာက္ေရာက္ႏွင့္ ထိမိစြာ တိုက္ခိုက္နိုင္သည္။ ဂ်ာမနီ၏ စစ္တပ္အင္အားမွာ ဥေရာပ တစ္တိုက္လုံး၌ အႀကီးမား အထင္ရွားဆုံး ကဲ့သို႔ ျဖစ္ခဲ့သည္။ ဂ်ာမနီသည္ တစ္လအတြင္း ျပင္သစ္အား သိမ္းပိုက္ၿပီးမွ ႐ုရွားကို တိုက္ခိုက္ရန္ ရည္ရြယ္ထားသည္။ ထို႔အျပင္ ၿဗိတိန္ကို သိမ္းသြင္းၿပီး အေရွ႕ဘက္သို႔ နယ္ခ်ဲ႕ရန္၊ ေဗာ္လကန္နယ္မ်ားကို သိမ္းသြင္းရန္ အစီအစဥ္လည္း ရွိေလသည္။
ဘယ္လဂ်ီယမ္ကို ျဖတ္ေက်ာ္ျခင္း

ဂ်ာမနီသည္ ႀကိဳတင္စီစဥ္ထားသည့္အတိုင္း ျပင္သစ္အား ပိုမိုလ်င္ျမန္လြယ္ကူစြာ သိမ္းပိုက္နိုင္ရန္ ဘယ္လဂ်ီယမ္နိုင္ငံထံ ျဖတ္သန္းခြင့္ ေတာင္းခံခဲ့သည္။ ဘယ္လဂ်ီယမ္မွာ ၾကားေနနိုင္ငံျဖစ္ရာ ျဖတ္သန္းခြင့္ မေပးခဲ့ေခ်။ ထိုအခါ ဂ်ာမနီသည္ ဇြတ္အတင္း ျဖတ္ေက်ာ္ေလသည္။ ဘယ္လဂ်ီယမ္တြင္ ဂ်ာမန္တပ္မ်ား ရွိေနပါက အဂၤလန္ကၽြန္း၏ လုံျခဳံေရးကို စိုးရိမ္ရသည္က တစ္ေၾကာင္း၊ဘယ္လဂ်ီယမ္၏ ၾကားေနေရးကို အာမခံထားသည့္အျပင္ ယင္းကို ထိပါးလာပါက ကူညီပါမည္ဟု စာခ်ဳပ္ခ်ဳပ္ထားသည္က တစ္ေၾကာင္းတို႔ေၾကာင့္ ဘယ္လဂ်ီယမ္ဘက္မွ ကူညီတိုက္ခိုက္ရန္ အေၾကာင္းျပဳ၍ ဂ်ာမနီက ဘယ္လဂ်ီယမ္အား စတင္တိုက္ခိုက္သည့္ ဩဂုတ္လ ၄ ရက္ေန႔မကုန္မီမွာပင္ ၿဗိတိန္က စစ္ေၾကျငာကာ စစ္ထဲပါဝင္လာသည္။ ဂ်ပန္သည္ ၿဗိတိန္ႏွင့္ ခ်ဳပ္ဆိုထားေသာ မဟာမိတ္စာခ်ဳပ္အရ မၾကာမီ ၿဗိတိန္ကို ကူညီရန္ စစ္ေၾကျငာကာ စစ္ထဲဝင္ခဲ့သည္။ အျခား ဟန္ေဂရီ၊ ဘူလ္ေဂးရီယား၊ တူရကီစေသာ နိုင္ငံမ်ားကလည္း ဂ်ာမနီႏွင့္ ဩစႀတီးယားဘက္မွ စစ္ထဲဝင္လာၾကရာ ဗဟိုအင္အားႀကီးနိုင္ငံမ်ားဟု ေခၚေသာ ထိုနိုင္ငံမ်ားကတစ္ဘက္ ႐ုရွား၊ ျပင္သစ္၊ အဂၤလိပ္စေသာ မဟာမိတ္နိုင္ငံမ်ားကတစ္ဘက္ စစ္ေရးၿပိဳင္ၾကသည့္ ပထမကမၻာစစ္ႀကီး ျဖစ္ေပၚလာခဲ့သည္။

ဘယ္လဂ်ီယမ္သည္ ရွိသမၽွစစ္သား ၂ သန္းခန႔္ႏွင့္ အင္အားႀကီးမားေသာ ဂ်ာမန္စစ္တပ္ႀကီးကို ရက္သတၱ ၂ ပတ္မၽွ ၾကာေအာင္ ခုခံတြန္းလွန္ေနခဲ့သျဖင့္ ျပင္သစ္အဖို႔ ဂ်ာမန္မ်ားဝင္ေရာက္မည့္ လမ္းမ်ားတြင္ စစ္အင္အား ထပ္ျဖည့္ထားရန္ အခ်ိန္ရခဲ့သည့္အျပင္ ျပင္သစ္နိုင္ငံေျမာက္ပိုင္းသို႔ ရွိသမၽွေသာ အဂၤလိပ္စစ္တပ္မ်ားကိုလည္း တင္ပို႔နိုင္ခဲ့သည္။ ထိုသို႔ မဟာမိတ္မ်ားဘက္တြင္ စစ္အင္အား ျဖည့္တင္းရန္ အခ်ိန္ရရွိသြားသည့္အတြက္ ဂ်ာမနီမွ စစ္ကိုလ်င္ျမန္စြာ အနိုင္ႏွင့္ပိုင္းရန္ ရည္မွန္းခ်က္ႀကီး ပ်က္ျပားရသည္။

ဘယ္လဂ်ီယမ္ အာဇာနည္စစ္သည္မ်ားသည္ အစြမ္းကုန္ႀကိဳးစား တြန္းလွန္ၾကေသာ္လည္း ဂ်ာမနီ၏ ႀကီးမားေတာင့္တင္းလွေသာ ဒဏ္ကို မခံနိုင္ပဲ ဩဂုတ္လ ၁၅ ရက္ေန႔တြင္ လီေအ့ခံတပ္ႀကီး က်ိဳးေပါက္သြားၿပီးေနာက္ ၄ ရက္မၽွအၾကာတြင္ ဗရပ္ဆဲၿမိဳ႕ေတာ္ႀကီး က်ဆုံးခဲ့ရေလသည္။ ဘယ္လဂ်ီယမ္ အစိုးရအဖြဲ႕လည္း ျပင္သစ္နိုင္ငံသို႔ ေျပာင္းေရႊ႕သြားရသည္။
ပထမမန္းတိုက္ပြဲ

ဘယ္လဂ်ီယမ္နိုင္ငံကို ျဖတ္ေက်ာ္နိုင္ခဲ့ၿပီးေနာက္ ျပင္သစ္နိုင္ငံဘက္သို႔ ဂ်ာမန္တပ္မ်ား ဆက္လက္ ခ်ီတက္ခဲ့သည္။ ထိုအခါ ဘယ္လဂ်ီယမ္၊ ျပင္သစ္၊ အဂၤလိပ္တပ္မ်ားကလည္း တြန္းလွန္နိုင္သမၽွ တြန္းလွန္ခဲ့သည္။ ဤသို႔ျဖင့္ မဟာမိတ္တပ္မ်ားႏွင့္ ဂ်ာမန္တပ္မ်ားစသည့္ အေနာက္ဘက္ စစ္ေျမျပင္ မန္းျမစ္အနီးတြင္ ယွဥ္ၿပိဳင္တိုက္ခိုက္ၾကရာ ဂ်ာမန္တို႔ ေနာက္ဆုတ္ေပးရသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ျပင္သစ္နိုင္ငံအတြက္ အတန္စိတ္ေအး သြားရေသာ္လည္း ဂ်ာမန္တို႔မွာ ျပင္သစ္နိုင္ငံ၏ အႂကြယ္ဝဆုံးေသာနယ္ ဆယ္ပုံတစ္ပုံခန႔္ကို သိမ္းပိုက္မိထားၾကသည္။

စစ္ျဖစ္၍ ၾကည္းေၾကာင္းတိုက္ပြဲမ်ားတြင္ မဟာမိတ္တပ္မ်ားသာလၽွင္ အရွုံးမ်ားေလသည္။ ဘယ္လဂ်ီယမ္နိုင္ငံ အီးပရားတိုက္ပြဲတြင္ အဂၤလိပ္စစ္တပ္ႀကီး တပ္လုံးျပဳတ္လုမတတ္ က်ဆုံးခဲ့သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ၿဗိတိန္သည္ စစ္တပ္အင္အားကို ထပ္မံျဖည့္တင္းခဲ့ရာ တစ္ႏွစ္အတြင္း တပ္သားေပါင္း ၁ သန္းေက်ာ္ ရရွိခဲ့၍ ၿဗိတိသၽွ နိုင္ငံေတာ္အတြင္းမွ စစ္တပ္အင္အားမ်ားပါဆိုလၽွင္ တပ္သား ၂ သန္းေက်ာ္ ရွိခဲ့သည္။ သို႔ေသာ္ စစ္ပြဲတြင္ ရန္သူတပ္မ်ားႏွင့္ ယွဥ္ၿပိဳင္တိုက္နိုင္ေလာက္ေအာင္ကား က်င့္သား မရွိၾကေသးေပ။ ၁၉၁၇ ခုႏွစ္ေလာက္တြင္မွ အဂၤလိပ္တို႔၏ တိုက္ခိုက္မွု အင္အားမွာ ထိပ္တန္းသို႔ ေရာက္ခဲ့သည္ဟု ဆိုနိုင္သည္။
စစ္မ်က္ႏွာမ်ား

ပထမ ကမၻာစစ္ႀကီးတြင္ နိုင္ငံအမ်ား ပါဝင္တိုက္ခိုက္ၾကသျဖင့္ စစ္မ်က္ႏွာမွာ တစ္ေနရာတည္းတြင္ မဟုတ္ေပ။ အေနာက္ဘက္ စစ္မ်က္ႏွာ၊ အေရွ႕ဘက္ စစ္မ်က္ႏွာ၊ အီတာလ်ံ စစ္မ်က္ႏွာ၊ ေဗာ္လကန္ေတာင္ပိုင္း စစ္မ်က္ႏွာဟူ၍ ေနရာအႏွံ့အျပား ရွိခဲ့သည္။ ထိုစစ္မ်က္ႏွာမ်ားတြင္ အေရးအပါဆုံးမွာ အေနာက္ဘက္ စစ္မ်က္ႏွာ ျဖစ္သည္။ အဂၤလိပ္ေရလက္ၾကားႀကီးမွ ဆြစ္ဇာလန္နိုင္ငံအထိ စစ္ေၾကာင္း ျပန႔္ေန၍ မိုင္ေပါင္း ၄၅၀ မၽွ ရွည္လ်ားသည္။

အရွည္လ်ားဆုံးျဖစ္ၿပီး ဒုတိယ အေရးအပါဆုံး စစ္မ်က္ႏွာမွာ အေရွ႕ဘက္ စစ္မ်က္ႏွာ ျဖစ္၍ ေဗာလတစ္ ပင္လယ္ကမ္းေျခရွိ ရီးဂမွ ပင္လယ္ကမ္းေျခတိုင္ေအာင္ မိုင္ေပါင္း ၁၁၂၅ မိုင္မၽွ ရွည္လ်ားသည္။ ၁၉၁၅ ခုႏွစ္ေမလ ၂၃ ရက္ေန႔တြင္ အီတလီသည္ မဟာမိတ္တို႔ဖက္မွ စစ္ထဲဝင္လာေသာအခါ မိုင္ ၃၂၀ မၽွ ရွည္လ်ားသည့္ အီတာလ်ံ စစ္မ်က္ႏွာတစ္ခု ဖြင့္ခဲ့ျပန္သည္။ စစ္မၿပီးမီ ေနာက္ဆုံး ဖြင့္ရေသာ စစ္မ်က္ႏွာမွာ စစ္ေၾကာင္းမိုင္ ၃၀၀ မၽွ ရွည္လ်ားသည့္ ေဗာ္လကန္ေတာင္ပိုင္း စစ္မ်က္ႏွာ ျဖစ္သည္။

တိုက္ခိုက္ရာတြင္ နည္းသစ္ထြင္ကာ တစ္ဖက္ႏွင့္ တစ္ဖက္ ကတုတ္က်င္းမ်ားထဲမွ ပစ္ခတ္တိုက္ခိုက္ၾကသျဖင့္ ရင္ဆိုင္တိုက္ခိုက္ျခင္း၊ လ်င္ျမန္စြာ ေနရာေျပာင္းေရႊ႕ တိုက္ခိုက္ျခင္းမ်ား နည္းပါးလွသည္။ ထိုနည္းျဖင့္ တိုက္ခိုက္ျခင္းေၾကာင့္ သုံးႏွစ္အတြင္း အေနာက္ဘက္ စစ္မ်က္ႏွာတြင္ စစ္ေၾကာင္းမိုင္ ၂၀ မၽွ ကၽြံဝင္ေအာင္ မည္သည့္ဘက္ကမၽွ မတိုက္နိုင္ခဲ့ေခ်။ သို႔ေသာ္ ထိုသို႔ စစ္ေၾကာင္းကို ထိုးေဖာက္ရန္ ႀကိဳးစားၾကရာ၌ တပ္သားေပါင္း ၁ သန္းေက်ာ္ က်ဆုံးခဲ့သည္။

ထိုစစ္မ်က္ႏွာတြင္ မဟာမိတ္တပ္မ်ားဖက္မွ ထင္ရွား၍ စစ္မွုေရးရာ ကၽြမ္းက်င္ေသာ ဆာဂၽြန္ဖရင့္၊ စစ္သူႀကီး ဆာေဒါက္ကလပ္ဟိတ္၊ မာရွယ္ေဂ်ာ့ဖား၊ ဗိုလ္ခ်ဳပ္မွူး ေပတန္းႏွင့္ မာရွယ္ေဖာ့ စသည့္ စစ္ဗိုလ္ႀကီးမ်ား ကြပ္ကဲအုပ္ခ်ဳပ္ တိုက္ခိုက္ခဲ့သည္။ စစ္ထဲသို႔ အေမရိကန္ ဝင္လာေသာအခါ ဗိုလ္ခ်ဳပ္မွဴး ပါးရွင္းက ဦးစီးခဲ့သည္။ ဂ်ာမနီစသည့္ ဗဟိုနိုင္ငံမ်ားဘက္မွ ဂ်ာမနီ အိမ္ေရွ႕ဥပရာဇာႏွင့္ ဗာေဗးရီးယား ဥပရာဇာမ်ား ကိုယ္တိုင္ကြပ္ကဲ တိုက္ခိုက္ၾကသည္။

အေရွ႕ဘက္ စစ္မ်က္ႏွာတြင္ ႐ုရွားက ေခါင္းေဆာင္ တိုက္ခိုက္ေလရာ နစ္ကလတ္ မင္းသားႀကီး ကိုယ္တိုင္ တစ္ႏွစ္ခြဲခန႔္ ဦးစီးခဲ့ၿပီးေနာက္ ႐ုရွားဇာဘုရင္ကိုယ္တိုင္ ကြပ္ကဲတိုက္ခိုက္ေလသည္။ ထိုစစ္မ်က္ႏွာတြင္ ဂ်ာမန္တို႔ဘက္မွ စစ္ဦးစီးခ်ဳပ္ လူဒင္ေဒါ့၏ အကူအညီျဖင့္ ဗိုလ္ခ်ဳပ္မွူး ဟင္ဒင္ဗတ္က ႀကီးမွူးတိုက္ခိုက္ခဲ့ရာ တန္နင္ဗတ္တိုက္ပြဲတြင္ နာမည္ရခဲ့ၿပီး မၾကာမီ ဂ်ာမနီ၏ စစ္ေသနာပတိခ်ဳပ္ ျဖစ္လာသည္။
၁၉၁၅ ခုႏွစ္အတြင္း စစ္အေျခအေန

အေနာက္ဘက္ စစ္မ်က္ႏွာတြင္ သုံးႏွစ္ခန႔္အတြင္း အႀကီးအက်ယ္ ေျပာင္းလဲခဲ့ျခင္း မရွိေပ။ ထိုေၾကာင့္ အဂၤလိပ္ႏွင့္ ျပင္သစ္တို႔သည္ လက္နက္ခဲယမ္း မီးေက်ာက္မ်ား တိုးတက္တည္ေဆာက္ ထုတ္လုပ္နိုင္ခဲ့သည္ ျဖစ္ရာ တိုက္ပြဲမ်ားတြင္ အမ်ားအားျဖင့္ အေျမာက္ကို သုံးနိုင္ခဲ့ၾကသည္။ ထိုႏွစ္အတြင္း စစ္မ်က္ႏွာ၌ အေရးအပါဆုံး တိုက္ပြဲမွာ ဗာဒန္တိုက္ပြဲ ျဖစ္သည္။ ဗာဒန္မွာ ပဲရစ္ၿမိဳ႕သြားရာ လမ္းေပၚတြင္ တည္ရွိ၍ ျပင္သစ္ခံစစ္ေၾကာင္း၏ အခ်က္အခ်ာ ျဖစ္ေလရာ ဂ်ာမန္အိမ္ေရွ႕ ဥပရာဇာကိုယ္တိုင္ ဗာဒန္ကို တိုက္ခိုက္သိမ္းပိုက္ရန္ ႀကိဳးစားခဲ့သည္။ ျပင္သစ္တို႔ကလည္း ရြပ္ရြပ္ခၽြံခၽြံ ခုခံတိုက္ခိုက္ခဲ့၍ ေသြးေခ်ာင္းစီးေသာ တိုက္ပြဲႀကီးမ်ား ထိုၿမိဳ႕အနီး၌ ျဖစ္ပြားခဲ့ေလသည္။ သို႔ေသာ္ ဗာဒန္ၿမိဳ႕မွာ ဗိုလ္ခ်ဳပ္မွူး (ေနာက္မာရွယ္) ေပတန္း၏ ႀကိဳးပမ္းခ်က္ေၾကာင့္ မက်ပဲရွိေနခဲ့သည္။ ထိုႏွစ္တြင္ ဂ်ာမန္တို႔သည္ အဂၤလန္ဘက္သို႔ လြယ္ကူစြာ ကူးနိုင္ေရးအတြက္ ကဲေလးၿမိဳ႕ကို သိမ္းပိုက္ရန္ စစ္ဆင္ၾကျပန္ရာ ဓာတ္ေငြ႕မ်ားကိုပင္ အသုံးျပဳေလသည္။ သို႔ေသာ္ ကေနဒီယန္ တပ္သားမ်ား၏ ရြပ္ရြပ္ခၽြံခၽြံ တြန္းလွန္မွုေၾကာင့္ ၁၉၁၈ ခုႏွစ္တိုင္ေအာင္ ဂ်ာမန္တို႔၏ရန္မွ ကင္းလြတ္ခဲ့သည္။ ထိုႏွစ္တြင္ မဟာမိတ္တို႔မွ အေရးပါေသာ ေအာင္ျမင္မွုမွာ သံမဏိႏွင့္ အဂၤေတတို႔ျဖင့္ ခိုင္ခံ့စြာ ျပဳလုပ္ထားေသာ လက္ဗီရင့္ေခၚ ဝကၤပါအမည္ရွိ ဂ်ာမန္ေျမေအာက္ခံတပ္ႀကီးကို သိမ္းပိုက္နိုင္ျခင္း ျဖစ္ေပသည္။ မဟာမိတ္တို႔သည္ ျပင္သစ္ႏွင့္ ဘယ္လဂ်ီယမ္နိုင္ငံတို႔မွ ရန္သူလက္ က်ေရာက္ခဲ့ေသာ နယ္မ်ားကို ကယ္တင္ရန္ ႀကိဳးပမ္းခဲ့ေသာ္လည္း စတုရန္းမိုင္ေပါင္း ၅၀ ခန႔္သာ ျပန္ရခဲ့သည္။

အေရွ႕ဘက္ စစ္မ်က္ႏွာ ေျမာက္ဘက္တြင္ ဗြန္ဟင္ဒင္ဗတ္၏ ဂ်ာမန္စစ္တပ္မ်ားသည္ မဆူးရီယန္အိုင္မ်ား ေဒသတစ္ဝိုက္၌ အေရးသာေနၾကသည္။

ေတာင္ဘက္တြင္ ပထမေသာ္ ႐ုရွားသည္ စစ္ေရးလွခဲ့သည္။ ဩစႀတီးယားတပ္မ်ား ဂလစ္ရွာနယ္ကိုျဖတ္၍ ဟန္ေဂရီနိုင္ငံထဲသို႔ပင္ ဝင္နိုင္ခဲ့သည္။ သို႔ေသာ္ ၁၉၁၅ ခုႏွစ္ ေႏြရာသီတြင္ ဂ်ာမန္ႏွင့္ ဩစႀတီးယားတပ္မ်ား ပူးေပါင္း၍ ႐ုရွားတို႔အား ဂလစ္ရွာနယ္ထဲမွ အထူးေအာင္ျမင္စြာ ေမာင္းထုတ္လိုက္သည္။ ထိုအခါ နစ္ကလပ္ မင္းသားႀကီးေနရာတြင္ ႐ုရွားဇာဘုရင္ကိုယ္တိုင္ ထိုတပ္မ်ားကို ကြပ္ကဲတိုက္ခိုက္ေလသည္။

႐ုရွားအား ဗဟိုနိုင္ငံမ်ား၏ ဖိႏွိပ္ျခင္းမွ သက္သာရာရေစရန္ မဟာမိတ္တပ္မ်ားသည္ တူရကီပိုင္ ဒါးဒနဲေရလက္ၾကားမွ ဂလစ္ပိုလီကၽြန္းဆြယ္ကို တိုက္ခိုက္သိမ္းယူရန္ ႀကိဳးပမ္းခဲ့ၾကသည္။ သို႔ရာတြင္ မေအာင္ျမင္သည့္အျပင္ ေဗာ္လကန္ျပည္နယ္မ်ား၏ အထင္ေသးျခင္းကိုပင္ ခံရေလသည္။ ဩစႀတီးယားသည္ ဆားဗီးယားကို တိုက္ခိုက္ခဲ့ရာတြင္ ေမၽွာ္လင့္သေလာက္ မလြယ္ကူလွေခ်။ ဩစႀတီးယားတို႔က ဆားဗီးယားၿမိဳ႕ေတာ္ ဗဲလ္ဂရိတ္ၿမိဳ႕ကို သိမ္းပိုက္ခဲ့ေသာ္လည္း ဆားဗီးယားတို႔က ျပန္လည္သိမ္းပိုက္နိုင္ခဲ့သည္။ သို႔ေသာ္ မၾကာမီ အူေရာင္ငန္းဖ်ားေရာဂါ က်ေရာက္သျဖင့္ ဆားဗီးယားတပ္မ်ား အေတာ္ပင္ အင္အားနည္းသြားေလသည္။

ထိုကာလအတြင္း ဘူလ္ေဂးရီးယားနိုင္ငံသည္ ေဗာ္လကန္စစ္အတြင္းက ဆုံးရွုံးခဲ့ေသာ ေဗာ္လကန္ျပည္နယ္အခ်ိဳ႕ကို ျပန္ရရန္ ရည္ရြယ္ခ်က္ျဖင့္ ဗဟိုနိုင္ငံမ်ားဖက္သို႔ ၁၉၁၅ ခုႏွစ္တြင္ ဝင္ေရာက္ခဲ့ၿပီးေသာ္ ဆားဗီးယားကို တိုက္ခိုက္သည္။ ဂ်ာမန္ႏွင့္ ဩစႀတီးယားတပ္မ်ားကလည္း ကူညီသျဖင့္ ၁၉၁၅ ခုႏွစ္ ဒီဇင္ဘာလတြင္ ဆားဗီးယားတစ္ျပည္လုံးပင္ ရန္သူ႔လက္သို႔ က်ေရာက္သြားသည္။ မဟာမိတ္တို႔ဘက္မွ ဆားဗီးယားကို ကူညီရန္ ဆယ္လိုနီးကားၿမိဳ႕သို႔ သန္းဝက္မၽွရွိေသာ တပ္မ်ားကို ၁၉၁၅ ခု ေအာက္တိုဘာလတြင္ ပို႔ခဲ့သည္။ ဆားဗီးယားတပ္ကိုလည္း ျပန္လည္ဖြဲ႕စည္းခဲ့သည္။ သို႔ေသာ္ ထိုတပ္မ်ားသည္ မည္သို႔မၽွ အရာေရာက္ေအာင္ မစြမ္းေဆာင္နိုင္ပဲ ဆယ္လိုနီးကားတြင္သာ ေသာင္တင္ေနၾကသည္။ မဟာမိတ္တို႔လည္း မိမိတို႔၏ ဂုဏ္သေရကို ထိခိုက္မည္စိုးေသာေၾကာင့္ ထိုတပ္မ်ားျပန္၍ မဆုတ္ခိုင္းသျဖင့္ ၁၉၁၈ ခုႏွစ္တိုင္ေအာင္ ထိုတပ္မ်ားမွာ ထိုၿမိဳ႕တြင္ပင္ ေနခဲ့ၾကသည္။
၁၉၁၆ ခုႏွစ္အတြင္း စစ္အေျခအေန

ထိုႏွစ္ ဩဂုတ္လအတြင္း ႐ူေမနီးယားနိုင္ငံသည္ မဟာမိတ္တို႔ဘက္မွ စစ္ထဲဝင္လာေလသည္။ ႐ူေမနီးယားသည္ ဟန္ေဂရီနိုင္ငံ လက္ေအာက္သို႔ က်ေရာက္ခဲ့ေသာ ႐ူေမနီးယန္း အမ်ိဳးသားတို႔၏ လြတ္ေျမာက္ေရးအတြက္ စစ္ထဲဝင္လာျခင္း ျဖစ္သည္။ ႐ူေမနီးယားသည္ ဟန္ေဂရီနိုင္ငံတြင္းသို႔ ဝင္ေရာက္တိုက္ခိုက္ရာ ဂ်ာမနီႏွင့္ ဘူလ္ေဂးရီးယားတပ္မ်ားက ျပန္လွန္တိုက္ခိုက္သျဖင့္ အေရးနိမ့္ခဲ့ရသည့္ျပင္ ႐ူေမနီးယားနိုင္ငံ၏ တစ္ဝက္မၽွရွိေသာ အဖိုးတန္ ေရနံႏွင့္ ဂ်ဳံစပါးထြက္ ေဒသမ်ားမွာ ရန္သူ႔လက္တြင္း က်ေရာက္ခဲ့သည္။

၁၉၁၅ ခုႏွစ္ ေမလ ၃ ရက္ေန႔တြင္ အီတလီသည္ ဩစႀတီးယားပိုင္ နယ္ေျမအခ်ိဳ႕ ရမည္ဟူေသာ လၽွို႔ဝွက္ကတိေၾကာင့္ ယခင္က ဂ်ာမနီႏွင့္ သုံးနိုင္ငံ ခ်စ္ၾကည္ေရး စာခ်ဳပ္ကို ေဖာက္ဖ်က္ၿပီးလၽွင္ မဟာမိတ္တို႔ဘက္မွ စစ္ထဲသို႔ ဝင္လာေလသည္။ ထိုႏွစ္အတြင္း၌ အီတလီစစ္မ်က္ႏွာတြင္ ႀကီးက်ယ္လွေသာ တိုက္ပြဲႀကီးမ်ား မရွိခဲ့ေပ။ ၁၉၁၆ ခုႏွစ္ ဩဂုတ္လအတြင္း၌ကား အီတလီသည္ ဩစႀတီးယားနိုင္ငံကို ထိုးစစ္ဆင္ခဲ့ရာ အေရးအပါဆုံးေသာ ေအာင္ျမင္မွုမွာ ဂိုးရီးဇီးယားကို သိမ္းပိုက္နိုင္ျခင္း ျဖစ္သည္။ ေဆာင္းရာသီ မက်မီေလးတြင္ အီတလီသည္ ေအၿဒီယက္တစ္ပင္လယ္ သေဘၤာဆိပ္ကမ္းၿမိဳ႕ျဖစ္ေသာ ထရီးယက္ၿမိဳ႕ကို သိမ္းပိုက္တိုက္ခိုက္ရန္ အသင့္ျပင္ထားခဲ့သည္။

ထိုႏွစ္အတြင္း အေရးအပါဆုံး တိုက္ပြဲမွာ အေနာက္ဘက္ စစ္မ်က္ႏွာမွ ဗာဒန္တိုက္ပြဲ ျဖစ္သည္။ ဂ်ာမန္တို႔ဘက္မွ အိမ္ေရွ႕ဥပရာဇာ ကိုယ္တိုင္ကြပ္ကဲ တိုက္ခိုက္သည္။ ေဖေဖာ္ဝါရီလ မကုန္မီမွ စက္တင္ဘာလဆန္းခန႔္အထိ ၆ လ ခန႔္ တိုက္ခိုက္ခဲ့သည္တြင္ ေရွ႕သို႔ ၄ မိုင္ခန႔္မၽွသာ တိုးတက္နိုင္သျဖင့္ ဗာဒန္ခံတပ္ၿမိဳ႕ သိမ္းပိုက္ေရးကို ဂ်ာမန္တို႔ လက္ေလၽွာ့လိုက္ရသည္။ ယင္းသို႔ ရွိေနစဥ္ မဟာမိတ္တို႔သည္ ေျမာက္ဘက္ရွိ ဆုမ္းျမစ္တစ္ေလၽွာက္တြင္ အႀကီးအက်ယ္ ထိုးစစ္ဆင္ရန္ ျပင္ဆင္ခဲ့သည္။ ထိုအခ်ိန္ေလာက္တြင္ မဟာမိတ္တို႔၏ အေျမာက္လက္နက္မ်ားမွာ အထူးတိုးတက္ ေကာင္းမြန္လာၿပီျဖစ္ရာ သံမဏိ၊ အဂၤေတတို႔ျဖင့္ ခိုင္ခံ့လွသည့္ မိုင္ပိုင္းမ်ားစြာ ရွည္လ်ားေသာ ဂ်ာမန္ကတုတ္က်င္းမ်ားကို ေခ်မွုန္းဖ်က္ဆီးနိုင္ခဲ့သည္။ ထို႔အျပင္ ထိုႏွစ္တြင္ မဟာမိတ္တို႔သည္ တင့္ကားမ်ားကို စတင္သုံးခဲ့သည္။ ထိုႏွစ္ ဒီဇင္ဘာလတိုင္ေအာင္ မဟာမိတ္တို႔သည္ ဖိ၍တိုက္လာခဲ့ရာ ဂ်ာမန္တို႔သည္ ႀကံ့ႀကံ့ခံယင္း ေနာက္သို႔ တျဖည္းျဖည္း ဆုတ္ေပးခဲ့ရသည္။

အေရွ႕ဘက္ စစ္မ်က္ႏွာတြင္ ေဆာင္းရာသီအတြင္း၌ ႐ုရွားသည္ အားျဖည့္နိုင္ခဲ့၍ ဇြန္လေလာက္တြင္ အေရွ႕ဘက္စစ္ေၾကာင္း ေတာင္ဘက္စြန္းမွ ထိုးစစ္ဆင္ကာ ဩစႀတီးယားတပ္မ်ားကို ကာေပသီယန္ ေတာင္တန္းမ်ားသို႔ တိုက္ထုတ္နိုင္ခဲ့သည္။

၁၉၁၆ ခုႏွစ္အတြင္း အိုင္ယာလန္ျပည္၌ သူပုန္ထေလရာ မဟာမိတ္တို႔၏ စစ္ဆင္မွုတြင္ အတန္ပင္ ထိခိုက္ဖို႔ အေၾကာင္း ေပၚေပါက္ခဲ့သည္။ ထိုမွတပါး ၿဗိတိသၽွ အစိုးရ၏ အေရးပါေသာ ရာထူးမ်ားကို ထမ္းရြက္ခဲ့သူ ဆာေရာ္ဂ်ာေက့စမင္သည္ ဂ်ာမန္လက္နက္မ်ားကို အိုင္ယာလန္ျပည္တြင္းသို႔ ခိုးသြင္းကာ ပုန္ကန္ရန္ ႀကံစည္ခဲ့သျဖင့္ အေပါင္းအပါ အျခားေခါင္းေဆာင္ ၆ ဦးတို႔ႏွင့္အတူ စစ္ေဆး၍ အဆုံးစီရင္လိုက္သည္။

ထိုႏွစ္အတြင္း ဂရိနိုင္ငံ၏ ျပည္တြင္းေရး အေျခအေနကို မဟာမိတ္တို႔ဘက္မွ လည္းေကာင္း ဗဟိုနိုင္ငံမ်ားဘက္မွ လည္းေကာင္း ေစာင့္ၾကည့္ခဲ့သည္။ ဂရိနိုင္ငံသည္ ဆားဗီးယားအား ရန္သူတို႔ ထိပါးလာလၽွင္ ကူညီတိုက္ခိုက္ေပးရန္ သေဘာတူညီခ်က္မ်ား ရွိခဲ့သည္။ သို႔ေသာ္ ဂရိဘုရင္မွာ ဂ်ာမန္ကိုင္ဇာဘုရင္၏ ေယာက္ဖေတာ္ ျဖစ္သျဖင့္ ထိုစစ္ထဲတြင္ မပါဝင္ပဲ ၾကားေနမည့္ေယာင္ေယာင္ ျပဳေနခဲ့သည္။ ဂရိမ်ိဳးခ်စ္မ်ားကား ဆားဗီးယားကို ကတိထားခ်က္အတိုင္း ကူညီလိုၾကသည္။ ထိုေၾကာင့္ မဟာမိတ္မ်ား ဘူလ္ေဂးရီးယားကို တိုက္ခိုက္ေသာအခါ ဂရိမ်ိဳးခ်စ္တပ္မ်ားသည္ မဟာမိတ္တို႔ဘက္မွ ကူညီတိုက္ခိုက္ခဲ့သည္။ ထိုသို႔ ဂရိနိုင္ငံ၏ သေဘာထား မျပတ္မသား ရွိေနခဲ့သျဖင့္ မဟာမိတ္တို႔က ဂရိနိုင္ငံကို စိတ္ခ်ရေအာင္ ႀကိဳတင္၍ ေရေၾကာင္းမွ ပိတ္ဆို႔ထားသည္။

ထို႔အျပင္ အာေမးနီးယားျပည္နယ္ဖက္တြင္ နစ္ကလပ္ မင္းသားႀကီး ကြပ္ကဲေသာ ႐ုရွားတပ္မ်ားသည္ အတန္ပင္ အေရးသာခဲ့သည္။ တူရကီနိုင္ငံသည္ ဆူးအက္တူးေျမာင္းကို သိမ္းပိုက္ရန္ ႀကိဳးစားခဲ့ေသာ္လည္း ၿဗိတိသၽွတပ္မ်ားက တြန္းလွန္လိုက္သျဖင့္ မေအာင္ျမင္ခဲ့ေခ်။

0 comments:

Post a Comment

စာမေရးျဖစ္ေတာ့တာေၾကာင့္ က်ေနာ္ႀကိဳက္ၿပီး ဖတ္ေစခ်င္တဲ့ စာေလးေတြကို တင္ထားပါတယ္ဗ်ာ

Followers

Total Pageviews

အမွာပါးစရာမ်ားရွိေနရင္

Pop up my Cbox

Blog Archive

အက္ဒမင္

အျခားက႑မ်ားကို ေလ့လာရန္

ရွာေဖြေလ ေတြ႔ရွိေလ

စာေပျမတ္ႏိုးသူမ်ား

free counters
Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...