၃-၁။ ဥပေဒမ်ားနွင့္ ဥပေဒသေဘာသက္၀င္ေသာျပဌာန္းခ်က္မ်ား၊၊ (Types of Law)

ျမန္မာႏိုင္ငံ ေရွ႔ေနမ်ားေကာင္စီ မူပိုင္ ...

အခန္း ( ၃ )

          လူနွင့္လူမႈအဖဲြ႔အစည္းမ်ားတိုးတက္ထြန္းကားလာသကဲ့သို့ ဥပေဒမ်ားနွင့္ဥပေဒျပုနည္း မ်ားသည္ လည္းတိုးတက္ဖံြ႔ျဖိဳးလာ ခဲ့ၾကသည္။ ကမၻာေပၚရိွအခ်ဳိ႕ေသာနိုင္ငံမ်ား၏ ဥပေဒေရးရာ အေျခအေနမ်ားကို ၾကည့္မည္ဆိုပါက ေရာေထြးလွ်က္ရိွေသာ ဥပေဒစံနစ္မ်ား၊ အမို်းမို်းေသာဥပေဒ အမို်းအစားမ်ားနွင့္ ကဲြျပားျခား နားေသာ ဥပေဒလုပ္ထံုးလုပ္နည္းမ်ားကို ေတြ႔ရမည္ျဖစ္ေပသည္။ ၄င္းတို့အားခဲြျခမ္းစိတ္ျဖာၾကည့္မည္ ဆိုပါက ျပဌာန္းဥပေဒ ၊ ကြန္မြန္းေလာ (သို့) အဂၤလိပ္ရိုးရာဥပေဒ (သို့) စီရင္ထံုးဥပေဒနွင့္ တဆင့္ခံဥပေဒ Delegated legislation ဟူ၍ေတြ႔ရမည္ ျဖစ္ေပသည္။ အဆိုပါ ဥပေဒ ျပဳျခင္းအားျဖင့္ေပၚေပါက္လာေသာ ဥပေဒအမို်း အစားအေပၚတြင္ ထပ္မံ ခဲြျခားစိပ္ျဖာၾကည့္မည္ဆိုပါက ျပည္တြင္းဥပေဒ Domestic Law နွင့္ နိုင္ငံတကာ ဥပေဒ International Law ဟူ၍ ေတြ႔ရိွရမည္ျဖစ္ျပီး၊ သက္ဆိုင္မႈ နယ္ပယ္အရထပ္မံ၍ ခဲြျခားၾကည့္မည္ဆိုပါက အမ်ားဆိုင္ဥပေဒ Public Law နွင့္ သီးသန့္ ပုဂၢလိကဥပေဒ Private Law ဟူ၍ အၾကမ္းအားျဖင့္ ခဲြျခားၾကည့္နိုင္ပါသည္။

          ျပဌာန္းဥပေဒဆိုသည္မွာ ပါလီမန္(သို့မဟုတ္) ပါလီမန္ကဲ့သို့ေသာအာဏါရိွေသာ အဖဲြ႔အစည္းက ျပဳလုပ ျပဌာန္းေသာဥပေဒျဖစ္သည္။  ကြန္မြန္းေလာ Common Law (စီရင္ထံုးဥပေဒ) ဆိုသည္မွာ ေရွ့ကျဖစ္ပ်က္ခဲ့ဖူး ေသာ၊ ဆံုးျဖတ္ခဲ့ဖူးေသာ ထံုးတမ္းစဥ္လာမ်ားကိုလိုက္နာ၍ တရားရံုးမ်ားတြင္ တရားသူၾကီးမ်ားက သက္ဆိုင္ရာ အမႈမ်ားကို စီရင္ဆံုးျဖတ္ရာမွေပၚထြက္လာေသာ တရားစီရင္ထံုးမ်ားကို ဥပေဒတရပ္ကဲ့သို့ လက္ခံက်င့္သံုး သည့္ဥပေဒ ျဖစ္ေပသည္။ သို့ရာတြင္ျပဌာန္းဥပေဒ Statute Law နွင့္ စီရင္ထံုးဥပေဒ တို့အၾကား မကိုက္ညီမႈ၊ ဆန့္က်င္ကဲြလဲြအျငင္းပြားမႈ မ်ား ျဖစ္ေပၚလာပါက ျပဌာန္းဥပေဒအတိုင္းသာလွ်င္ စီရင္ဆံုးျဖတ္မႈျပုရသည္။ ထိုအခါမို်း၌ စီရင္ထံုးဥပေဒကို လိုက္နာရန္မလိုေပ။

အျမင့္ဆံုးအာဏာပိုင္အဖဲြ ့အစည္းတခုခုမွ ဥပေဒ၊ နည္းဥပေဒမ်ားကိုေၾကညာျခင္းျပဳခဲ့လွ်င္ ထိုေၾကညာခ်က္ သည္ ဥပေဒေရးရာပင္ရင္းအေျခအျမစ္ရိွသည္ဟုဆိုရေပမည္။ ဤကဲ့သို ့ေၾကညာျခင္းကို “တိုက္ရိုက္ဥပေဒျပဳ ျခင္း” Direct Legislation ဟုေခၚဆိုေပသည္။ ပါလီမန္စနစ္ကိုက်င့္သံုးသည့္ နိုင္ငံအမ်ားစုသည္ ဥပေဒမ်ား ျပဌာန္းနိုင္ရန္အတြက္ ဥပေဒျပုျခင္းကိုေယဘုယ်အားျဖင့္ နွစ္မို်းနွစ္စားခဲြျခားထား ခဲ့ၾကသည္။ ၎တို့မွာ အျမင့္ ဆံုးဥပေဒျုပျခင္း Suprem Private Law  Legislation နွင့္ တဆင့္ခံဥပေဒျပဳျခင္း Subordinate or delegated legislation ဟူ၍ျဖစ္သည္။

ပါလီမန္ (သို့မဟုတ္) ပါလီမန္ကဲ့သို့အာဏာရိွေသာ ဥပေဒျပဳအဖဲြ႔အစည္း (ဥပမာ-ျပည္သူ့လႊတ္ေတာ္) က ဥပေဒျပဳျခင္းကို အျမင့္ဆံုးဥပေဒျပဳျခင္း ဟုေခၚသည္။ ပါလီမန္ကဥပေဒျပဳလိုက္ျပီးပါက အျခားမည္သူကမွ် မပယ္ဖ်က္နိုင္ေပ။ ပါလီမန္ (သို့မဟုတ္) ျပည္သူ့လႊတ္ေတာ္၏ေအာက္၌ ဥပေဒျပဳနိုင္သည့္အဖဲြ႔ငယ္မ်ားရိွေသး သည္။ သို့ရာတြင္ယင္းအဖဲြ႔တို့၏ ဥပေဒျပဳနိုင္ခြင့္ အာဏာကိုလႊတ္ေတာ္ (သို့မဟုတ္) ပါလီမန္က ေပးအပ္ထား ျခင္းျဖစ္သည္။ ယင္းအဖဲြ႔တို့က ဥပေဒျပဳျခင္းကို “တဆင့္ခံဥပေဒျပဳျခင္း”ဟုေခၚသည္။

အျမင့္ဆံုးဥပေဒျပဳျခင္းမို်းတြင္ ဥပေဒျပဳသူသည္ နိုင္ငံေတာ္၏ အခု်ပ္အခ်ာအာဏာပိုင္သူ (သို့မဟုတ္) အဖဲြ႔က ျပဳလုပ္ျပဌာန္းေသာဥပေဒမို်းျဖစ္သည္။ ယင္းတို့မွျပဌာန္းလိုက္ေသာ ဥပေဒ Law မ်ားကို အက္ဥပေဒ Act မ်ား ဟုေခၚသည္။ ထိုမွတဖန္ အဆိုပါဥပေဒျပဌာန္းခ်က္မ်ားကို တိက်က်ယ္ျပန့္စြာ အေကာင္အထည္ေဖၚ ေဆာင္ ရြက္နိုင္ေစရန္ သက္ဆိုင္ရာအာဏာပိုင္အဖဲြ႔မ်ားသို့ ထပ္ဆင့္ ဥပေဒျုပရန္အာဏာလဲႊအပ္ထားေလ့ရိွၾကသည္။ တဆင့္ခံအဖဲြ႔အစည္းမ်ားကျုပေသာ ဥပေဒမ်ားကို နည္းဥပေဒ၊ စည္းကမ္းဥပေဒ၊ စည္းမ်ဥ္းဥပေဒ၊ အမိန့္၊ ေၾက ညာခ်က္၊  ညႊန္ၾကားခ်က္မ်ား စသည့္အသြင္ျဖင့္သာ ျပုလုပ္နိုင္ေပသည္။

          ပင္မအရင္းခံဥပေဒနွင့္ က်င့္ထံုးဥပေဒ Law of procedure တို႔၏ ကဲြျပားျခားနားမႈကို တိတိက်က် ေဖၚျပရန္ မျဖစ္နိုင္ေပ။ တနည္းအားျဖင့္ဆိုေသာ္ ပင္မအရင္းခံဥပေဒသည္ ေနာက္ဆံုးရည္မွန္းခ်က္ျဖစ္ျပီး၊ က်င့္ထံုးဥပေဒမ်ားမွာမူ ပင္မအရင္းခံဥပေဒ၏ လိုအပ္ခ်က္ကို ျဖည့္ဆည္းနိုင္ရန္ နည္းလမ္းမ်ားနွင့္ သက္္ဆိုင္ေပသည္။

          ျပည္တြင္းဥပေဒဆိုသည္မွာ သက္ဆိုင္ရာနယ္ေျမအကန့္အသတ္ျဖင့္ ပိုင္းျခားသတ္မွတ္ထားေသာ တိုင္းျပည္နိုင္ငံ Country တခု သို့တည္းမဟုတ္ အမို်းသားနိုင္ငံ Nation-state တခုအတြင္း ေနထိုင္ၾကေသာ လူမ်ားကလိုက္နာက်င့္သံုး ရန္ ျပဌာန္းထားသည့္ဥပေဒျဖစ္ျပီး၊ အဆိုပါျပည္တြင္းဥပေဒ၌ တိုင္းျပည္အတြင္း က်င့္သံုးသည့္ ဥပေဒျပုေရး၊ အုပ္ခု်ပ္ေရးနွင့္ တရားစီရင္ေရးဆိုင္ရာကိစၥမ်ားနွင့္ ပတ္သက္ေသာဥပေဒမ်ား ပါ၀င္သည္။

          အျပည္ျပည္ဆိုင္ရာဥပေဒဆိုသည္မွာ တိုင္းျပည္နိုင္ငံမ်ားအၾကား၊ သို့တည္းမဟုတ္ အမို်းသားနိုင္ငံမ်ား အၾကားတြင္ ကူးလူးဆက္ဆံေဆာင္ရြက္မႈကိစၥမ်ားအေပၚတြင္ အကို်းသက္ေရာက္မႈရိွေသာ ဥပေဒစနစ္တရပ္ ကို ေခၚဆိုျခင္းျဖစ္သည္။ အျပည္ျပည္ဆိုင္ရာဥပေဒတည္ရိွရျခင္း၏ အဓိကရည္ရြယ္ခ်က္မွာ နိုင္ငံအခ်င္းခ်င္း အၾကား ျငိမ္းခ်မ္းေရးနွင့္အျပုသေဘာေဆာင္ေသာ ဆက္ဆံေရးကိုထိန္းသိမ္းရန္နွင့္ နိုင္ငံအသီးသီးတြင္ေနထိုင္ ၾကေသာ ကဲြျပားျခားနားသည့္ နိုင္ငံသားမ်ားအခ်င္းခ်င္း အၾကား စီးပြားေရးဆိုင္ရာကိစၥမ်ား၊ ပုဂၢလိကကိုယ္ေရး ကိုယ္တာကိစၥရပ္မ်ားတြင္ အဆင္ေျပစြာ ေဆာင္ရြက္နိုင္ေရးအတြက္ ထားရိွက်င့္သံုးၾကျခင္းျဖစ္သည္။

          အမ်ားဆိုင္ဥပေဒဆိုသည္မွာ အဓိကအားျဖင့္ သက္ဆိုင္ရာနိုင္ငံနွင့္ ၄င္း၏နိုင္ငံသားမ်ား အၾကားတြင္ ျဖစ္ေပၚလာသည့္ အျငင္းပြားမႈ၊ အမႈကိစၥမ်ားနွင့္သက္ဆိုင္သည့္ ဥပေဒျဖစ္သကဲ့သို့ အစိုးရ၏အုပ္ခု်ပ္ေရးနွင့္ ျငိမ္၀ပ္ပိျပားေရးဆိုင္ရာကိစၥမ်ားနွင့္လည္း သက္ဆိုင္သည့္ဥပေဒျဖစ္သည္။ အမ်ားဆိုင္ဥပေဒကို အမို်းအစား အားျဖင့္ေလးမို်းခဲြျခား၍ ေတြ႔ရိွနိုင္သည္။

ပထမအမို်းအစားမွာ အုပ္ခု်ပ္ေရးဆိုင္ရာဥပေဒ Administrative law ျဖစ္သည္။ အုပ္ခု်ပ္ေရးဆိုင္ရာဥပေဒ ဆို သည္မွာ အစိုးရ၏ဌာနဆိုင္ရာလုပ္ငန္းတာ၀န္မ်ားနွင့္ ပတ္သက္လွ်က္ရိွျပီး နို္င္ငံသားမ်ားနွင့္ဆက္သြယ္ေဆာင္ ရြက္လုပ္ကိုင္ရာတြင္ လိုက္နာက်င့္သံုးရန္ ျပဌာန္းသတ္မွတ္ထားျခင္းျဖစ္သည္။ ဥပမာအားျဖင့္ အစိုးရ၏ အိုးအိမ္ဦးစီးဌာနက နိုင္ငံသားတဦးအား အေဆာက္အဦးေဆာက္လုပ္ခြင့္လိုင္စင္ ခ်ေပးျခင္းကိစၥမို်းျဖစ္ျပီး၊ နွစ္ဦးနွစ္ဖက္မွာ သတ္မွတ္ျပဌာန္းထားေသာဥပေဒနွင့္အညီ လုပ္ကိုင္ေဆာင္ရြက္ရျခင္းျဖစ္သည္။

ဒုတိယအမို်းအစားမွာ ဖဲြ႔စည္းပံုအေျခခံဥပေဒဆိုင္ရာဥပေဒ Constitutional law ျဖစ္သည္။ ဖဲြ႔စည္းပံုအေျခခံ ဥပေဒအရသာလွ်င္ အစိုးရအာဏါပိုင္ အဖဲြ႔အစည္းအသီးသီးတို့သည္ ၄င္းတို့အားအပ္နွင္းထားေသာ တာ၀န္နွင့္ လုပ္ပိုင္ခြင့္အာဏါ မ်ားကို ခဲြေ၀က်င့္သံုးေဆာင္ရြက္ရျခင္းျဖစ္သည္။ ဥပမာအားျဖင့္ အခြန္ေကာက္ခံေရးနွင့္ ပတ္သက္၍ အုပ္ခု်ပ္္ေရးအာဏါပိုင္အဖဲြ႔အစည္းမ်ားအၾကား တိက်ေသာဥပေဒမ်ားကို ျပဌာန္းထားရိွေဆာင္ ရြက္ျခင္းမို်းျဖစ္သည္။

တတိယအမို်းအစားမွာ ျပစ္မႈဆိုင္ရာဥပေဒ Criminal law (ရာဇ၀တ္ဥပေဒ) ျဖစ္သည္။ ျပစ္မႈဆိုင္ရာဥပေဒ၏ သေဘာမွာ နိုင္ငံအတြင္း၌ေနထိုင္သူ အားလံုးနွင့္အၾကံုး၀င္ျပီး ၄င္းတို့၏ျပဳမူေဆာင္ရြက္ခ်က္မ်ားအနက္ လူသား အားလံုး အား ထိခိုက္နစ္နာေစေသာ ျပုမူေဆာင္ရြက္ျခင္းျဖစ္ေစ၊ သို့မဟုတ္ လစ္လွ်ဳရႈျခင္းျဖစ္ေစ၊ တို့နွင့္ပတ္ သက္၍ မည္သည့္ကိစၥသည္ အျပစ္ (ျပစ္မႈ) ျဖစ္သည္ဟု သတ္မွတ္ထားေသာဥေဒျဖစ္သည္။ ဥပမာအားျဖင့္ လူသတ္မႈ၊ ခိုးမႈ၊ ထိခိုက္နာက်င္ေစမႈ အစရိွသည့္ကိစၥမ်ားျဖစ္သည္။

စတုတၳအမို်းအစားမွာ စက္ရံုအလုပ္ရံုဆိုင္ရာဥပေဒ Industrial law ျဖစ္ျပီး၊ အလုပ္ရွင္အလုပ္သမားမ်ားနွင့္ ပတ္သက္သည့္ ဆက္သြယ္ေဆာင္ရြက္မႈကိစၥမ်ား၊ လုပ္ငန္းခြင္ကိစၥမ်ား၊ လုပ္အားခကိစၥမ်ားနွင့္ အလုပ္နွင့္ ပတ္သက္၍ အျငင္း ပြားသည့္ကိစၥရပ္မ်ားတြင္ အသံုးျပုရန္အတြက္ျပဌာန္းထါးေသာ ဥပေဒပင္ျဖစ္သည္။ ဤဥပေဒျပဌာန္းခ်က္ တရပ္ရပ္ကို တဖက္ဖက္မွခို်းေဖါက္သည့္အခါ ျပစ္မႈဆိုင္ရာဥပေဒျဖင ့္အကံု်းမ၀င္ဘဲ ဤဥပေဒျပဌာန္းခ်က္ မ်ားအရသာလွ်င္ ေျဖရွင္းေဆာင္ရြက္မႈျပုရျခင္းျဖစ္သည္။

သီးသန့္ပုဂၢလိကဥပေဒဆိုသည္မွာ နိုင္ငံသားမ်ားအခ်င္းခ်င္းအၾကားျဖစ္ပြားေသာ အမႈ အခင္းကိစၥရပ္မ်ားကို ေျဖရွင္းေဆာင္ရြက္ရာတြင္ အျငင္းပြားမႈမ်ားကို မွန္မွန္ကန္ကန္၊ ေအးေအး ခ်မ္းခ်မ္းျဖင့္ အဆံုးအျဖတ္ေပးနိုင္ရန္ အတြက္ ရည္ရြယ္၍ ျပုလုပ္ျပဌာန္းထားေသာဥပေဒကို ဆိုလိုျခင္းျဖစ္သည္။ သီးသန့္ပုဂၢလိကဥပေဒနွင့္ ပတ္ သက္၍ အဓိကအားျဖင့္ေအာက္ေဖၚျပပါအေျခအေန အေနအထား (၄) မို်းေအာက္၌ ေတြ႔ျမင္နိုင္ေပသည္။ ၄င္းတို့မွာပဋိညာဥ္ (သေဘာတူစာခု်ပ္) Contract law ဥပေဒ၊ တရားမနစ္နာမႈဥပေဒ Torts၊ မိသားစုဆိုင္ရာ (ဓေလ့ထံုးတမ္း) ဥပေဒ Family law နွင့္ ပစၥည္းပိုင္ဆိုင္မႈဆိုင္ရာဥပေဒ Property law တို့ျဖစ္ၾကသည္။

ဥပေဒမ်ားကို အမို်းအစားခဲြျခားသတ္မွတ္ရာ၌ တရားမဥပေဒနွင့္ ျပစ္မႈဆိုင္ရာဥပေဒဟူ၍ လည္းခဲြျခားသတ္မွတ္ ျခင္းျပုၾကသည္။ တရားမဥပေဒ Civil law ဆိုသည္မွာ ျပည္သူအခ်င္းခ်င္း၊ တဦးနွင့္တဦးအၾကား၊ တဖဲြ႔နွင့္တဖဲြ႔ အၾကား ျဖစ္ ပြားသည့္ အျငင္းပြားမႈမ်ားနွင့္ပတ္သက္ေသာဥပေဒျပဌာန္း ခ်က္မ်ားျဖစ္သည္။ အမ်ားအားျဖင့္ တရားမဥပေဒ မ်ားသည္ သီးသန့္ပုဂၢလိကဥပေဒမ်ားျဖစ္ၾကေသာ္လည္း အမ်ားနွင့္သက္ဆိုင္သည့္ အုပ္ခု်ပ္ေရး ဆိုင္ရာဥပေဒမ်ားနွင့္ပတ္သက္၍ အျငင္းပြားမႈမ်ား ျဖစ္ပြားေသာအခါ၌လည္း တရားမဥပေဒျဖင့္ ေျဖရွင္းေဆာင္ ရြက္ၾကျခင္း မ်ား ရိွေပသည္။ တနည္း အားျဖင့္ဆိုပါက တရားမဥပေဒဆိုသည္မွာ ျပစ္မႈေျမာက္သည္ဟုျပဌာန္း ထားသည့္ ျပစ္မႈဆိုင္ရာ ဥပေဒျပဌာန္းခ်က္မ်ားနွင့္အၾကံုး၀င္သက္ဆိုင္ျခင္းမရိွသည့္ အမႈကိစၥမ်ားကို အဆံုးအ ျဖတ္ေပးရန္ ျပဌာန္းထားသည့္ဥပေဒကို ေခၚဆိုျခင္းျဖစ္ေပသည္။ ျပစ္မႈဆိုင္ရာဥပေဒ (ရာဇ၀တ္) ဥပေဒ Criminal law ဆိုသည္မွာ သက္ဆိုင္ရာျပည္သူတရပ္လံုးနွင့္ ဆန့္က်င္သည့္ အမႈကိစၥတစံုတခုကိုမျပုလုပ္ရန္၊ သို့တည္းမဟုတ္ မပ်က္ မကြက္ျပုလုပ္ရန္ေဖၚျပထားျပီး၊ အကယ္၍ထိုျပဌာန္း ထားခ်က္မ်ားအတိုင္းလိုက္နာ ေဆာင္ရြက္ျခင္းမရိွဘဲ ျပုလုပ္ (သို့မဟုတ္) ပ်က္ကြက္မည္ဆိုပါက က်ခံရမည့္ျပစ္ဒဏ္မ်ားကိုပါ နိုင္ငံေတာ္က သတ္မွတ္ဆံုးျဖတ္ ထားသည့္ဥပေဒကို ျပစ္မႈဆိုင္ရာဥပေဒဟု ေခၚဆိုျခင္းျဖစ္ေပသည္။

၃-၁-၁။  အက္ဥပေဒနွင့္ ဥပေဒ (Act and Law)

ဥပေဒတရပ္ကို ပါလီမန္မွအတည္ျပုျပဌာန္းျခင္းျဖစ္ပါက အဆိုပါျပဌာန္းသည့္ဥပေဒကို အက္ဥပေဒဟုေခၚျပီး၊ ပါလီမန္စံနစ္ကို မက်င့္သံုးေသာ္လည္း၊ ပါလီမန္ကဲ့သို့အလားတူျဖစ္သည့္ နိုင္ငံ၏အျမင့္ဆံုး ဥပေဒျပဳအဖဲြ႔က ျပဌာန္းသည့္ဥပေဒကို ဥပေဒဟုပင္ေခၚျခင္းျဖစ္ေပသည္၊၊ အက္ဥပေဒ နွင့္ဥပေဒတို့ကို ဥပေဒျုပပိုင္ခြင့္ရိွသည့္ အျမင့္ဆံုးအဖဲြ႔အစည္းမွ ျပဌာန္းျခင္းျဖစ္သည္။ အဆိုပါဥပေဒမ်ားသည္ ျပဌာန္းဥပေဒမ်ားျဖစ္ၾကျပီး၊ ၄င္းတို့ကို စတက္က်ဴ႕ (Statute) ဥပေဒ၊ ကိုဓဥပေဒ (Code) လည္းေခၚဆိုေပသည္။

၁၉၄၇ခုနွစ္ ျပည္ေထာင္စုျမန္မာနိုင္ငံ၏ ဖဲြ႔စည္းအုပ္ခု်ပ္ပံုအေျခခံဥပေဒ၏ ပုဒ္မ ၆၅ တြင္ “ျပည္ေထာင္စုနိုင္ငံ၏ ဥပေဒျပဳမႈအာဏာသည္ ပါလီမန္တြင္တည္ရိွရမည္။ ပါလီမန္တြင္ နိုင္ငံေတာ္သမတ၊ ျပည္သူ့လႊတ္ေတာ္ Chamber of Deputies နွင့္ လူမို်းစုလႊတ္ေတာ္ Chamber of Nationalities တို့ပါ၀င္ရမည္” ဟုေဖၚျပထား ခ်က္အရ အျမင့္ဆံုးဥပေဒျပုအာဏာမွာ ပါလီမန္တြင္ရိွေၾကာင္းျမင္ေတြ႔ရသည္။ ထို့အတူ ၁၉၇၄ခုနွစ္ ျပည္ ေထာင္စုဆိုရွယ္လစ္ သမၼတျမန္မာနိုင္ငံေတာ္ ဖဲြ႔စည္းပံုအေျခခံဥပေဒ ပုဒ္မ ၄၄ တြင္ “နိုင္ငံေတာ္၏ ဥပေဒျပုမႈ အာဏာသည္ ျပည္သူ့လႊတ္ေတာ္၌သာတည္သည္” ဟုျပဌာန္းထားသည္ကိုေတြ႔ရိွရမည္ျဖစ္ေပသည္။

အျမင့္ဆံုးဥပေဒျပဳပိုင္ခြင့္ရိွေသာအဖဲြ‹အစည္းကို နိုင္ငံအသီးသီး၌ ကဲြျပားျခားနားေသာ အမည္မ်ားျဖင့္ ေခၚေ၀ၚ ခဲ့ၾကသည္။ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုတြင္ ကြန္ကရက္ Congress ၊ ဂ်ပန္ နိုင္ငံတြင္ ဒိုင္ယက္ (Diet)၊ အစၥေရး နိုင္ငံတြင္ နက္ဆက္ (Knesset)၊ ေနာ္ေ၀းတြင္ စေတာ့တင္း (Storting)၊ ဆိုဗီယက္တြင္  (Supreme Soviet)၊ တရုတ္ျပည္သူ့သမတနိုင္ငံတြင္ (National People's Assembly)၊ အဂၤလန္နိုင္ငံတြင္ ပါလီမန္ (Parliament) ျမန္မာနိုင္ငံတြင္ ၁၉၄၇ ခုနွစ္ အေျခခံဥပေဒအရ ပါလီမန္နွင့္ ၁၉၇၄ခုနွစ္အေျခခံဥပေဒအရ ျပည္သူ႔လြတ္ေတာ္ စသည္ျဖင့္ အမို်း အမည္မ်ားစြာျဖင့္မဲွ႔ေခၚတတ္ၾကသည္။ မည္သို႔ပင္ေခၚေ၀ၚေစကာမူ ျပည္သူလူထုက ေရြးခ်ယ္ တင္ေျမာက္ေသာ ျပည္သူ႔ကိုယ္စားလွယ္မ်ားျဖင့္ဖဲြ႔စည္းထားျပီး ဥပေဒျပဳအာဏာကိုက်င့္သံုးၾကေသာ အာဏာ ပိုင္အဖဲြ႔အစည္းမွန္သမွ်သည္ ပါလီမန္ပင္ ျဖစ္သည္။

၁၉၇၃ ခုနွစ္ စကားရပ္မ်ားအနက္အဓိပၸါယ္ ဖြင့္ဆိုေရးဥပေဒ ပုဒ္မ ၅၊ ပုဒ္မခဲြ (၅) တြင္ေဖၚျပရာ၌ “ဥပေဒ”ဆို ေသာစကားရပ္တြင္ ဤဥပေဒအာဏာမတည္မီကျဖစ္ေစ၊ အာဏာတည္ျပီးေနာက္ျဖစ္ေစ၊ ဥပေဒျပုအာဏာပိုင္ တစ္ရပ္ရပ္က ျပဌာန္းထားသည့္ဥပေဒ၊ အက္ဥပေဒ၊ တခ်က္လႊတ္ဥပေဒ၊ နည္းဥပေဒ၊ စည္းမ်ဥ္းဥပေဒ၊ အမိန္႔ အျပင္ ဥပေဒကဲ့သို့အာဏာတည္ေသာ ဓေလ့ထံုးတမ္းမ်ားလည္းပါ၀င္သည္ဟု ဖြင့္ဆိုထားပါသည္။

၃-၁-၂။  နည္းဥပေဒ၊ စည္းမ်ဥ္းဥပေဒ  ( Rule and Regulation )    

၎တို႔သည္ ဥပေဒသေဘာသက္ေရာက္ေသာ ဥပေဒမ်ားျဖစ္သည္။ ဥပေဒတရပ္အား အေကာင္အထည္ေဖၚ ရန္အတြက္ျဖစ္ေစ၊ လိုအပ္ခ်က္အရျဖစ္ေစ နည္းဥပေဒ၊ စည္းကမ္းဥပေဒမ်ား ထပ္ဆင့္ထုတ္ျပန္္ရသည္၊၊ အခ်ဳိ႕ ေသာဥပေဒမ်ားတြင္ တနိုင္ငံလံုးအတိုင္းအတာျဖင့္ ၿခဳံငံုျပီး မျပဌာန္းနိုင္သည့္္ အခါတြင္ေသာ္လည္းေကာင္း၊ အေသးစိတ္က်သည့္ လုပ္ငန္းမ်ားအတြက္လည္းေကာင္း ပင္မဥပေဒအား အေကာင္အထည္ေဖၚနိုင္ရန္ အလို႔ ငွာ လိုအပ္သည့္နည္းဥပေဒမ်ားကို ထပ္ဆင့္၍ ထုတ္ရမည္ျဖစ္ေပသည္၊၊

တနည္းအားျဖင့္ဆိုေသာ္ ဥပေဒ၊ နည္းဥပေဒဟုဆိုရာတြင္ နည္းဥပေဒမ်ားသည္ ဥပေဒမ်ားကို ပိုမိုအေသးစိတ္ တိက်စြာရုပ္လံုးေဖၚထားျခင္းျဖစ္သည္။ နည္းဥပေဒမ်ားသည္ ဥပေဒမ်ားကို လက္ေတြ႔အေကာင္အထည္ေဖၚ ရာ၌ မ်ားစြာအေရးပါသည္။ နည္းဥပေဒမ်ားတြင္ ဥပေဒမ်ား၏ ရည္ရြယ္ခ်က္ကိုေပၚလြင္ေစရန္ အေသးစိတ္ ေရး ဆဲြရသည္။

ဥပမာအားျဖင့္- နိုင္ငံေရးပါတီမ်ားမွတ္ပံုတင္ျခင္းဥပေဒကို နိုင္ငံေတာ္ျငိမ္၀ပ္ပိျပားမႈ တည္ေဆာက္ေရးအဖဲြ႔က ျပဌာန္းျပီးေနာက္ နိုင္ငံေရးပါတီမ်ားမွတ္ပံုတင္ျခင္း နည္းဥပေဒမ်ားကို ေရးဆဲြခဲ့သည္။ ယင္းနည္းဥပေဒမ်ားတြင္ နိုင္ငံေရးပါတီတစ္ခုအေနျဖင့္ မွတ္ပံုတင္ရန္နည္းလမ္းမ်ားကိုျပဌာန္း၍ ေကာ္မရွင္ရံုးက လိုက္နာေဆာင္ရြက္ ရမည့္နည္းလမ္းမ်ားကိုလည္း ထည့္သြင္းျပဌာန္းထားသည္။ ၎ျပင္ ေရြးေကာက္ပဲြ၀င္မည့္ မွတ္ပံုတင္ထား ေသာ နိုင္ငံေရးပါတီမ်ားအား ေရြးေကာက္ပဲြနွင့္စပ္လ်ဥ္းေသာ အခြင့္အေရးမ်ားျဖစ္ေသာ ေကာ္မရွင္မွ စာအုပ္ စာတမ္းမ်ား အခမဲ့ျဖန့္ေ၀ျခင္း၊ မိမိတို့ပါတီ၏၀ါဒသေဘာထား၊ လုပ္ငန္းစဥ္မ်ားကို နိုင္ငံေတာ္ျငိမ္၀ပ္ပိျပားမႈ တည္ေဆာက္ေရးအဖဲြ႔နွင့္ညိွနိႈင္း၍ သတင္းစာ၊ ေရဒီယို၊ ရုပ္ျမင္သံၾကားတို့မွလႊင့္ထုတ္ေပးျခင္း၊ ေရြးေကာက္ပဲြ နီးလာေသာအခါ၊ ေရြးေကာက္ပဲြတြင္၀င္ေရာက္ယွဥ္ၿပဳိင္မည့္နိုင္ငံေရးပါတီမ်ားသည္ အျခားပါတီ၊ အဖဲြ႔အစည္း၊ ပုဂၢိဳလ္စသည္တို့အားထိပါးကာ မမွန္မကန္ေျပာဆိုျခင္းမို်း၊ ဆူပူေအာင္လံႈ႔ေဆာ္ျခင္းမို်းမရိွေသာ ၀ါဒသေဘာ ထား ေၾကညာခ်က္မ်ားကို ရုပ္ျမင္သံၾကားမွ၊အသံလႊင့္ရံုမွ ေျပာဆိုတင္ျပခြင့္မ်ားကို ေကာ္မရွင္က နိုင္ငံေတာ္ ျငိမ္၀ပ္ပိျပားမႈတည္ေဆာက္ေရးအဖဲြ႔နွင့္ ညိွနိႈင္းေဆာင္ရြက္ေပးရန္မ်ားပါ ထည့္သြင္းျပဌာန္းထားသည္။ အဆိုပါ နည္းဥပေဒမ်ားကို ၁၉၈၈ ခု၊ စက္တင္ဘာလ (၂၈)ရက္ေန့တြင္ ေကာ္မရွင္က ျပဌာန္းေၾကညာခဲ့သည္။

ျမန္မာနိုင္ငံ၏ ၁၉၇၃ ခုနွစ္ စကားရပ္မ်ား အနက္အဓိပါယ္ဖြင့္ဆိုေရး ဥပေဒပုဒ္မ ၅ (က) (၆) တြင္ နည္းဥပေဒ ဆိုေသာစကားရပ္တြင္ ဥပေဒတရပ္ရပ္ျဖင့္အပ္နွင္းသည့္ လုပ္ပိုင္ခြင့္ကိုသံုးစဲြ၍ ျပဳလုပ္ေသာနည္းဥပေဒ (Rule) နွင့္၊ ဥပေဒတရပ္ရပ္အရ နည္းဥပေဒအျဖစ္ျဖင့္ျပဳေသာ စည္းမ်ဥ္းဥပေဒ (Regulation) ပါ၀င္သည္ဟု ဖြင့္ဆို ထားပါသည္။

အခု်ပ္အျခာအာဏါပိုင္နိုင္ငံမ်ား၏ လက္ေတြ႔က်င့္သံုးလွ်က္ရိွေသာ ဥပေဒျပုျခင္းတြင္ ဥပေဒျပုပိုင္ခြင့္အာဏာ (Law-making Power) နွင့္ နည္းဥပေဒျပုပိုင္ခြင့္အာဏာ (Rule-making Power) မ်ားပါ၀င္သည္ကို ေတြ႔ရိွရ မည္ျဖစ္ေပသည္။

၁၉၄၇ ခုနွစ္ ဖဲြ႔စည္းအုပ္ခု်ပ္ပံုအေျခခံဥပေဒ ပုဒ္မ ၈၀(၁) တြင္“ဤအေျခခံဥပေဒရိွျပဌာန္း ခ်က္မ်ားနွင့္မဆန္႔ က်င္ေစဘဲ၊ ပါလီမန္ဆိုင္ရာလႊတ္ေတာ္အသီးသီးသည္၊ လႊတ္ေတာ္၏လုပ္ငန္းစဥ္နွင့္ မႈခင္းကိစၥေဆာင္ရြက္မႈ တို့ကို စည္းမ်ဥ္းသတ္မွတ္ေစရန္ နည္းဥပေဒမ်ား (rules) ကိုျပုနိုင္သည္”ဟုေဖၚျပထားသည္။

ထို့ျပင္ ပုဒ္မ-၉၀၌ “ဤအေျခခံဥပေဒရိွ ျပဌာန္းခ်က္မ်ားနွင့္ မဆန့္က်င္ေစဘဲ ျပည္ေထာင္စုနိုင္ငံတြင္ ဥပေဒျပဳ နိုင္ေသာအာဏာသည္၊ ပါလီမန္၌သာတည္ရိွရမည္။ ျခြင္းခ်က္ သို့ရာတြင္ ပါလီမန္၏ အက္ဥပေဒတခုသည္၊ ထိုအက္ဥပေဒနွင့္သေဘာကိုက္ညီေသာ နည္းဥပေဒမ်ားနွင့္ စည္းမ်ဥ္းဥပေဒမ်ားကိုျပုေစရန္၊ ထိုအက္ဥပေဒ တြင္ အထင္အရွားေဖၚျပထားေသာသူ တဦးဦးအားေသာ္၄င္း၊ သို့တည္းမဟုတ္၊ အာဏာပိုင္တဦးဦးအားေသာ္ ၄င္း၊ အခြင့္အာဏာကိုလဲႊအပ္နိုင္သည္။ ထိုနည္းဥပေဒမ်ားနွင့္ စည္းမ်ဥ္းဥပေဒမ်ားမွာ တရားဥပေဒကဲ့သို့ အာဏာရိွရမည္။”ဟု နည္းဥပေဒမ်ား ျပဌာန္းက်င့္သံုးခြင့္ကို ေဖၚျပထားသည္ကိုေတြ႔ရိွရေပသည္။

 ပုဒ္မ၉၀တြင္၊ တဆက္တည္းဆက္လက္၍ျပဌာန္းထားသည္မွာ- “သို့ရာတြင္ ထိုနည္းဥပေဒမ်ားနွင့္ စည္းမ်ဥ္း ဥပေဒမ်ားကို ပါလီမန္ဆိုင္ရာလႊတ္ေတာ္အသီးသီးသို့၊ ဆက္လက္က်င္းပ လတၱံ႔ေသာညီလာခံတြင္ တင္သြင္း ရမည္။ ထို့ျပင္အဆိုပါနည္းဥပေဒမ်ားအရ၊ သို့တည္းမဟုတ္၊ စည္းမ်ဥ္းဥပေဒမ်ားအရ အေရးယူေဆာင္ရြက္ခဲ့ျပီး ျဖစ္ေသာ အမႈကိစၥ၏ခိုင္လံုျခင္းကို မထိခိုက္ေစဘဲ၊ ထိုနည္းဥပေဒမ်ားနွင့္စည္းမ်ဥ္းဥပေဒမ်ားကို တင္သြင္းသည့္ ေန့မွစ၍ သံုးလအတြင္းတြင္ ပါလီမန္ဆို္င္ရာလႊတ္ေတာ္နွစ္ရပ္လံုး၌ အဆိုတင္သြင္းဆံုးျဖတ္၍ ပယ္ဖ်က္နိုင္ရ မည္”ဟုျပဌာန္းထားသည္။ ဤသည္မွာ တဆင့္ခံဥပေဒျပုျခင္းျဖင့္ နည္းဥပေဒမ်ားျပုပိုင္ခြင့္အာဏာကို အပ္နွင္း ျခင္းခံရသည့္ အာဏာပိုင္ပုဂၢိဳလ္ (သို့) အဖဲြ႔အစည္းကျပုလုပ္သည့္နည္းဥပေဒမ်ားကို ပါလီမန္ကၾကီးၾကပ္ထိမ္း ေက်ာင္းနိုင္သည့္မူကို လိုက္နာက်င့္သံုးျခင္းပင္ျဖစ္သည္။ ဤမူကို Legislative control of  legislative power of Administration ဟုေခၚေပသည္။

၁၉၇၄ ခုနွစ္ ဖဲြ႔စည္းပံုအေျခခံဥပေဒ ပုဒ္မ ၅၇-အရ “ျပည္သူ့လႊတ္ေတာ္နွင့္လည္းေကာင္း၊ ျပည္သူ့လႊတ္ေတာ္ ေရးရာေကာ္မတီမ်ားနွင့္လည္းေကာင္း သက္ဆိုင္ရာဥပေဒမ်ား၊ နည္းဥပေဒမ်ား (Rules) နွင့္ လုပ္ထံုးလုပ္နည္း မ်ား (Procedures) ကို ျပည္သူ့လႊတ္ေတာ္ က ျပဌာန္းရမည္ဟူ၍ပါရိွသျဖင့္ နည္းဥပေဒမ်ားကိုလည္း ျပည္သူ့ လႊတ္ေတာ္ကသာလွ်င္ျပဌာန္းရမည္ ဟုေဖၚျပထားသည္ကို ေတြ႔ရိွရမည္ျဖစ္ေပသည္။

         

၃-၁-၃။  အမိန္ ့။ ( ဥပေဒကဲ့သို႔ အာဏာတည္ေသာအမိန့္မ်ား ) Order

အုပ္ခု်ပ္ေရးအာဏါပိုင္မ်ားမွ ထုတ္ဆင့္သည့္အမိန့္၊ တရားရံုးမ်ား၏စီရင္ခ်က္နွင့့္္ အမိန့္ စသည္တို့သည္လည္း ဥပေဒသေဘာသက္၀င္သည္။ အမိန့္သည္ သီးသန့္အေၾကာင္းအရာကိစၥ တရပ္ရပ္အတြက္ ထုတ္ျပန္ျခင္းျဖစ္ သည္၊၊ အုပ္ခု်ပ္ေရးအာဏာပိုင္မ်ားမွ ထုတ္ျပန္ေသာ အမိန့္မ်ားအနက္ နိုင္ငံေတာ္သမတကထုတ္ျပန္ေသာ အမိန့္မ်ားလည္း ပါ၀င္သည့္အျပင္ ထိုကဲ့သို့ေသာ အမိန့္မို်း၏ ေလးနက္မႈအတိုင္းအတာမွာလည္း ျမင့္မားသည္ ကို ေတြ႔ရမည္ျဖစ္သည္။

Ordiance ဟူေသာ အမိန့္သည္ ျမန္မာနိုင္ငံတြင္က်င့္သံုးခဲ့ေသာ ဖဲြ႔စည္းပံုအေျခခံဥပေဒမ်ားအရ နိုင္ငံေတာ္၏ ဥေသွ်ာင္၊ အၾကီးအကဲ(သို့မဟုတ္) နိုင္ငံေတာ္၏အာဏါပိုင္အဖဲြ႔ကထုတ္ျပန္ေသာ အမိန္႔ျဖစ္သည္။ ၁၉၄၇ခုနွစ္ ျပည္ေထာင္စုျမန္မာနိုင္ငံ၏ ဖဲြ႔စည္းအုပ္ခု်ပ္ပံုအေျခခံဥပေဒ ပုဒ္မ ၉၄(၁) အရ၊ စစ္ေၾကာင့္ျဖစ္ေစ၊ နိုင္ငံတြင္းဆူပူ မႈေၾကာင့္ျဖစ္ေစ၊ ျပည္ေထာင္စုနိုင္ငံ၏ တည္တံ့မႈကို အနၱရာယ္ျဖစ္ေစအံ့ေသာ အထူးအေရးတၾကီးအေျခအေန ျဖစ္ေပၚေနျပီဟူ၍ေသာ္၄င္း နိုင္ငံေတာ္သမတက ေက်ညာခ်က္တရပ္ (Proclamation) ကို ထုတ္ျပန္နိုင္သည္ဟု ျပဌာန္းထားသည္။ ၁၉၄၇ ခုနွစ္ ဖဲြ႔စည္းပံုအေျခခံဥပေဒ ပုဒ္မ ၁၁၀(၁) အရ ပါလီမန္ဆိုင္ရာ လႊတ္ေတာ္နွစ္ရပ္ လံုး၏ ညီလာခံမရိွခိုက္၊ မည္သည့္အခါမို်း၌မဆို၊ နိုင္ငံေတာ္သမတသည္၊ ခ်က္ျခင္းအေရးယူေဆာင္ရြက္ရန္ လိုအပ္ေသာ ကိစၥမ်ားေပၚေပါက္လာသည္ဟုယူဆလွ်င္၊ ထိုကိစၥမ်ားေပၚေပါက္လာသည့္အေလွ်ာက္ လိုအပ္ သည္ဟုထင္ျမင္ေသာ တခ်က္လႊတ္ဥပေဒမ်ား (Ordinances) ကိုထုတ္ျပန္ေက်ညာနိုင္သည္ဟု ျပဌာန္းပါရိွ ေပသည္။

၁၉၇၄ ခုနွစ္ဖဲြ႔စည္းပံုအေျခခံဥပေဒ ပုဒ္မ ၇၄-တြင္ ဥပေဒကဲ့သို့အာဏာတည္ေသာအမိန့္မ်ား Ordinances ကို                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          ထုတ္ျပန္က်င့္သံုးခြင့္နွင့္စပ္လွ်ဥ္း၍ “နိုင္ငံေတာ္ေကာင္စီသည္ ျပည္သူ့လႊတ္ေတာ္ အစည္းအေ၀းတစ္ခုနွင့္ တစ္ခုအၾကားတြင္ ပုဒ္မ ၇၄- ပါ ကိစၥမ်ားမွအပ၊ အျခားကိစၥမ်ားအတြက္ လိုအပ္လွ်င္ ဥပေဒကဲ့သို့အာဏာ တည္ေသာအမိန့္မ်ား (Ordinances) ကို ျပဌာန္းနိုင္ခြင့္ရိွသည္။ ယင္းအမိန့္မ်ားကို ရက္ေပါင္း ကိုးဆယ္အတြင္း က်င္းပေသာ အနီးကပ္ဆံုး ျပည္သူ့လႊတ္ေတာ္အစည္းအေ၀းသို့ တင္ျပ၍အတည္ျပုခ်က္ရယူရမည္။ ယင္းအမိန့္ မ်ားကိုထုတ္ျပန္ျပီးေနာက္ရက္ေပါင္း ကိုးဆယ္ အတြင္း ျပည္သူ့လႊတ္ေတာ္အစည္းအေ၀း က်င္းပရန္မရိွလွ်င္ ျပည္သူ့လႊတ္ေတာ္အေရးေပၚ အစည္းအေ၀းကိုေခၚယူက်င္းပ၍ အတည္ျပုခ်က္ရယူရမည္။ ျပည္သူ့လႊတ္ေတာ္၏အတည္ျပုခ်က္ မရိွလွ်င္ ယင္းအမိန့္သည္အတည္မျပုသည့္ေန့မွစ၍ အာဏာတည္ျခင္းမွ ရပ္စဲရမည္”ဟူ၍ ျပဌာန္းက်င့္သံုးခဲ့သည္ကို ေတြ႔ရသည္။

၁၉၈၈ ခုနွစ္၊ စက္တင္ဘာလ (၁၈) ရက္ေန့တြင္ နိုင္ငံေတာ္အာဏာကိုသိမ္းယူျပီးေနာက္ နိုင္ငံေတာ္ျငိမ္၀ပ္ ပိျပားမႈ တည္ေဆာက္ေရးအဖဲြ႔ (ျငိမ္ပိ) ကို စစ္ေခါင္းေဆာင္မ်ားကဖဲြ႔စည္းခဲ့ၾကပါသည္။ ထိုေန့မွာပင္ ျငိမ္ပိအဖဲြ႔ သည္ အမိန့္အမွတ္- ၂/၈၈ ကိုထုတ္ျပန္ေၾကညာခဲ့ျပီး၊ အပိုဒ္ ၁(က) ၌ “ည ၂၀ ၀၀နာရီအခိ်န္မွ နံနက္ ၀၄ ၀၀နာရီအခိ်န္အထိ မည္သူမဆို အမိန့္တစ္စံုတစ္ရာမရိွဘဲ လမ္းမ်ားေပၚသို့ ထြက္ေရာက္သြားလာမႈ မရိွ ေစရ။”ဟု အမိန့္တစ္ရပ္ကိုထုတ္ျပန္ခဲ့ပါသည္။

ေဒသဆိုင္ရာအာဏာပိုင္အဖဲြ႔အစည္းမ်ားသည္ ဖဲြ႔စည္းပံုအေျခခံဥပေဒပါျပဌာန္းခ်က္မ်ားနွင့္ ပါလီမန္က ျပဌာန္းထားေသာဥပေဒမ်ား၊ နည္းဥပေဒမ်ားကို မထိခိုက္ေစဘဲ၊ သက္ဆိုင္ရာေဒသအတြက္လိုအပ္ေသာ အမိန့္မ်ား၊ ညႊန္ၾကားခ်က္မ်ားနွင့္ လုပ္ထံုးလုပ္နည္းမ်ားကို လိုအပ္သလို (အကန့္အသတ္ျဖင့္) ထုတ္ျပန္နိုင္ ခြင့္မ်ားရိွၾကေပသည္။ ဥပမာအားျဖင့္ ေဒသတခုအတြင္း ရပ္ရြာေအးခ်မ္းသာယာေရးအတြက္ လိုအပ္ပါက ညမထြက္ရအမိန့္ အစရိွသည့္ အုပ္ခု်ပ္ေရးဆိုင္ရာ အမိန့္တို့ကို အုပ္ခု်ပ္ေရးအာဏာပိုင္မွ အေရးေပၚလိုအပ္ ခ်က္အရ ထုတ္ျပန္နိုင္ျပီး၊ ၄င္းတို့သည္ ဥပေဒကဲ့သို႔စည္းေနွာင္အားရိွေပသည္၊၊

        

၃-၁-၄။  ဘိုင္ေလာ၊ ညြန္ၾကားခ်က္၊ အသင္းဥပေဒ ( By  Laws or Bye Law )

ဥပေဒ၊ နည္းဥပေဒမ်ားကိုမဆန့္က်င္ဘဲ ျမူနီစီပယ္ (Municipal) ဌာနမ်ားက ၎တို႔၏ ဌာနဆိုင္ရာလုပ္ငန္း တာ၀န္မ်ားကို သတ္မွတ္ခ်က္နွင့္အညီ ေဆာင္ရြက္နိုင္ရန္ တဆင့္ခံဥပေဒျပဳျခင္းျဖစ္သည္။

     

၃-၁-၅။  လုပ္ထံုးလုပ္နည္း၊ က်င့္ထံုးဥပေဒ ( Procedure )

ပင္ရင္းဥပေဒ၊ သို့မဟုတ္၊ အရင္းခံဥပေဒကို အေကာင္အထည္ေဖၚေဆာင္ရြက္ၾကရာတြင္ နည္းဥပေဒ၊ သို့မဟုတ္ က်င့္ထံုးဥပေဒကို လိုက္နာက်င့္သံုးရသည္။ တရားစီရင္ရာ၌လိုက္နာက်င့္သံုးရန္အတြက္ စည္းမ်ဥ္း စည္းကမ္းနွင့္နည္းလမ္းမ်ားရိွေပသည္။ ၄င္းတို႔အနက္အခို့်သည္ အမိန္္႔နွင့္ သတ္မွတ္သည့္ ဥပေဒမ်ားမဟုတ္ သည့္အျပင္ နိုင္ငံေတာ္ကလည္းအမိန္‹အာဏာနွင့္လိုက္နာရမည္ ဟုမေျပာနိုင္ေပ။ သို႔ေသာ္လည္း ယင္းစည္း မ်ဥ္းစည္းကမ္းနွင့္နည္းလမ္းမ်ားကို တရားရံုးမ်ားက အျမဲလိုက္နာၾကရသည္။  သို႔ရာတြင္၄င္းတို့မွာ အမ်ားအား ျဖင့္ လုပ္ထံုးလုပ္နည္းမ်ားကို ဥပေဒအျဖစ္ျပဌာန္း၍ အတည္ျပုထားေလ့ရိွသည္။

ဥပမာ-အမႈအခင္းကိစၥရပ္မ်ားကိုေျဖရွင္းေဆာင္ရြက္ရာတြင္ အတိအက်လိုက္နာရမည္မွာ သက္ဆိုင္ရာ လုပ္ထံုး လုပ္နည္းပင္ျဖစ္သည္။ ရာဇ၀တ္ (ျပစ္မႈဆိုင္ရာ) ဥပေဒတြင္ ရာဇ၀တ္က်င့္ထံုး (ျပစ္မႈဆိုင္ရာက်င့္ထံုး) ဥပေဒ ဟူ၍၄င္း၊ တရားမဥပေဒတြင္လည္း တရားမက်င့္ထံုးဟူ၍၄င္း ျပဌာန္း ထားပါသည္။ အဆိုပါလုပ္ထံုးလုပ္နည္းမွ ေက်ာ္လြန္၍ လုပ္ကိုင္ေဆာင္ရြက္မႈမျုပနိုင္ေပ။

ျပစ္မႈဆိုင္ရာဥပေဒ (ရာဇသတ္ၾကီး) အရ ျပစ္မႈကူ်းလြန္သူမ်ားကို ၾကားနာစစ္ေဆးစီရင္ရာတြင္ တရားရံုးမ်ားက လိုက္နာက်င့္သံုးရမည့္နည္းလမ္းမ်ားကို ျပစ္မႈဆိုင္ရာက်င့္ထံုးဥေဒ အျဖစ္ ျပဌာန္းထားပါသည္။ ဤက်င့္ထံုး ဥပေဒတြင္ ျပစ္မႈအမို်းအစားေပၚမူတည္၍ စစ္ေဆးေမးျမန္းနည္းမ်ားကို၄င္း၊ ျပစ္မႈတရပ္အတြက္အာမခံရနိုင္ သည္၊ မရနိုင္သည္ကို၄င္း၊ ေက်ေအးနိုင္ျခင္းရိွမရိွကို၄င္း၊ ျပစ္မႈကူ်းလြန္သူအား ျပစ္မႈအမို်းအစားကိုလိုက္၍ တရားရံုး၏ဖမ္းဆီးခြင့္အမိန့္ (၀ါးရမ္း) Warrant မပါဘဲ ဖမ္းဆီးနိုင္ခြင့္ရိွ၊မရိွကို၄င္း၊ အယူခံ၀င္ျခင္းဆိုင္ရာကိစၥ ရပ္မ်ား၊ ျပင္ဆင္မႈတင္သြင္းျခင္းဆိုင္ရာကိစၥရပ္မ်ား၊ အစရိွသည့္ တရားရံုးမ်ားကလိုက္နာက်င့္သံုးရမည့္ က်င့္ထံုးမ်ား ကိုျပဌာန္းထားေပသည္။

ျပစ္မႈဆိုင္ရာ အထူးဥပေဒတရပ္ရပ္အရ တရားရံုးကစစ္ေဆးၾကားနာစီရင္ရာတြင္ လိုက္နာက်င့္သံုးရမည့္ က်င့္ထံုးဥပေဒ၊ သို့မဟုတ္၊ နည္းဥပေဒတရပ္ရပ္ကို သီးျခားျပဌာန္းထားပါက ယင္း နည္းဥပေဒမ်ားကို တရားရံုး မ်ားကလိုက္နာရသည္။ သို့ရာတြင္ ထိုကဲ့သို့ အထူးဥပေဒတရပ္ရပ္အတြက္ ျပဌာန္းထားသည့္ နည္းဥပေဒသည္ တရားစစ္ေဆးစီရင္ရာတြင္လိုက္နာရန္ ျပည့္စံုျခင္းမရိွပါက၊ ျပစ္မႈဆိုင္ရာက်င့္ထံုးဥပေဒပါ ျပဌာန္းခ်က္မ်ားကို တရားရံုးမ်ားက လိုက္နာက်င့္သံုးရမည္ျဖစ္ ေပသည္။ ေဒသနၱရဥပေဒ  ဥပေဒတရပ္ရပ္ အတြက္လည္း နည္းဥပေဒကို အလားတူပင္ လိုက္နာက်င့္သံုးရမည္ျဖစ္ေပသည္။ 

တရားစဲြဆိုတင္ပို့ရသည့္အဖဲြ႔အစည္း၊ အမႈၾကားနာစစ္ေဆးရန္အဖဲြ႔အစည္းစသည့္ အဖဲြ႔အစည္းတို့တြင္ လုပ္ထံုး လုပ္နည္းတိက်မႈရိွရန္လိုအပ္ပါသည္။ လုပ္ထံုးလုပ္နည္းအတိုင္း မလုပ္လွ်င္ မတရားမႈမ်ားျဖစ္ ထြန္းနိုင္ေပ သည္၊၊ ထို့ေၾကာင့္ လုပ္ထံုးလုပ္နည္းကို ဥပေဒတရပ္အျဖစ္ ျပဌာန္း သတ္မွတ္၍ လိုက္နာက်င့္ သံုးေစျခင္း ျဖစ္သည္၊၊

၃-၁-၆။  တရားစီရင္ထံုး၊ ျဖတ္ထံုးမ်ား ( Case law )

အျမင့္ဆံုးတရားစီရင္ခြင့္အာဏာရိွသည့္တရားရံုး၊ (ဥပမာ-တရားရံုးခု်ပ္၊ ဗဟိုတရားရံုး)၏ စီရင္ခ်က္နွင့္အမိန့္ မ်ားကို စီရင္ထံုးဟူ၍သတ္မွတ္ၾကသည္။ လက္ေအာက္ခံတရားရံုး အဆင့္ဆင့္သည္ အျမင့္ဆံုးတရားရံုး၏ လမ္းညႊန္မႈကို ထာ၀ရခံယူၾကရမည္ျဖစ္၍ သက္ဆိုင္ရာဥပေဒသေဘာတရား၊ အမႈမွန္ျဖစ္ရပ္တို့ကို စုေပါင္း ဆင္ျခင္သံုးသပ္၍ တရားမွ်တမႈရရိွရန္ စီရင္ထံုးကို လမ္းညႊန္အျဖစ္ လိုက္နာက်င့္သံုးရမည္ျဖစ္သည္။ စီရင္ထံုးဟူသည္ အထက္တရားရံုးမွဆံုးျဖတ္ခ်က္မ်ားကို ေအာက္ရံုးအဆင့္ဆင့္ကလိုက္နာျခင္းအားျဖင့္ ဥပေဒ ျဖစ္ေပၚလာျခင္းျဖစ္သည္။

အဂၤလိပ္ရိုးရာဥပေဒ Common Law သည္ စာျဖင့္ေရးသားထားျခင္းမရိွေသာ ဥပေဒျဖစ္သည္။ ၄င္းကို စီရင္ထံုး မ်ားတြင္သာေတြ႔ရိွနိုင္သည္။ ထို့ေၾကာင့္အဂၤလိပ္ရိုးရာဥပေဒကို စီရင္ထံုးဥပေဒဟုေခၚၾက သည္။ စီရင္ထံုးမ်ားကို တရားသူၾကီးမ်ားကျပဳလုပ္ၾကသည္။ ထို့ေၾကာင့္ အဂၤလိပ္ရိုးရာဥပေဒကို တရားသူၾကီးကျပုလုပ္သည့္ဥပေဒဟု လည္း ဆိုၾကသည္။ အဂၤလိပ္ရိုးရာဥပေဒသည္ ဓေလ့ထံုးစံမ်ားအေပၚတြင္ တည္မီွဆံုးျဖတ္ေဆာင္ရြက္ျခင္းျဖစ္ သည္။ စီရင္ထံုးဥပေဒဆိုသည္မွာလည္း ဓေလ့ထံုးစံ မ်ားအေပၚမူတည္၍ ဆံုးျဖတ္ထားျခင္းျဖစ္သည္။ အဆိုပါ တရားေရးဆိုင္ရာဆံုးျဖတ္ခ်က္ (သို့) စီရင္ခ်က္သည္ အမွန္အားျဖင့္ ထိုမႈခင္းတြင္ပါ၀င္ၾကသူမ်ားအေပၚ၌သာ တာ၀န္ရိွသည္။ သို့ရာတြင္ အဆိုပါတရားသူၾကီး၏ မႈခင္းစီရင္ခ်က္သည္ ထိုအမႈေနာက္မွျဖစ္ပြားလာေသာ အမႈ တူအမို်းအစါး မ်ားအားလံုးအတြက္ ဥပေဒေရးရာမူမ်ားအေပၚ အေျခခံေဆာင္ရြက္ျပီသည္ျဖစ္၍ အဆိုပါ စီရင္ ခ်က္တခုကို တရားေရးတာ၀န္ခံေဆာင္ရြက္ၾကရေသာ တရားသူၾကီးမ်ားက ယခင္စီရင္ခ်က္ကို အနည္းနွင့္ အမ်ားဆိုသကဲ့သို့လိုက္နာေဆာင္ရြက္ၾကရသည္။ အဂၤလိပ္ဥပေဒစနစ္တြင္“အျမင့္ဆံုးတရားရံုး ၏ ဆံုးျဖတ္ စီရင္ခ်က္မ်ားကို ေအာက္တရားရံုးမ်ားက ဥပေဒကဲ့သို့ေလးစားလိုက္နာရသည္”  ဟူေသာ မူကိုက်င့္သံုးျခင္း ျဖစ္သည္။

ဥပေဒနွင့္ ဥပေဒသေဘာသက္ေရာက္ေသာျပဌာန္းခ်က္မ်ားတြင္ စီရင္ထံုးပါ၀င္သည္ဟု ဆိုရာတြင္ ေသခ်ာက်န စြာ ဆန္းစစ္ရန္လိုအပ္ပါသည္၊၊ အခို့်ပညာရွင္တို့က စီရင္ထံုးအား ဥပေဒမဟုတ္၊ ဥပေဒသေဘာမသက္၀င္ဟု ဆိုၾကသည္။ လက္ေအာက္ခံတရားရံုးအတြက္ လမ္းညြန္မွ်သာျဖစ္၍ ဥပေဒမ်ားမဟုတ္ဟုဆိုၾကသည္။ ဥပေဒ (သို့) ဥပေဒ၏သေဘာသဘာ၀သည္ မလိုက္နာ၍မရ- ဟူ၍ျဖစ္ျပီး စီရင္ထံုးတို့အား မလိုက္နာလွ်င္လည္း (အတို္င္းအတာတခုတြင္) ေနလို႔ရျခင္းပင္ျဖစ္သည္၊၊

အမႈတခုအတြက္ အျမင့္ဆံုးတရားရံုးမွ ဆံုးျဖတ္ခ်က္တရပ္သည္ ေယဘူယ်သံုးစဲြရန္စီရင္ထံုး တရပ္ေပၚေပါက္ လာနိုင္ေသာ္လည္း ထိုစီရင္ထံုးကို အမႈတခု၏အျဖစ္အပ်က္နွင့္ယွဥ္၍သာ သံုးစဲြရန္ျဖစ္သည္။ အမႈတြင္ထင္ရွား သည့္ အျဖစ္အပ်က္မ်ားေနာက္သို့ စီရင္ထံုးကလိုက္ရသည္။ စီရင္ထံုးေနာက္သို့ အျဖစ္အပ်က္တို့က လိုက္ရ သည္ မဟုတ္ေခ်။

ဥပေဒကိုအဓိပၸါယ္ေကါက္ယူရာတြင္ လမ္းညြန္မႈလိုမွသာလွ်င္ သင့္ေလွ်ာ္ရာစီရင္ထံုးတို့ကို သံုးသပ္ကိုးကား ရသည္။ အမႈတခုနွင့္တခုသည္ အေၾကာင္းအျခင္းအရာ၊ မႈခင္းျဖစ္ရပ္၊ အေျခအေန ထပ္တူညီမွ်မႈ ရိွခ်င္မရိွ မည္ျဖစ္၍ စီရင္ထံုး၏လမ္းညြန္မႈကို ေကာင္းစြာသတိျဖင့္သာ ခံယူက်င့္သံုးရမည္။ အခ်က္အလက္စံုလင္ ပိုင္နိုင္ျခင္းမရိွသည့္အေျခအေန၌ ယခင္စီရင္ထံုးအတိုင္းလိုက္နာ ေဆာင္ရြက္လွ်င္ မွန္ကန္မွ်တမႈရိွသည့္ အေျဖကိုရနိုင္မည္မဟုတ္ဟု အခ်ဳိ႔ပညာရွင္မ်ားက ေ၀ဘန္ေထာက္ျပၾကသည္။

ထို့ေၾကာင့္ တရားမွ်တမႈဟူသည္ စီရင္ထံုးအေပၚ၌တည္သည္ဟု တထစ္ခ်ယူဆရန္ မသင့္ေလွ်ာ္ေခ်။ သို့ရာတြင္ စီရင္ထံုးကိုပယ္ျပီး လူက်င့္၀တ္လူ႔သေဘာအရ ျဖစ္တတ္သည့္သေဘာနွင့္ ကို်းေၾကာင္းဆက္စပ္မႈ ဆင္ျခင္တံု တရားကို အေျခခံျပီး ဆံုးျဖတ္နိုင္လွ်င္လည္း တရားမွ်တမႈရိွသည္ဟု ဆို၍လည္းမရေခ်။

 အခ်ဳပ္အားျဖင့္ စီရင္ထံုးတို့မည္သည္ တရားရံုးတို့မွ အမႈစီရင္ဆံုးျဖတ္မႈတြင္ လမ္းညြန္မွ်သာျဖစ္ျပီး အတိအက် လိုက္နာေဆာင္ရြက္ရန္ မလိုအပ္ေသာေၾကာင့္ ဥပေဒသေဘာသက္၀င္သည္ ဟုယူဆလွ်င္ မွားယြင္းေသာ ယူဆခ်က္တခုမဟုတ္သည့္တိုင္ လဲြေခ်ာ္မႈအနည္းငယ္ရိွနိုင္ေပသည္၊၊

၃-၁-၇။  ဓေလ့ထံုးစံ ( Custom )

ဥပေဒ၏ ေရွးဦးအက်ဆံုးေသာ အရင္းအျမစ္သည္ ဥပေဒျပဳျခင္းနွင့္ျဖတ္ထံုးမ်ား မဟုတ္ပဲ၊ ဓေလ့ထံုးစံမ်ားသာ ျဖစ္ခဲ့သည္။ ဓေလ့ထံုးစံသည္လူ႔ေဘာင္အဖဲြ႔အစည္းတိုင္းက မွန္ကန္မူ၊ တရားမွ်တမူနွင့္ အသံုးျုပမူဆိုင္ရာ သေဘာတရားမ်ားအျဖစ္ အသိအမွတ္ျပုထားေသာ လူ႔အျပဳအမူဆိုင္ရာသေဘာတရား Rule of conduct မ်ားကို စုေပါင္းထားျခင္းပင္ျဖစ္သည္။

          ဓေလ့ထံုးစံသည္ဥပေဒကဲ့သို႔ စြမ္းအင္အာဏာရိွရျခင္းမွာ- ဓေလ့ထံုးစံတရပ္တြင္ တရားမွ်တမူသေဘာ တရားမ်ားနွင့္ အမ်ားျပည္သူဆိုင္ရာ သေဘာတရားမ်ားပါရိွျခင္းျဖစ္ျပီး၊ တရားရံုး မ်ားက တရားစီရင္ရာတြင္ အခြင့္အေရးဆိုင္ရာ စည္းကမ္းမ်ားကို ရွာေဖြေဖၚထုတ္ရန္ၾကိုးစားရာ၌ စည္းကမ္းသစ္မ်ားကိုခ်မွတ္ျခင္းထက္၊ အခိ်န္ၾကာျမင့္စြာက လက္ခံက်င့္သံုးလာခဲ့ေသာ စည္းကမ္းမ်ားျဖင့္ပင္ဆံုးျဖတ္သင့္ၾကသည္ဟု ဆယ္လ္မြန္ ကေရးသားခဲ့သည္။

          ဓေလ့ထံုးစံတြင္ နိုင္ငံေတာ္၏အခြင့္အာဏာအရမဟုတ္ပဲ၊ လူ႔ေဘာင္အဖဲြ႔အစည္း၏အမ်ား ျပည္သူ ထင္ျမင္ခ်က္ Public opinion ျဖင့္ လက္ခံအသိအမွတ္ျပဳထားေသာ သေဘာတရားမ်ားပါ၀င္ေပသည္။ သို့ရာ တြင္ အကယ္၍ ျပဌာန္းဥပေဒနွင့္ ဓေလ့ထံုးတမ္းဥပေဒပါ ျပဌာန္းခ်က္မ်ားကဲြလဲြ၍ အျငင္းပြား ၾကသည့္အခါ ျပဌာန္းဥပေဒ Statute Law ၏ ျပဌာန္းခ်က္ကိုသာ လိုက္နာရမည္ျဖစ္ေပသည္။

          ဥပေဒကဲ့သို့ေလးစားလိုက္နာၾကရသည့္ ဓေလ့ထံုးစံသည္ နွစ္မို်းနွစ္စားရိွသည္။ ပထမ တမို်းမွာ သေဘာတူညီခ်က္မပါရိွဘဲ၊ သက္ဆိုင္သူမ်ားကလိုက္နာရမည့္ သေဘာတူညီခ်က္ျဖစ္ျပီး၊ ဒုတိယတမို်းမွာ သေဘာတူညီခ်က္မ်ားမွတဆင့္ သက္ဆိုင္ရာအမႈမ်ားတြင္သာ လိုက္နာရမည့္ ဓေလ့ထံုးစံျဖစ္သည္။ ဆယ္လ္မြန္ကမူ ယင္းဓေလ့ထံုးစံနွစ္မို်းကို ဥပေဒေရးရာဓေလ့ထံုးစံ Legal custom နွင့္ သေဘာတူညီမႈ ဆိုင္ရာဓေလ့ထံုးစံ Conventional custom - ဟုခဲြျခားသတ္မွတ္ခဲ့သည္။ ဥပေဒေရးရာဓေလ့ထံုးစံသည္ ဥပေဒအာနိသင္ရိွ၍ လူအမ်ားက ဥပေဒကဲ့သို့ ေလးစားလိုက္နာၾကရသည္။ သေဘာတူညီမႈဆိုင္ရာ ဓေလ့ ထံုးစံမွာမူ သေဘာတူညီခ်က္ရထားသည့္ သက္ဆိုင္သူမ်ားကသာလိုက္နာရေပသည္။

ဓေလ့ထံုးတမ္းဆိုင္ရာ အရင္းအျမစ္မွရေသာ သေဘာတူညီခ်က္ကို သေဘာတူညီမႈဆိုင္ရာ ဓေလ့ထံုးစံဟု ေခၚဆိုေပသည္။ ဥပမာအားျဖင့္ လူနွစ္ေယာက္သည္ ပဋိညာဥ္စာခု်ပ္တခုကို ခု်ပ္ဆိုရာတြင္ ဓေလ့ထံုးတမ္း ဥပေဒတခုခုအေပၚတြင္ အေျခခံထားျခင္းျဖစ္ပါက စာခု်ပ္ခု်ပ္ဆိုေသာကိစၥရပ္အတြက္ အသိအမွတ္ျပုျပီးသည့္ အသံုးအနႈန္းတည္ရိွေနလွ်င္ သက္ဆိုင္သူမ်ားသည္ အဆိုပါ (ဓေလ့ထံုးတမ္းအရတည္ရိွေနသည့္) အသံုးအနႈန္း ကို ရည္ရြယ္၍ စာခု်ပ္ခု်ပ္ဆိုၾကျခင္းျဖစ္ေၾကာင္း မွတ္ယူရမည္ျဖစ္ေပသည္။

ဥပေဒေရးရာဓေလ့ထံုးစံတြင္ ေဒသဆိုင္ရာဓေလ့ထံုးစံ Local custom နွင့္ အရပ္ရပ္ဓေလ့ထံုးစံ General custom ဟူ၍ နွစ္မို်းနွစ္စားရိွသည္။ ေဒသဆိုင္ရာဓေလ့ထံုးစံတခုကို တရားရံုးမ်ားကဥပေဒအျဖစ္ အသိအမွတ္ ျပုရန္အတြက္ ယင္းဓေလ့ထံုးစံသည္ ဥပေဒကခ်မွတ္ထားေသာလိုအပ္ခ်က္မ်ားနွင့္ျပည့္စံုရန္လိုေပသည္။ အဓိကလိုအပ္ခ်က္မ်ားမွာ- (၁) ေလွ်ာ္ကန္သင့္ျမတ္ျခင္း reasonableness ၊ (၂) ျပဌာန္းဥပေဒနွင့္ကိုက္ညီျခင္း  conformity with statute law (၃) အခြင့္အေရးအျဖစ္သိမွတ္လိုက္နာျခင္း observance as of right နွင့္ (၄) မမွတ္မိနိုင္ေလာက္ေအာင္ ေရွးက်ျခင္း immemorial antiquity တို့ျဖစ္သည္။ အရပ္ရပ္ဓေလ့ထံုးစံကို တနိုင္ငံ လံုးက ဥပေဒကဲ့သို့လိုက္နာၾကရသည္။ နိုင္ငံ၏ အရပ္ရပ္ဓေလ့ထံုးစံသည္ ေဒသဆိုင္ရာဓေလ့ထံုးစံကဲ့သို့ပင္ မမွတ္မိနိုင္ေလာက္ေအာင္ ေရွးက်မွသာ ဥပေဒေရးရာဓေလ့ထံုးစံျဖစ္၍ ဥပေဒကဲ့သို့စြမ္းအင္အာဏာရိွေပသည္။