Gallstones (2) သည္းေျခေက်ာက္ (၂)

Dr. Tint Swe

(ေမးခြန္း = အဂၤလိပ္လို)
လူတိုင္းမွာ အသဲေအာက္နားမယ္ သည္းေျခအိတ္ဆိုတာ ရွိၾကတယ္။ ဗိုက္ရဲ႕ အေပၚပိုင္း ညာဘက္မွာ ေနတယ္။ သည္းေျခအိတ္ထဲက အရည္ကေန ေက်ာက္ျဖစ္လာတတ္တယ္။ အဲဒီ အရည္ Bile ဟာ စားလိုက္တဲ့အစာထဲမွာပါမဲ့ ဆီ-အဆီကို ခ်က္လုပ္ေပးတယ္။ Bile ကို အသဲကေနထုတ္ေပးျပီး Gall bladder သည္းေျခအိတ္မွာ ေလွာင္ထားတယ္။
လိုအပ္ခ်ိန္က်မွ Common bile duct ဆိုတဲ့ျပြန္ထဲကို သည္းေျခရည္ေတြ ထြက္လာေစတယ္။ အူသိမ္အေကြးေလးထဲ ဝင္လာတယ္။ ျပြန္ဆိုတာက (၃) မ်ိဳးရွိတယ္။ Hepatic ducts အသဲကလာတဲ့ျပြန္၊ Cystic duct သည္းေျခအိတ္ကျပြန္ နဲ႔ Common bile duct အဲဒီ ၂ ခုေပါင္ျပြန္။ ႏွစ္ခုေပါင္းျပြန္နဲ႔ Pancreatic duct သရက္ရြက္ကလာတဲ့ျပြန္ ကလာေပါင္းတယ္။

Bile ထဲမွာ ေရ၊ Cholesterol (ကိုလက္စေထာ)၊ Fats အဆီ၊ Bile salts သည္းေျခဆား၊ Proteins (ပရိုတင္း) နဲ႔ Bilirubin (ဘီလီရူဘင္) ဆိုတာေတြပါေနတယ္။ Bile salts ကသာ အဆီကိုေက်ခ်က္ေပးျပီး Bilirubin ပါေနလို႔ ဝမ္းအေရာင္ ဝါညိဳညိဳ ျဖစ္ေစတယ္။ Cholesterol, Bile salts နဲ႔ Bilirubin မ်ားေနရင္ Gallstones ေက်ာက္တည္ႏိုင္တယ္။

သည္းေျခေက်ာက္ ႏွစ္မ်ိဳးရွိတယ္။ (၁) Cholesterol stones စိမ္းဝါဝါအေရာင္ရွိတယ္၊ ၈ဝ% ရွိတယ္။ (၂) Pigment stones က ေသးတယ္၊ အေရာင္မဲတယ္၊ Bilirubin (ဘီလီရူဘင္) ပါတယ္။ အရြယ္အစား သဲမႈံေလးေလာက္ကေန ေဂါက္သီးေလာက္အထိ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ တလံုးထဲကေန ရာဂဏန္းအထိ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ အမ်ိဳး ၂ ခုတြဲလဲျဖစ္ႏိုင္တယ္။

• အမ်ိဳးသမီးေတြမွာ ေယာက္်ားေတြထက္ ၂ ဆျဖစ္ရတယ္။ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ရတာ၊ (အီစထိုဂ်င္) ေဆးေပးကုသခံရတာ၊ ကိုယ္ဝန္တားေဆးေတြကေန ပိုျဖစ္ေစသလား ယူဆတယ္။
• အမ်ိဳးထဲမွာ တေယာက္မကျဖစ္တတ္တယ္။ အသက္ ၆ဝ ေက်ာ္ရင္ ပိုျဖစ္တယ္။ လူကဝရင္ ပိုျဖစ္တယ္။
• အစားအေသာက္ထဲမွာ အဆီနဲ႔ (ကိုလက္စေထာ) မ်ားတာလဲ အျပစ္ျဖစ္ႏိုင္တယ္။
• ကိုယ္အေလးခ်ိန္ အျမန္ေလွ်ာ့နည္းတခုျဖစ္တဲ့ Crash diets အစားအေသာက္ကို အတင္းေလွ်ာ့ခ်နည္းကေနလဲ ျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။ အသဲကေန (ကိုလက္စေထာ) ေတြ အပို ထုတ္ေပးရလိုျဖစ္မယ္။
• Cholesterol-lowering drugs (ကိုလက္စေထာ) ခ်ေဆးေတြကေနလဲ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။
• Diabetes ဆီးခ်ိဳရွိေနသူေတြမွာ Triglycerides ေတြပိုမ်ားေနလို႔ ပိုျဖစ္ႏိုင္တယ္လဲ ယူဆတယ္။
• ေက်ာက္ရွိေနသူမွာ ေနာက္ထပ္ေက်ာက္ ထပ္ျဖစ္လာႏိုင္တယ္။

အေတာ္မ်ားမ်ား တျခားဟာအတြက္ ေဆးစစ္ရင္နဲ႔ သည္းေျခေက်ာက္ လာေတြ႔တတ္တယ္။ ဘာမွ မခံစားရသူက မ်ားတယ္။ အသက္ ၆၅ ႏွစ္ေက်ာ္သူေတြမွာ ၂ဝ% ေလာက္သာ ေရာဂါလကၡဏာေတြျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ခံစားရရင္လဲ Dyspepsia အစာမေက်၊ ရင္ကယ္ေနမယ္။ Intolerance to fatty foods ဆီ-အဆီမ်ားတာကို စားရင္ ပိုဆိုးတာ ခံစားရမယ္။ Belching and flatulence ေလေအာင့္ ေလတက္မယ္။

သည္းေျခရည္ ထြက္ရမဲ့လမ္းကို လာပိတ္ႏိုင္တယ္။ ျပြန္ေတြထဲမွာ သည္းေျခရည္ ပိတ္ေနရာကေန ေရာင္လာႏိုင္တယ္။ သရက္ရြက္ကိုပါ ေရာင္ႏိုင္ေသးတယ္။ Gallstone Pancreatitis ျဖစ္ရင္ အတင္းနာျပီး ဆိုးတယ္။ ေရာဂါလကၡဏာေတြ ျဖစ္လာရင္ Fever ကိုယ္ပူ၊ Jaundice အသားဝါ၊ Persistent pain ေတာက္ေလွ်ာက္နာတာေတြ ခံစားရမယ္။ Cholecystitis သည္းေျခအိတ္ ေရာင္ျခင္း၊ Cholangitis သည္းေျခရည္ေရာင္ျခင္း၊ Gangrene သည္းေျခအိတ္ ေသြးမရျဖစ္ျခင္းေတြလဲ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။

ေက်ာက္က ျပြန္လမ္းကိုလာပိတ္ရင္ ရုတ္တရက္ ခံစားရတာေတြရွိလာႏိုင္တယ္။ အဆီမ်ားတဲ့အစာ စားျပီးခ်ိန္မွာ ျဖစ္တတ္တယ္။ ဗိုက္အေပၚညာဘက္ေနရာ မွန္မွန္နာလာမယ္။ ေနာက္ ပိုနာလာမယ္။ နာရီဝက္ကေန နာရီမ်ားစြာ ၾကာႏိုင္တယ္။ ေနာက္ေက်ာနဲ႔ လက္ျပင္ဆီလိုက္နာႏိုင္တယ္။ ညာဘက္ပခံုးေအာက္ကလဲ နာႏိုင္တယ္။ ပ်ိဳ႕ခ်င္ အန္ခ်င္ျဖစ္မယ္။ ကိုယ္ပူမယ္။ ခ်မ္းမယ္။ ဆီး-မ်က္လံုးေတြဝါလာမယ္။ ဝမ္းအေရာင္ေပ်ာ့လာမယ္။ ရြံ႕ေရာင္ ေခၚတယ္။ ပိတ္လို႔နာတာကို Biliary colic ေခၚတယ္။ ၈ဝ% ေသာလူနာေတြခံစားရတယ္။ ေျဖးေျဖးခ်င္းပိတ္ရင္ အဲလိုမခံစားရဘူး။

X-rays ဓါတ္မွန္ရိုက္မယ္။ ေဆးထိုးရိုက္တာလဲရွိတယ္။ လိုအပ္ရင္ Ultrasound (အာလ္ထြာေဆာင္း) ရိုက္မယ္။ Computerized tomography (CT) scan လဲလုပ္ႏိုင္တယ္။ Infection and Rupture of the gallbladder or bile ducts ကိုပါသိမယ္။ Cholescintigraphy (HIDA scan) လဲလုပ္ႏိုင္တယ္။ Endoscopic retrograde cholangiopancreatography (ERCP) လုပ္ရင္း ေက်ာက္ကိုထုတ္ယူႏိုင္တယ္။

Heart attack ႏွလံုး (အတက္ခ္) ရတာ၊ Appendicitis အူအတက္ေရာင္တာ၊ Ulcers ေလနာ၊ Irritable bowel syndrome အစာလမ္းေရာဂါ၊ Hiatal hernia အထဲမွာ (ဟာနီယာ) ျဖစ္တာ၊ Pancreatitis သရက္ရြက္ေရာင္တာ နဲ႔ Hepatitis အသဲေရာင္တာေတြနဲ႔ ဆင္တယ္။ ခြဲျခားရမယ္။

(၁) Nonsurgical approaches မခြဲတဲ့နည္း
• ခြဲစိတ္ဘို႔လိုေပမဲ့ ခြဲဘို႔မသင့္သူေတြကိုသာ လုပ္ပါတယ္။ ၅ ႏွစ္ေနရင္ ျပန္ျဖစ္တတ္တယ္။
• Oral dissolution therapy ေဆးေပးနည္း။ Ursodiol (Actigall) နဲ႔ Chenodiol (Chenix) ေဆးေတြက ေက်ာက္ ေသးတာအတြက္သာ ရတယ္။ Bile acid ျဖစ္တယ္။ Cholesterol gallstones ကိုသာရတယ္။ 1-1.5 cm diameter ထက္မၾကီးမွရမယ္။ ၁-၂ ႏွစ္ ၾကာႏိုင္တယ္။ ေဆးျဖတ္လို႔ ျပန္ေပၚႏိုင္တယ္။
• Contact dissolution therapy ေဆးထိုးနည္းကို စမ္းသပ္သံုးၾကည့္ေနတယ္။ သည္းေျခအိတ္ထဲေဆးထိုးျပီး Cholesterol stones ကိုေက်ေစမယ္။ Methyl tert-butyl