Tuesday, October 13, 2015

ႏိုင္ငံေရး အင္စတီက်ဴးရွင္းမ်ား ဖြံ႔ၿဖိဳးမႈျဖစ္စဥ္


 
ႏိုင္ငံေရးသိပၸံံပညာရွင္ ဖရန္႔စစ္ဖူကူယားမားက အခု ၂၁ ရာစု ဒုတိယဆယ္စုနွစ္အစ ကမၻာ႔ႏိုင္ငံေတြရဲ႕ ႏိုင္ငံေရးအခင္းအက်င္းကို မတူျခားနားတဲ့ ျမင္ကြင္း ၃ ခုနဲ႔ ခ်ျပပါတယ္။
ပထမ၊ ၂၀၁၁ အာရပ္ေႏြဦးက ေပၚထြက္လာတဲ့ လစ္ဗ်ားႏိုင္ငံ။ ေနတိုးတပ္ဖြဲ႔ရဲ႕ စစ္ေရးအကူအညီနဲ႔ တို္င္းျပည္ အရပ္ရပ္ရွိိ စစ္ေသြးႂကြေတြက အာဏာရွင္ မြမ္မာ ကဒါဖီကို ျဖဳတ္ခ်ခဲ႔တယ္။ ဒီမိုကေရစီႏိုင္ငံသစ္ဆီ သြားဖို႔ အေျခခံဥပေဒ ေရးဆြဲတယ္။ သို႔ေသာ္ ၃ ႏွစ္နီးပါးၾကာလာတဲ့အခါမွာေတာ့ လစ္ဗ်ားရဲ႕ ဒီမိုကေရစီ အိပ္မက္က ေ၀းသထက္ေ၀းလာတာ အားလံုးေတြ႔ရပါတယ္။ လစ္ဗ်ားရဲ႕ အဓိက ျပႆနာဟာ ႏိုင္ငံေတာ္ ဆိုတဲ့ ဗဟိုအာဏာ ခ်ဳိ႕တဲ့မႈ (lack of state) လို႔ ဆိုပါတယ္။
ဒီေနရာမွ ‘ႏိုင္ငံေတာ္’ ဆိုတဲ့ အဓိပၸာယ္ကို ဖူကူယားမားက နာမည္ေက်ာ္ ဂ်ာမန္ လူမူေဗဒပညာရွင္ မက္စ္ေ၀ဘာရဲ႕ ဖြင္႔ဆိုခ်က္ကို ယူပါတယ္။ ‘ႏိုုင္ငံေတာ္ ဆိုတာ သတ္မွတ္ထားတဲ့ နယ္နမိတ္အေပၚမွာ တရားဥပေဒစိုုးမိုးေရးနဲ႔ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးအတြက္ တရား၀င္ အင္အား က်င္႔သံုးခြင္႔ရွိေသာ ဗဟိုအာဏာတရပ္’ (A state is a central authority that can exercise a monopoly of legitimate force over its territory to keep the peace and enforce the law.) လို႔ ဖြင္႔ဆိုတယ္။
ႏိုင္ငံေတာ္ ဆိုတဲ့ ဗဟိုုအာဏာတရပ္ လစ္ဗ်ားမွာ ေပ်ာက္ေနတယ္။ လစ္ဗ်ားလိုပဲ ခ်ည့္နဲ႔ ယိုယြင္းႏိုင္ငံေတြျဖစ္တဲ့ မာလီ၊ ႏိုက္ဂ်ာ၊ ႏိုက္ဂ်ီးရီးယားနဲ႔ ဆိုမားလီယား စတာေတြမွာလည္း ႏိုင္ငံေတာ္ဆိုတဲ့ ဗဟိုအာဏာဟာ ကုန္းေကာက္မရ ျဖစ္ေနတယ္။ အလားတူ အခ်ဳိ႕ေသာ အေရွ႕အာရွႏိုင္ငံတြဟာလည္း စီးပြားေရး တိုးတက္ေပမဲ႔ ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ ဗဟိုအာဏာဟာ ကိုယ္႔နယ္နိမိတ္အားလံုးဆီ မသက္ေရာက္ႏိုင္ဘဲ အားနည္းေနပါတယ္။
ဒုတိယ၊ တခ်ိန္တည္းမွာ သူတို႔နဲ႔ ေျပာင္းျပန္အေျခအေနကေတာ႔ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုပါ။ အေမရိကမွာ ေရရွည္ႀကံ႔ခိုုင္တဲ့ အားအႀကီးဆံုး အင္စတီက်ဴးရွင္းေတြ ပိုင္ဆိုင္ထားတယ္။ သို႔ေသာ္ ၂၀၀၈ ခုႏွစ္္ ဘ႑ာေရးနဲ႔ ေငြေၾကးေစ်းကြက္ၿပိဳလဲမႈမွာ စီးပြားေရး ကယုိင္းကယိုင္ျဖစ္ခဲဲ႔ၿပီး ႏိုင္ငံရဲ႕အနာဂတ္ကိုပါ ေမးခြန္း ထုတ္လာၾကတယ္။ သူ႔႔ရဲ႕ျပႆနာက အမ်ားျပည္သူကို ၀န္ေဆာင္မႈေပးဖု႔ိ ရည္ရြယ္ထားရွိတဲ့ အစိုးရ အင္စတီက်ဴးရွင္းေတြဟာ ပုဂလိကလုပ္ငန္းေတြရဲ႕ ထိန္းခ်ဳပ္မႈေအာက္ မရႈမလွ ေရာက္ေနျခင္းပါ။ ဒီမိုကရက္တစ္ မဲဆႏၵရွင္ေတြက ေငြနဲ႔ အာဏာ ႀကီးစိုးမႈကို မတြန္းလွန္ႏိုင္သလို၊ အင္စတီက်ဴးရွင္းေတြနဲ႔ ဥပေဒေတြကလည္း သိပ္တင္းက်ပ္လြန္းတာမို႔ ေျပာင္းလြယ္ျပင္လြယ္ဖို႔ ခက္ေနပါတယ္။
တတိယ၊ ဆယ္စုႏွစ္ႏွစ္ခုေလာက္အတြင္း ေစ်းကြက္စနစ္နဲ႔အတူ စီးပြားေရး အလ်င္အျမန္ တိုးတက္လာတာက တူရကီနဲ႔ ဘရာဇီး တုုိ႔ပါ။ အာရပ္အာဏာရွင္ႏိုင္ငံေတြနဲ႔ မတူတာက၊ သူတို႔မွာ လြတ္လပ္တဲဲ႔ ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္နဲ႔ အတူ ဒီမုိကေရစီ ရွင္သန္ေနတယ္။ သို႔ေသာ္ လူထုက သူတို႔ တင္ေျမွာက္လိုက္တဲ့ ေခါင္းေဆာင္ေတြရဲ႕ ျခစားမႈနဲ႔ အာဏာရွင္ဆန္လာမႈကို အျပစ္တင္လာတယ္။ မ်ားျပားလာတဲ့ အလုပ္လက္မဲ႔ လူငယ္ေတြနဲ႔ လူထုရဲ႕ အေျခခံ အခက္ခဲေတြကို ေျဖရွင္းေပးဖို႔ အစိုးရပိုင္းက တံု႔ေႏွးေနတယ္။ ပုဂၢလိက အသြင္ကူးေျပာင္းမႈေခါင္းစဥ္ေအာက္မွာ အစိုးရက အမ်ားပိုင္လုပ္ငန္းေတြကို ခရိုနီေတြလက္ထဲ ထိုးအပ္ေနတယ္။
အေျခခံ အင္စတီက်ဴးရွင္း ၃ ခု
လက္ရွိ ကမၻာ႔ႏိုင္ငံအမ်ားစုမွာ မူ၀ါဒ၊ အုပ္ခ်ဳပ္မႈ၊ ယဥ္ေက်းမႈ၊ ေခါင္းေဆာင္ေတြနဲ႔ သမိုင္းေနာက္ခံေတြ ကြဲျပားေပမဲ႔၊ အထက္က ျမင္ကြင္း ၃ ခုအနက္ ပံုစံတခုခုမွာ အက်ဳံး၀င္ေနတယ္လို႔ ဖူကူယားမားက ဆိုပါတယ္။ တိုင္းျပည္အသီးသီးဟာ အားလံုးေသာ ႏိုင္ငံေရးေတြရဲ႕ အသက္ျဖစ္တဲဲ႔ ‘အင္စတီက်ဴးရွင္း’ ဆုိတဲ့ ဘံုျပႆနာကို ကိုယ္စီ ရင္ဆိုင္ေနရပါတယ္။
ကဒါဖီ အလြန္ လစ္ဗ်ားမွာ ႏိုင္ငံတခုအတြက္ အေျခခံလိုအပ္တဲ့ အင္စတီက်ဴးရွင္းေတြ မြဲေျခာက္ေနတယ္။ အေမရိကမွာ အင္စတီက်ဴးရွင္းေတြက အရင္းရွင္စနစ္ကို မ်က္ႏွာသာေပးလြန္းၿပီး ကြန္ဆာေဗးတစ္ျဖစ္ေနတယ္။ တူရကီနဲ႔ ဘရာဇီးမွာ တည္ရွိဆဲ အင္စတီက်ဴးရွင္းေတြဟာ ေခတ္ေနာက္က်ၿပီး အလ်င္အျမန္ တိုးတက္လာတဲ့ စီးပြားေရး လူမႈေရး အေျပာင္းအလဲေတြကို အမီမလိုက္ႏိုင္ ျဖစ္ေနပါတယ္။
တကယ္က အင္စတီက်ဴးရွင္းဆိုတာ ပုဂၢိဳလ္ေရးေတြနဲ႔ ေခါင္းေဆာင္ပိုင္း ကိုးကြယ္မႈေတြကို ေက်ာ္လြန္ၿပီး အဖြဲ႔အစည္းဆိုုင္ရာ လုပ္ကိုင္ရတာ ျဖစ္တယ္။ ေခတ္ကာလအေျခအေနေတြနဲ႔ သမိုုင္းဆိုုင္ရာလိုအပ္ခ်က္ေတြကို တံု႔ျပန္ ေဆာင္ရြက္ရတဲဲ႔အခါ တဗိုလ္တမင္း ျပဳမူတာ၊ ငါ႔စကားႏြားရ ေျပာၾကလုပ္ၾကတာမ်ဳိးထက္၊ အားလုံးပါ၀င္ၿပီး သေဘာတူ ခ်မွတ္ထားတဲ့ စည္းမ်ဥ္းဥပေဒသေတြ (rules of the game) ေပၚကေန လုပ္ေဆာင္ရတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ကိုယ္႔ေခါင္းေဆာင္ကို အာဏာရွင္ျဖစ္မသြားေအာာင္ အာဏာရွင္စိတ္ေပါက္ မသြားေအာင္ အင္စတီက်ဴးရွင္ဆိုတဲ့ ‘အျပဳအမူဆိုင္ရာ စြဲၿမဲတဲ့ ပံုစံဒီဇိုင္းေတြ’ (persistent patterns of behavior) ကေန ေဘာင္ခတ္ေပးရပါတယ္။
လက္ရွိ ဖြံ႔ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံေတြနဲ႔ အာဏာရွင္ေအာက္က ရုန္းထြက္ဆဲႏိုင္ငံေတြအဖုိ႔ အင္စတီက်ဴးရွင္းေဘာင္ မကြပ္ႏိုင္ ျဖစ္ေနပါတယ္။ တခ်ဳိ႕ႏိိုင္ငံေတြမွာ စီးပြားေရးတိုးတက္မႈေတြ ရွိလာေပမဲ႔၊ တရား၀င္ အင္စတီက်ဴးရွင္းေတြ (formal institutions) ကို မတည္ေဆာက္ႏိုင္ေသးဘဲ၊ ဘာသာေရးနဲ႔ ယဥ္ေက်းမႈ စံႏႈန္းေတြ၊ နဂို အရပ္ဓေလ႔ေတြအေပၚ တည္မီထားတဲဲ႔ အလြတ္အင္စတီက်ဴးရွင္းေတြ (informal institutions) နဲ႔သာ ရာစုခ်ီ အသားက်ေနပါတယ္။
တကယ္တန္းအားျဖင္႔ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းေတြရဲ႕ ဖြံ႔ၿဖိဳးမႈျဖစ္စဥ္ကို ေလ႔လာတဲ့အခါ ပုဂၢိဳလ္ေရးေတြ၊ ျဖစ္ရပ္ေတြ၊ ပဋိပကၡေတြနဲ႔ မူ၀ါဒေတြေလာက္တင္မကဘဲ၊ ႏိုင္ငံေရးအင္စတီက်ဴးရွင္းေတြရဲ႕ ျဖစ္ေပၚတိုးတက္မႈ၊ ပ်က္သံုးမႈတို႔ အထိ ေလ႔လာရပါတယ္။ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းတိုုင္းမွာ အေျခခံအားျဖင္႔ ဖြဲ႔တည္ေနတဲ့ အင္စတီက်ဴးရွင္းဆိုင္ရာ အေဆာက္အအံုေတြကို တူးဆြၾကည့္ရပါမယ္။
လူ႔သမို္င္းျဖစ္စဥ္မွာ အေျခခံံအားျဖင္႔ အေေရးႀကီးဆံုး ႏိုင္ငံေရးအင္စတီက်ဴးရွင္း ၃ ခုရွိပါတယ္။ ႏိုင္ငံ (the state)၊ တရားဥပေဒစိုးမုိးေရး (the rule of law) နဲ႔ ဒီမိုကေရစီဆိုင္ရာ တာ၀န္ယူေဆာင္္ရြက္မႈ လုပ္ငန္းစဥ္ေတြ (procedures of promoting democratic accountability) ပါပဲ။ ႏိုင္ငံအသီးသီးမွာ ဒီ ၃ ခုုကို ဘယ္လို ဘယ္လို ေပါင္းစပ္က်င္႔သံံုးသလဲ၊ ခြဲျခားက်င္႔သံုးသလဲ၊ ဘာေၾကာင္႔ အခ်ဳိ႕ေအာင္ျမင္ၿပီး၊ အခ်ဳိ႕ မေအာင္ျမင္သလဲ ဆိုတာေတြကို စနစ္တက် ေလ႔လာဖို႔ လိုပါလိမ္႔မယ္။
လူမႈေရးသတၱ၀ါ
လူကို ‘ႏိုင္ငံေရးသတၱ၀ါ’ လိို႔ အရစၥတိုတယ္လ္ တို႔၊ ရူးဆိုးတို႔က ေျပာခဲ႔တယ္။ သို႔ေသာ္ ဒီကေန႔ သိပၸံပညာနဲဲ႔ ဇီ၀ေဗဒ ရွာေဖြေတြ႔ရွိမႈေတြအရ လူကို ‘လူမႈေရးသတၱ၀ါ’ လို႔ ေတြ႔ရွိပါတယ္။ လူသားရဲ႕ မ်ဳိးရိုးဗီဇသေဘာအရ တဦးထဲဲ ေနလိုမႈ မရွိဘဲ အေပါင္းအသင္းမင္တယ္။ လူ႔ထံုးတမ္းသေဘာကလည္း ျဖစ္စဥ္နွစ္ခုအေပၚမွာ အေျချပဳ ထားတယ္။ ေဆြမ်ဳိးေတာ္စပ္ဖို႔ ေရြးခ်ယ္မႈ (kin selection) နဲ႔ အျပန္အလွန္ ရိုင္းပင္းကူညီမႈ (reciprocal altruism) တို႔ပါပဲ။
ပထမျဖစ္တဲ့ ေသြးသားေတာ္စပ္မႈကိစၥမွာ လူသားဟာ တိရိစၦာန္မ်ားလိုပဲ မ်ဳဳိးဆက္ျပန္႔ပြားၿပီး မ်ဳိးဆက္ ခ်ထားတယ္။ ေနာက္ မိမိေဆြမ်ဳိးသားခ်င္းကို ထိန္းသိမ္းေစာင္႔ေရွာက္တဲ့ ဗီဇရွိတယ္။ ဒီကေန႔ ႀကံဳရတဲ့ ‘ေဆြမ်ဳိးေကာင္းစားေရး ၀ါဒ’ (nepotism) ဟာ လူသားရဲ႕ဗီဇစိတ္က လာတာ ျဖစ္တယ္။ ကိုယ္႔သား၊ ကိုယ္႔တူ၊ ညီ ေယာက္ဖနဲ႔ ခယ္မတို႔ကုိ ေစာင္႔ေရွာက္ခ်င္တာဟာ လူသားဗီဇစိတ္ပါပဲ။ ဒုတိယျဖစ္တဲ့ အျပန္အလွန္ကူညီမႈမွာ မိမိနဲ႔ ေဆြးမ်ဳိးမေတာ္စပ္တဲ့ မ်ဳိးရိုးအုပ္စုကို မ်က္ႏွာသာေပးမႈ ကူညီေထာက္ပံ႔မႈလိုမႈတို႔ ပါ၀င္ပါတယ္။ အခုေခတ္ႀကံဳရတဲ့ ခရိုနီ၀ါဒ ေခၚ အေပါင္းအသင္းေရာင္းရင္း ေကာင္းစားလိုမႈကလည္း လူ႔ဗီဇသဘာ၀က လာပါတယ္။
အဲဒီလို လူသားေတြရဲ႕ ေဆြမ်ဳိးသားခ်င္းနဲ႔ မိတ္ေဆြအေပါင္းသင္းကို ေစာင္႔ေရွာက္ခ်င္တဲ့ လူမႈထံုးတမ္း စဥ္လာဟာ ယဥ္ေက်းမႈတိုင္း သမိုင္းေခတ္ကာလတိုင္းမွာ ရွိေနၿမဲပါ။ သို႔ေသာ္ အင္စတီက်ဴးရွင္းသစ္ေတြ ေပၚလာတဲ့အခါမွာ အဲဒီ ပင္ကို္ယ္အတၱစိတ္ေတြနဲ႔ အုပ္စုၾကည့္မႈေတြကို ထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္ၿပီး လူ႔အဖြ႔ဲအစည္း တိုးတက္ျဖစ္ထြန္းမႈ ေရွ႕ခရီးကို ဆက္ႏိုုင္ခဲ႔ပါတယ္။ ေကာင္းမြန္တဲဲ႔ အင္စတီက်ဴးရွင္းေတြ ရတဲ့အခါ ယဥ္ေက်းမႈ တိုးတက္ၿပီး၊ အင္စတီက်ဴးရွင္းေတြ မႈႈန္၀ါးေနတဲ့အခါ နဂိုဗီဇေတြ ခ်ယ္လွယ္ခံရလို႔ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းဟာ အရိုင္းအစိုုင္းပံုစံနဲ႔ ခ်ာလပတ္ယမ္းေနပါတယ္။
လူ႔အဖြဲ႔အစည္း အဆင့္ ၃ ဆင့္
လြန္ခဲ႔တဲဲ႔ ႏွစ္ေပါင္း ၄၀၀၀၀ ေက်ာ္က ေခတ္သစ္လူသားမ်ဳိးစိတ္ တည္ရွိိခဲ႔တဲ့ အာဖရိကတေနရာမွာ လူတဦးခ်င္းဟာ အုုပ္စုအဆင္႔ လူအဖြဲ႔အစည္း (band-level societies) ပံုစံနဲ႔ စုုဖြဲ႔ထားတယ္လို႔ ကေန႔ မႏုႆေဗဒပညာရွင္ေတြက ယူဆပါတယ္။ ဗီဇသဘာ၀အားျဖင္႔ ေဆြမ်ဳိးေတာ္စပ္တဲ့ ေသးငယ္တဲ့ အစုအဖြဲ႔ေလးေတြဟာ စုေပါင္း အမဲလိုက္ရင္း ၀မ္းေက်ာင္းခဲ႔ၾကတယ္။
ပထမဆံုး အင္စတီက်ဴးရွင္းဆိုင္ရာ အသြင္ကူးေျပာင္းမႈကေတာ႔ အခုက ျပန္ေရတြက္ၾကည့့္ရင္ ႏွစ္ေပါင္း ၁၀၀၀၀ ေလာက္မွာ စတင္တယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။ အုပ္စုအဆင္႔ကေန မ်ဳိးႏြယ္စုအဆင္႔ လူ႔အဖြဲ႔အစည္္း (tribal-level societies) ကို ကူးေျပာင္းလာၿပီး၊ အဲဒီအဆင္႔မွာ မ်ဳိးရိုးအဆက္္အႏြယ္ကို တန္ဖိုးထားလာတယ္။ ေသသြားတဲဲ႔ ဘိုးေဘးဘီဘင္ေတြရဲ႕ ပါ၀ါနဲ႔ မေမြးေသးတဲ့ မ်ဳိးဆက္ေတြရဲ႕ အရိုက္အရာဆက္ခံမႈေတြကို အေလးထားလာတယ္။ သူတို႔ က်န္းမာေရး၊ လံုၿခံေရးနဲ႔ ဘ၀ေပ်ာ္ရႊင္မႈအတြက္ ဘာသာေရးတခုခုကို ယံုၾကည္သက္၀င္လာတယ္။ အဲဒီ မ်ဳဳိးနြယ္စု လူ႔အဖြဲ႔အစည္းေတြဟာ ေရွးဦးတရုတ္၊ အိႏၵိယ၊ ဂရိ၊ ေရာမ၊ အေရွ႕အလယ္ပိုုင္းနဲ႔ ကိုလံဘီယာအႀကိဳ အေမရိကနဲ႔ ဥေရာပရဲ႕ ဂ်ာမန္မ်ဳိးႏြယ္ေတြမွာ တည္ရွိခဲ႔ပါတယ္။
ေနာက္ထပ္ အေရးႀကီးဆံုး ႏိုင္ငံေရးအသြင္ကူးေျပာင္းမႈက မ်ဳိးႏြယ္စုအဆင္႔ကေန ႏိုင္ငံအဆင္႔ လူအဖြ႔ဲအစည္း (state- level society) ေပၚထြန္းမႈပါပဲ။ အရင္ အုပ္စုအဆင္႔တို႔ မ်ဳိးႏြယ္စုအဆင္႔တို႔နဲ႔ မတူတာက ႏိုင္ငံအဆင္႔မွာ ဗဟိုအာဏာ ရွိလာတယ္။ မက္စ္ေ၀ဘာရဲ႕ ႏိုင္ငံအယူအဆနဲ႔ေျပာရရင္ ‘သတ္မွတ္ထားတဲ့ နယ္နမိတ္တခုေပၚမွာ တရား၀င္အာဏာ က်င္႔သံုးခြင့္ ရွိလာတယ္’ ။ အရင္ ၂ ဆင္႔မွာ အုပ္စုအဖြဲ႔အ၀င္ခ်င္း တန္းတူရည္တူ ရွိခဲ႔ေပမယ့္ အခု ႏိုင္ငံအဆင့္မွာ အထက္ေအာက္ပံုစံက်င္႔သံုးမႈေတြ၊ လူမႈမညီမွ်မႈေတြ၊ ရာထူးေနရာနဲ႔ လူတန္းစားေတြ ရွိလာတယ္။
ႏိုင္ငံ ၂ မ်ိဳး
လူမႈပညာရွင္ မက္စ္ေ၀ဘာက ႏိုင္ငံကို အၾကမ္အားျဖင္႔ ၂ ပိုင္းခြဲေျပာပါတယ္။ ပထမတခုက ‘ဘိုးဘြားပိုင္ ႏိုင္ငံ’ (patrimonial state)။ အုပ္ခ်ဳပ္သူက ႏိုင္ငံနဲ႔ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးကို သူ႔ဘိုးဘြားမိဘအေမြလို သေဘာထားတယ္။ တိုင္းျပည္ကို သူ႔ကိုယ္ပိုင္ပစၥည္းလို ယူဆၿပီး၊ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးယႏၱရားကို သူ႔အိမ္ေထာင္စု (ruler’s household) သဖြယ္ တိုးခ်ဲ႕တယ္။ ေဆြမ်ဳဳိး၊ မိသားစု သားတူညီမ်ားနဲ႔ အေပါင္းအသင္းေရာင္းရင္းေတြကို အဲဒီဘိုုးဘြားပိုင္ ႏိုင္ငံမွာ အႀကီးအက်ယ္ ေကာင္းစားေစတယ္။ လြန္ခဲ႔တဲ့ နွစ္ ၈၀၀၀ ေလာက္ကစၿပီး ကမၻာ႔ေနရာ အႏံွအျပားမွာ ဘိုးဘြားပိုင္ႏိုုင္ငံပုံစံေတြ ေပၚထြန္းခဲ႔ပါတယ္။
ဒုတိယက ေခတ္သစ္ႏိုင္ငံ (modern state) ျဖစ္ပါတယ္။ ဘိုးဘြားပိုုင္ႏိုင္ငံပံုစံက ပုဂၢိဳလ္ေရးရင္းနွီးမႈ (personal) ကို အေျချပဳၿပီး၊ ေခတ္သစ္ႏိုုင္ငံက ပုဂၢိဳလ္စြဲကင္းမႈ (impersonal) အေပၚမွာ အေျခတည္ပါတယ္။ အုပ္စုိးသူက အုပ္ခ်ဳပ္ေရးယႏၱရားထဲမွာ မိသားစု၊ ေဆြမ်ဳိးညာတကာနဲ႔ သားတူညီမ်ားကို ေနရာခ်မေပးႏိုင္ပါ။ ႏိုင္ငံသားေတြရဲ႕ အခန္းက႑က ေခတ္သစ္ႏိုင္ငံပံုစံမွာ အေရးပါလာတယ္။ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးရာထူးဌာနေတြမွာလည္း ပညာရွင္ေတြနဲ႔ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးအတတ္ပညာသည္ေတြကို ပုဂၢိဳေရးအစြဲကင္းစြာနဲ႔ စုေစာင္းရွာေဖြ ေနရာခ်ထားပါတယ္။
ေခတ္သစ္ႏိုင္ငံဖြံ႔ၿဖိဳးမႈအဆင္႔ ေရာက္ဖို႔ဆိုရင္ မိသားစု ေဆြမ်ဳိးနဲ႔ မိတ္ေဆြမ်ားအေပၚ အမီွီျပဳတဲ့ ပုဂၢိဳလ္စြဲ လူမႈအဖြဲ႔အစည္းကေန၊ ပုဂၢိဳလ္စြဲကင္းတဲ့ လူမႈအဖြဲ႔အစည္းဆီ ေရႊ႕ေျပာင္းဖို႔ လိုပါမယ္။ ဒီေနရာမွာ ပထမဆံုး ပုဂၢိဳလ္စြဲကင္းႏိုင္ငံ ထူေထာင္ႏိုင္ခဲ႔တဲ့ တရုတ္ယဥ္ေက်းမႈကုိ ၀ွဲခ်ီးေပးၾကပါတယ္။ ဘီစီ ၃ ရာစု အေစာပိုင္းမွာ တရုတ္က အုပ္ခ်ဳပ္ေရးအရာရွိေတြ စုေဆာင္းရာမွာ အစိုးရရာထူး၀င္ စာေမးပြဲမ်ဳိးေတြ ဖန္တီးႏိုင္ခဲ႔တယ္။ ရာထူးခန္႔ထားေရးေတြမွာ ပုဂၢိဳလ္ေရး ခင္မင္မႈထက္ အရည္အခ်င္း ၿပိဳင္ဆိုုင္မႈကေနတဆင္႔ ေရြးခ်ယ္ပါတယ္။ ဥေရာပမွာေတာ႔ အလယ္ေခတ္ေနာက္ပိုင္း ေခတ္သစ္ႏိ္ု္င္ငံပံုစံေတြ အမ်ားႀကီးထြန္းကားလာခဲ႔ပါတယ္။
တရားဥပေဒစိုးမိုးမႈ
တရားဥပေဒစိုးမိုးမႈ (the rule of law) နဲ႔ပတ္သက္ၿပီး အဓိပၸာယ္အမ်ဳိးမ်ဳိး ဖြင္႔ဆိုပါတယ္။ တခ်ဳိ႕က ၿငိမ္၀ပ္ပိျပားမႈ (law and order) ကို တရားဥပေဒစိုးမိုးမႈလို႔ ထင္တာမ်ဳိးလည္း ရွိတယ္။ ပုဂၢလိကပိုင္ဆိုင္ခြင္႔၊ လူ႔အခြင္႔အေရး၊ လူမ်ဳိးစုအခြင္႔အေရး စတာေတြကို တရားဥေပဒစိုးမိုးမႈလို႔ ယူဆတာမ်ဳိးေတြလည္း ရွိပါတယ္။
သို႔ေသာ္ တရားဥပေဒစိုးမိုးမႈရဲ႕ အနက္ရိႈင္းဆံုး အဓိပၸာယ္တခုက လူ႔အဖြဲ႔အစည္းတခုုအတြင္း လူမႈ သေဘာတူညီမႈ (social consensus) ကို ရရွိၿပီး၊ အဲဒီကျဖစ္ေပၚတဲ့ တရားမွ်တတဲ့ ဥပေဒေတြက အုပ္စိုးသူရဲ႕ အာဏာကုိ ကန္႔သတ္ ထိန္းခ်ဳပ္ႏုိင္စြမ္း ရွိျခင္းပါပဲ။ တနည္းေျပာရရင္ အုပ္ခ်ဳပ္သူက အခ်ဳပ္အျခာ မဟုတ္ဘဲ၊ ဥပေဒကသာ အခ်ဳပ္အျခာ ျဖစ္တယ္။ အုပ္ခ်ဳပ္သူရဲ႕ အာဏာဟာ အမ်ားသေဘာတူ ခ်မွတ္ထားတဲ့ ဥပေဒေတြကသာ ဆင္းသက္ရမွာျဖစ္ၿပီး၊ သူဟာ ဥပေဒအတိုုင္း တရားမွ်တစြာအုပ္ခ်ဳပ္မွသာ တရား၀င္မႈ ရရွိမွာျဖစ္တယ္။
သမိုင္းေခတ္ကာလတိုုင္း လူ႔အဖြဲ႔အစည္းတိုင္းမွာ အုပ္ခ်ဳပ္သူေတြဟာ သူူ႔နည္းသူ႔ဟန္နဲ႔ ဆိုးသြမ္းခဲ့တာခ်ည္းပါပဲ။ ျမန္မာအယူမွာလည္း မင္းကို ရန္သူမ်ား ၅ ပါး စာရင္းသြင္းတာဟာ သင္႔ျမတ္တဲ့အေတြးအေခၚပါ။ အေၾကာင္းက အာဏာဟာ လူမွန္သမွ်ကို ေဖာက္ျပန္ေစလို႔ပါပဲ။ ‘အာဏာဟာ ေဖာက္ျပန္ေစတယ္၊ အႂကြင္းမဲ့အာဏာဟာ အႂကြင္းမဲ့ ေဖာက္ျပန္တယ္’ (Power corrupts; absolute power corrupts absolutely.) ဆိုတဲ့ စကားပံုက ထင္ရွားပါတယ္။
သို႔ေသာ္ အဲဒီ ရမ္းကားႏိုင္စြမ္းတဲ့ ဘုရင္၊ သမၼတ၊ ကာခ်ဳဳပ္၊ ၀န္ႀကီးခ်ဳပ္၊ ၀န္ႀကီး၊ သူႀကီး၊ ေထြအုပ္၊ ၿမိဳ႕နယ္မွဴး၊ ရာအိမ္္မွဴး စသည္တို႔ရဲ႕ ႏိုင္ငံေရးအာဏာအေပၚ ကန္႔သတ္ စည္းေႏွာင္ထားႏိုင္တဲ့ အမ်ားသေဘာတူ ဥပေဒေတြ ရွိျခင္းကို တရားဥပေဒစိုးမိုးမႈ ရွိတယ္လို႔ ေခၚပါတယ္။ အကယ္၍ အုပ္စုိုးသူေတြ ႏိုင္ငံေရးအာဏာရွိသူ ေတြက ဥပေဒကို သူတို႔အတြက္ သင္႔ေတာ္သလို ျပင္ဆင္ခဲ႔ရင္၊ တရားဥပေဒစိုုးမိုးမႈဆိုတာ မရွိေတာ႔ပါဘူး။ အခ်ဳိ႕ေဒသ အစိတ္ပိုုင္းမွာ အဲဒီဥပေဒကို က်င္႔သံုးေနဦးေတာ့ တကယ့္ တရားဥပေဒစိုးမိုးမႈက ေပ်ာက္ပ်က္သြားပါၿပီ။
ထိေရာက္မႈရွိတဲ့ ဥပေဒစိုးမိုးမႈဆိုတာကလည္း အုပ္ခ်ဳပ္ေရးယႏၱရားေအာက္က ကင္းလြတ္တဲ့ သီးျခားတရားေရး အင္စတီက်ဴးရွင္း ေပၚထြန္းမွသာ ရရွိႏိုု္င္ပါတယ္။ ဥပေဒစိုုးမိုးမႈတခုဟာ ႏိုင္ငံသားေတြကုိ ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ တဖက္သတ္ ရမ္းကားေဆာင္ရြက္ျခင္း အျပဳအမူမွ အကာအကြယ္ေပးတယ္။ ဥပေဒတခုဟာ ႏိုင္ငံေတာ္ အာဏာနဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ လူ႔မလိုင္တစု သုိ႔မဟုတ္ ႏိုင္ငံေတာ္အာဏာကို ထိန္းခ်ဳပ္ထားသူတစုရဲ႕ အက်ဳိးစီးပြြားအတြက္သာ ျဖစ္ေနခဲ႔ရင္ အဲဒီဥပေဒဟာ ပေလတိုရဲ႕ သမၼတႏိုင္ငံက်မ္းထဲက စကားအတိုင္း ‘သူခိုးဓားျပတစုရဲ႕ တရားမွ်တမႈ’ (justice of a band of robbers) ျဖစ္ေနေပလိမ္႔မယ္။
တရားဥပေဒစိုးမိုးမႈဟာ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းရဲ႕ အေရးႀကီးဆံုး အင္စတီက်ဴးရွင္း ၃ ခုထဲက တခုျဖစ္ပါတယ္။ တရုတ္မွာ ႏိုင္ငံေတာ္ ဆိုတဲ့ အင္စတီက်ဴးရွင္းက အရင္ဦးဆံုးေပၚထြန္းခဲ႔ေပမဲ႔၊ စစ္မွန္တဲ့ တရားဥပေဒစိုးမိုးမႈ အင္စတီက်ဴးရွင္း ဘယ္တုန္းကမွ မရွိခဲ႔ပါဘူး။ ကေန႔ထိလည္း ႏိုင္ငံေရးအာဏာလက္တံကုိ ကန္႔သတ္ထိန္းခ်ဳပ္ေပးႏိုင္မယ့္ ဥပေဒ ထြက္မလာေသးပါဘူး။
တရုတ္နဲ႔ ေျပာင္းျပန္ အေနာက္ဥေရာပမွာေတာ့ ႏိုင္ငံ အင္စတီက်ဴးရွင္းမေပၚခင္ ဥပေဒ အင္စတီက်ဴးရွင္းက အရင္ေပၚထြက္ခဲ႔ပါတယ္။ တရားဥပေဒစိုးမိုးမႈက ခရစ္ယာန္ဘာသာေရးမွာ စတင္ အေျခတည္ခဲ့ၿပီး၊ ခရစ္ယာန္ဘာသာေရးေခါင္းေဆာင္ေတြက မင္းေတြကို ေဖာ္လံဖား လုပ္မေနဘဲ၊ သူတို႔အာဏာကို ကန္္႔သတ္ထိန္းခ်ဳပ္ဖို႔ အၿမဲႀကိဳးစားခဲ႔ပါတယ္။ အုပ္စိုးသူနဲ႔ ႏိုင္ငံေတာ္အာဏာကို ႏိုင္ငံသားေတြေရွ႕က ဦးေဆာင္ ကန္႔သတ္ေပးႏိုင္တဲ့အျပင္၊ ခရစ္ယာန္ ဘာသာဟာ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးယႏၱရားေအာက္ လြတ္လပ္စြာ အၿမဲရပ္တည္ႏိုင္ေအာင္ ႀကိဳးပမ္းေလ႔ ရွိပါတယ္။
တာ၀န္ယူမႈ
တာ၀န္ယူမႈ(accountability) ဆိိုတာ အစိုးရတရပ္ဟာ ကိုယ္က်ဳိးစီးပြားအတြက္ ထင္ရာျမင္ရာ လုပ္တာ မဟုတ္ဘဲ၊ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းတခုလုံးရဲ႕ အက်ဳိးစီးးပြားအေပၚ တာ၀န္ခံ ေဆာင္္ရြက္ရတာ ျဖစ္တယ္။ အျပည့္အစံံု စကားလုံးက ဒီမိုကေရစီ လုပ္ထံုးလုပ္နည္းဆိုင္ရာ တာ၀န္ယူမႈ (democratic procedural accountability)။ ႏိုင္ငံသားအားလံုး သူတို႔ရဲ႕ ေခါင္းေဆာင္ကို စိတ္ႀကိဳက္ေရြးခ်ယ္တင္ေျမွာက္ႏိုင္ဖို႔ လြတ္လပ္တရားမွ်တတဲဲ႔ ေရြးေကာက္ပဲြေတြ ပံုမွန္ က်င္းပေပးရမယ္။ ႏိုင္ငံသားေတြရဲ႕ လိုအပ္ခ်က္ ေတာင္းဆိုခ်က္ေတြကို တံု႔ျပန္ ေဆာင္ရြက္ေပးရမယ္။
ဒီမိုကေရစီႏိုင္ငံမွာ ဂုဏ္သိကၡာရွိတဲ့ ႏိုင္ငံသားတေယာက္ျဖစ္ဖို႔ဆိုရင္ ဒီမိုကေရစီႏိုင္ငံေရး စနစ္ထဲ ပါ၀င္ႏိုင္စြမ္း ရွိရပါမယ္။ အဓိက တာ၀န္ယူမႈဆိုင္ရာ ယႏၱရားက ပါလီမန္ျဖစ္ၿပီး၊ အစိုးရေရာ နိုင္ငံသားေတြပါ အတူသြားႏိုင္မယ့္ ဒီမိုကေရစီ လုပ္ထံုးလုပ္နည္းေတြကို သေဘာတူ ခ်မွတ္ရပါမယ္။ သုိ႔ေသာ္ သတိျပဳသင္႔တာက ေကာင္းမြန္တဲ့ လုပ္ထံုးလုပ္နည္းတိုုင္းက ေကာင္းမြန္တဲ့ ရလဒ္ေတြ ထြက္လာမယ္လို႔ခ်ည္း ေမွ်ာ္လင္႔ထားလို႔ မရပါ။
အျပန္အလွန္ထိန္းညိႇမႈ
ဒီေတာ႔ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းတခု တိုးတက္ဖို႔ အေရးႀကီးတဲ့ အင္စတီက်ဴးရွင္း ၃ ခု လိုအပ္ၿပီး အျပန္အလွန္ထိန္းေၾကာင္း အသက္၀င္ေနဖို႔ လိုပါမယ္။ ႏိုင္ငံ့အင္စတီက်ဴးရွင္းေတြက ဥပေဒေတြ ဩဇာအာဏာ တည္ေစဖုိ႔ အာဏာသံုးႏိုင္စြမ္း ရွိတယ္၊ လံံုၿခံဳေရးကုိ ေဆာင္ရြက္ႏိုင္မယ္၊ ျပည္ပရန္ကာကြယ္ေပးမယ္၊ အမ်ားျပည္သူ႔ လိုအပ္ခ်က္ေတြ ျဖည့္ဆည္း ေပးႏိုင္မယ္။ ေနာက္ တရားဥပေဒစိုးမိုးေရးနဲ႔ တာ၀န္ယူမႈဆိိုုင္ရာ အင္စတီက်ဴးရွင္းေတြက အစိုးရရဲ႕ အာဏာကို ကန္႔သတ္ထိန္းကြပ္ေပးႏိုင္မယ္။
အဲဒီ အေျခခံ အင္စတီက်ဴးရွင္းသံုးစံုက ႏိုင္ငံအသီးသီးမွာ ဘယ္လုိလုပ္ေနလဲဆိုတာ အကဲခတ္ၾကည့္ႏိုင္ပါတယ္။ တရုတ္ဟာ ေကာင္းစြာဖြံ႔ၿဖိဳးၿပီး အင္အားရွိတဲ့ႏိုင္ငံ (state) ျဖစ္ေပမဲ႔ တရားဥပေဒစိုးမိုးေရးမွာ အားနည္းသလို ဒီမိုကေရစီဆိုင္ရာ တာ၀န္ယူမႈ မရွိပါဘူး။ စကၤာပူမွာ ႏိုင္ငံ့အင္စတီက်ဴးရွင္းေတြနဲ႔ တရားဥပေဒစိုးေရးေတြ ရွိေပမယ့္ ဒီမိုကေရစီက အကန္႔သတ္ခံထားရ တယ္။
ရုရွားမွာ ဒီမိုကေရစီဆိုင္ရာ ေရြးေကာက္ပြဲေတြ ရွိေပမယ့္ ႏိုင္ငံ့ အင္စတီက်ဴးရွင္းက သေဘာထားကြဲလြဲသူေတြကို ဖိႏွိပ္တဲ့ ယႏၱရားျဖစ္ေနၿပီး၊ ျပည္သူ႔၀န္ေဆာင္မႈေပးရာမွာ ညံ့ဖ်င္းတယ္၊ တရားဥပေဒ စိုးမိုးမႈက အားနည္းပါတယ္။ ယိုယြင္းႏိုင္္ငံေတြျဖစ္တဲ့ ဆိုမားလီးယား၊ ေဟတီ၊ ကြန္ဂို၊ တို႔မွာ ေရြးေကာက္ပြဲေတြ ရွိေပမယ့္ ႏိုင္ငံ့ အင္စတီက်ဴးရွင္းနဲဲ႔ တရားဥပေဒစိုးမိုးေရး က ခ်ည့္နဲ႔လြန္းပါတယ္။
အခ်ဳပ္အားျဖင္႔ ႏိုု္ုင္ငံေရးပံုမွန္ဖြံ႔ၿဖိဳးတိုးတက္တဲ့ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းကိုသြားဖို႔ အင္စတီက်ဴးရွင္းသံုးစံုဟာ အျပန္အလွန္ ထိန္းညိႇလုပ္ေဆာင္ဖို႔ လိုပါမယ္။ အင္အား ႀကီးမားတဲ့ႏိုင္ငံျဖစ္ေပမယ့္ အာဏာကို ထိန္းကြပ္ႏိုင္တဲ့ အင္စတီက်ဴးရွင္း မရွိရင္ အာဏာရွင္စနစ္ပါပဲ။ အျခားအင္စတီက်ဴးႏွစ္စံု ရွိေပမယ့္ ႏိုင္ငံေတာ္ဆိုတဲ့ ဗဟိုအာဏာက အားေပ်ာ႔ေနရင္ မတည္ၿငိမ္မႈ ႀကံဳရၿပီး ဘယ္မွခရီးမေရာက္ဘဲ ျဖစ္ေနပါလိမ္႔မယ္။
ရဲျမင္႔ေက်ာ္
ရည္ညႊန္း။
Political Order and Political Decay by Francis Fukuyama
The Origins of Political Order by Francis Fukuyama
Building Institutions for Markets by World Development Report 2002
(DVB ေဆာင္းပါး၊ ၁၃ ေအာက္တိုဘာ ၂၀၁၅)

0 comments:

Post a Comment

စာမေရးျဖစ္ေတာ့တာေၾကာင့္ က်ေနာ္ႀကိဳက္ၿပီး ဖတ္ေစခ်င္တဲ့ စာေလးေတြကို တင္ထားပါတယ္ဗ်ာ

Followers

Total Pageviews

အမွာပါးစရာမ်ားရွိေနရင္

Pop up my Cbox

Blog Archive

အက္ဒမင္

အျခားက႑မ်ားကို ေလ့လာရန္

ရွာေဖြေလ ေတြ႔ရွိေလ

စာေပျမတ္ႏိုးသူမ်ား

free counters
Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...