ရက္အင္ဒီးယန္းစစ္ပြဲမ်ား နဲ႔ အေမရိကန္သမိုင္းေတြကို ဆက္လက္ေဆြးေႏြးရင္း ကြန္ဆာေဗးတစ္လက္သစ္ေတြ ရဲ႕ အယူအဆကို ေလ့လာႀကည့္ႀကရေအာင္ပါ။

Aung Moe Win 

ရက္အင္ဒီးယန္းေခါင္းေဆာင္ ခေရဇီေဟာ့ ( Crazy Horse ) ၊
စစ္တင္းဘူးလ္ ( Sitting Bull) ၊ ဟိန္းထေနေသာ ဝက္ဝံႀကီး ( Growing Bear ) -- စတဲ့ နာမည္ေတြကုိ မွတ္မိေစခ်င္ပါတယ္။

--------------------------------------------------------------
ကံႀကမၼာစက္ဝိုင္းေပၚမွာ မေသခ်ာခဲ့တဲ့ သူရဲေကာင္းမ်ား
--------------------------------------------------------------
“ ငါ ရဲ႕ေသဆံုးသြားမဲ့ ခႏၶာကိုယ္ ကို ၿမွဳပ္ႏွံမဲ့ေနရာဟာ ငါ့ႏိုင္ေတာ္ပဲၿဖစ္ရမယ္” လို႔
“ ခေရဇီေဟာ့စ္” က ဆိုခဲ့ဘူးတယ္ေလ။
ဒါကိုတားၿပည္နယ္ ဆီက အနက္ေရာင္ေတာင္ကုန္း ( Black Hill ) ေပၚမွာ သူ႔ရဲ႕ ရုပ္ထုကို ၁၉၄၈ ခုႏွစ္ကတည္းက ထုဆစ္ခဲ့ႀကတယ္။ အလ်ား (၆၄၁) ေပ၊ အၿမင့္ ( ၅၆၃) ေပ ရွိတဲ့ သူ႔ရဲ႕ႀကီးမားတဲ့ ရုပ္ထုႀကီးဟာ အေမရိကန္သမၼတ ရုပ္ထုေလးခုတည္ရိွတဲ့ ရပ္ရွ္မိုးေတာင္ရဲ႕အၿခားတဘက္မွာတည္ရိွတယ္။

ေတာင္ႏွစ္ခုႀကားအကြာအေဝးက (၁၇) မိုင္ေလာက္ပဲရိွတာပါ။

ငါကေတာ့ -
- ေဆာင္းဦးညေနေတြဆီကို ပ်ံဝဲထိုးဆင္းလာတဲ့ လင္းယုန္တေကာင္ကို စူးစိုက္ႀကည့္ေနမိတယ္။
Crazy Horse ရဲ႕ ရုပ္ထုႀကီးက အၿငင္းပြားဘြယ္ၿပႆနာေတြအမ်ားႀကီးနဲ႔ လက္စမသတ္ႏိုင္ခဲ့ေသးဘူး။
ေကာင္းကင္ကိုေမာ့ႀကည့္ၿပီး ဟိုး---- မိုးတိမ္ေတြထဲမွာ လူေတြအေႀကာင္းရွင္းၿပတဲ့ “ Growing Bear” ကို ရွာႀကည့္ေနမိတယ္။ လူၿဖဴေတြရဲ႕သေဘာသဘာဝကိုအမွန္တကယ္
နားလည္ခဲ့ၿပီးၿပီလား လုိ႕ ငါ့ဘာဘာသာေမးခြန္းထုတ္ႀကည့္ေနမိတယ္။
ခုေတာ့ သူေၿပာခဲ့သလိုပါပဲ။ ကြ်ဲရိုင္းေတြလည္း လြင္ၿပင္က်ယ္က်ယ္ႀကီးထဲမွာ မရိွရွာႀကေတာ့ပါဘူး။ ငါ့စိတ္ထဲမွာ မေက်မနပ္ေမးခြန္းထုတ္ခ်င္တဲ့ အရာတခုရိွေနေသးတယ္။
“ ကြ်ဲရိုင္းေတြရဲ႕ခ်စ္ၿခင္းကိုခံရမဲ့ေကာင္ေလး” အစား
“ လူၿဖဴေတြ နဲ႕တန္းတူအခြင့္အေရးရမဲ့ “လကိုတာ” ( Lakota) လူငယ္တေယာက္” အၿဖစ္
ဘာလို႔နာမည္မေပးခ့ဲတာလ ဲ လို႔။ ဒါဆို ငါတို႔တေတြ ခုလိုအၿဖစ္ဆိုးေတြတိုးခ့ဲမွာ မဟုတ္ဘူးေပါ့။

-------------------------------
ၿပန္လည္သိမ္းပိုက္ၿခင္း -၇၃
--------------------------------
၁၉၆၈ မွာ အေမရိကန္ရက္အင္ဒီးယန္း (၂၀၀) ေက်ာ္ ရဲ႕အေရးေပၚအစည္းအေဝးကိုေခၚယူၿပီး ရက္အင္ဒီးယန္းေတြႀကံဳေတြ႔ေနရတဲ့ ေန႔စဥ္လူေနမႈဘဝေတြကို ေဆြးေႏြးႀကတယ္။
အလုပ္လက္မဲ့ႏႈန္းမ်ားၿပားလြန္းေနတာေတြ၊ ရဲေတြရဲ႕မတရားဖိႏွိ္ပ္မႈေတြ၊
ဖက္ဒရယ္အစိုးရရဲ႕ ေက်နပ္ေလာက္စရာမရိွတဲ့ ရက္အင္ဒီးယန္းဆိုင္ရာ မူဝါဒေတ၊ြ -----
အစည္းအေဝးမွာ အားလံုးမွတ္မိတ့ဲအရာတခုရိွေနတယ္။
အဲ့ဒါကေတာ့ ၁၈၆၈ မွာ ခ်ဳပ္ဆိုခဲ့တဲ့ The Treat of Fort Laramie သေဘာတူညီမႈ။
ဒီ စာခ်ဳပ္ဟာ ယေန႔အထိ မပ်က္ၿပယ္ႏိုင္ေသးဘူး။ အႀကံဳးဝင္ေနဆဲၿဖစ္တယ္။ “လကိုတား”ႏိုင္ငံေတာ္ဟာ လြတ္လပ္စြာတည္ရိွေနဆဲၿဖစ္တယ္။
ဒါေႀကာင့္ အနက္ေရာင္ေတာင္ကုန္းအပါအဝင္ ေတာင္ဒက္ကိုတားၿပည္နယ္ ကို ၿပန္လည္သိမ္းပိုက္လိုက္ဖို႔ ဆံုးၿဖတ္လိုက္ႀကတယ္။
အေမရိကန္၊အင္ဒီယန္းလႈပ္ရွားမႈအဖြဲ႔( AIM) အၿဖစ္ထင္ရွားခဲ့တယ္။
၁၈၉၀ ကာလတုန္းက ေသြးေၿမက်ခဲ့တဲ့ Wounded Knee Creek မွာ “လာကိုတား”ရက္အင္ဒီးယန္းေတြ ၿပန္လည္ဆံုဆည္းလိုက္ႀကၿပီး၊
အဲ့ဒီေဒသကို ၁၉၇၃ ေဖေဖၚဝါရီလ (၂၇) မွာ သိမ္းယူထားလိုက္တယ္။
ရက္ေပါင္း (၇၁) ရက္ႀကာ ခုခံစစ္ပြဲတခုၿဖစ္တယ္။
ဒါေပမဲ့ ဖက္ဒရယ္အစိုးရကလည္း အဲ့ဒီေဒသတခုလံုးကို ၿဖတ္ ေလးၿဖတ္ လုပ္ပစ္လိုက္ၿပီး၊ ၿပန္လည္ထိန္းသိမ္းဖို႔ႀကိဳးစားလိုက္တယ္။
လူေပါင္း (၁၂၀၀) ေက်ာ္အဖမ္းခံရတယ္။ ေ
ခါင္းေဆာင္ ဖရန္႕ကလီးယားဝါတာ ( Frank Clearwater) အပါအဝင္ လူေပါင္း (၆၈)ေယာက္
အသတ္ခံလိုက္ရတယ္။ ဒီလိုၿဖစ္ပ်က္မႈေတြေႀကာင့္ ႏိုင္ငံတကာအသိုင္းအဝိုင္းဟာ ရက္အင္ဒီယန္းအခြင့္အေရးလႈပ္ရွားမႈတိုက္ပြဲ ကိုအာရံုစိုက္ေဆြးေႏြးလာခဲ့ႀကတယ္။

---------------------
ေၿမယာေလွ်ာ္ေႀကး
---------------------
၁၉၈၀ ဂြ်န္လ ၃၀ ေရာ္နယ္ေရဂင္လက္ထက္မွာ အေမရိကန္ နဲ႔ စူး ႏိုင္ငံေတာ္ ( Sioux Nation of Indian) ေတြႀကား၊ နားလည္မႈပိုမိုရရိွေစမဲ့ ဥပေဒတရပ္ကို ထုတ္ၿပန္ေႀကၿငာခဲ့တယ္။ ရက္အင္ဒီယန္းလူမ်ိဳးစုေတြအေပၚက်ဴးလြန္ခဲ့တဲ့အရာေတြကို ေတာင္းပန္ၿပီး
သူတို႔ရဲ႕ေၿမယာေတြအတြက္ ေလွ်ာ္ေႀကးေပးဖုိ႔ ကမ္းလွမ္းခဲ့တယ္။
ေၿမယာတန္ဘိုးအတြက္ ၁၅ သန္းခြဲ၊ အတိုး (၅) ရာခုိင္ႏႈန္းအတိုးႏႈန္းနဲ႕
ႏွစ္ (၁၀၃) ႏွစ္စာအတြက္ ၁၀၅ သန္း၊
စုစုေပါင္း သန္း (၂၁) သန္းနီးပါးကမ္းလွမ္းခဲ့ေပမဲ့ အင္ဒီယန္းေတြက လက္မခံဘူး။
ဒက္ကိုတားၿပည္နယ္ဟာ စူးလူမ်ိဳးေတြရဲ႕ႏိုင္ငံေတာ္ၿဖစ္တယ္။
ခိုးယူထားတဲ့ႏိုင္ငံကို ၿပန္လည္ေပးဆပ္ရမယ္ လို႔ ေတာင္းဆိုေနခဲ့တယ္။

-----------------------------------------------
ကုလမဂၢအေထြေထြညီလာခံရဲ႕ဆံုးၿဖတ္ခ်က္
-------------------------------------------------
၂၀၀၇ ခုႏွစ္၊ စက္တင္ဘာ (၁၃) မွာ ကုလသမဂၢအေထြေထြညီလာခံက (၂၅) ႏွစ္နီးပါး
ေဆြးေႏြးလာတဲ့ ရက္အင္ဒီးယန္းဆိုင္ရာအေၿခခံအခြင့္အေရးအတြက္ ေႀကၿငာခ်က္တေစာင္
ထုတ္ၿပန္ေပးခဲ့တယ္။ ႏိုင္ငံအမ်ားစုက ေထာက္ခံခဲ့ႀကတယ္။
ဒါေပမဲ့ အဆိုၿပဳခ်က္ကို ကန္႔ကြက္တဲ့ ႏိုင္ငံ (၄) ႏိုင္ငံရိွတယ္။
ကေနဒါ၊ ႀသစေႀတီးရီးယား၊ အေမရိကန္ၿပည္ေထာင္စုနဲ႔ နယူးစီလန္ႏိုင္ငံတို႔ၿဖစ္တယ္။
ႀသစေႀတးရီးယားနဲ႔ နယူးဇီလန္ ႏိုင္ငံေတြကေတာ့ ေနာက္ပိုင္းမွာ အင္ဒီးယန္းအခြင့္အေရးေတြကို
ေထာက္ခံတဲ့ဘက္ကေနၿပန္လည္ရပ္တည္လာခဲ့ႀကတယ္။

-------------------------------------------
ကြန္ဆာေဗးတစ္ အၿမင္
-------------------------------------------

Dinesh D’Souza က The Treat of Fort Laramie နဲ႔ ရက္အင္ဒီးယန္းပိုင္ဆိုင္မႈေတြအေပၚ သေဘာထား ကို သူ႔ရဲ႕ မွတ္တမ္းရုပ္ရွင္မွာ အခုလို သံုးသပ္ၿပခဲ့ဘူးတယ္။

(၁)

ခရစ္တိုဖာ ကိုလံဘတ္စ္ ဟာ အေမရိကန္ၿပည္ေထာင္စုဆီကို တခါမွ ေၿခမခ်ဘူး ပါဘူး။

သူ႔တင္ၿပခ်က္ကို ၿငင္းဖို႔ခက္ပါတယ္။
လူေတြက ခရစ္တိုဖာ ကိုလံဘတ္ ရဲ႕ အေမရိကားတိုက္ကို ရွာေဖြေတြ႕ရိွၿခင္း သမိုင္းကို ေကာက္ကိုင္ၿပီး အေမရိကန္ၿပည္ေထာင္စုသမိုင္းကို မွားယြင္းစြာ ေကာက္ခ်က္ခ်ေလ့ရိွတယ္။
ကိုလံဘတ္စ္ ဟာ အေမရိကားတိုက္ကို ေတြ႕ရိွတာ မွန္ေပမယ့္၊ သူက အေမရိကန္လည္း မဟုတ္ပါဘူး။

(၂)

၁၆၂၆ ကတည္းက ရက္အင္ဒီးယန္းေတြဟာ တခ်ိန္မွာ နယူးေယာက္ၿမိဳ႕လည္ေခါင္ မန္ဟက္တန္ လို႔ ၿဖစ္လာမယ့္ နယ္ေၿမကို ဒတ္ခ်္ ကိုလိုနီ ထံ ( $ 700 ) နဲ႔ ေရာင္းခ်ခဲ့တယ္။
အမွန္ပါပဲ။
အေမရိကန္ၿပည္ေထာင္စု လို႔ ၿဖစ္လာမယ့္ ေနရာဟာ (၁၆- ၁၇ - ၁၈ ) ရာစုေတြမွာ ဥေရာပနယ္ခ်ဲ႕သမားေတြ ရဲ႕ အာဏာၿပိဳင္ဆိုင္မႈေတြ ၿပင္းထန္ေနတဲ့အခ်ိန္၊
လူၿဖဴ ခ်င္း နယ္ေၿမလုႀကတဲ့ စစ္ပြဲေတြရိွသလို၊ ရက္အင္ဒီးယန္း အုပ္စုေတြခ်င္း စစ္ခင္းႀကတာေတြရိွတယ္။ ရက္အင္ဒီးယန္းခ်င္း စစ္ၿဖစ္တဲ့အခါ၊ နယ္ေၿမအႏိုင္ရေရးအတြက္၊ လူၿဖဴ ေတြဆီက လက္နက္ဝယ္တယ္။ တခါတေလ မဟာမိတ္လုပ္ၿပီး က်န္တဲ့ ရက္အင္ဒီးယန္းအုပ္စုေတြကို တိုက္ခိုက္တယ္။ ခ်ဳပ္ၿပီး ေၿပာမယ္ဆိုရင္၊ ရက္အင္ဒီးယန္းေတြ ေနထိုင္တဲ့ နယ္ေၿမဆိုတာ သူတို႔ခ်င္းလည္း စည္းလံုးညြတ္ညြတ္မႈမရိွဘူး။ ႏိုင္သူ ပိုင္ဆိုင္ေႀကး ၿဖစ္ေနတယ္။

(၃)

Conquest ethic လို႔ ေခၚတ့ဲ သိမ္းပိုက္ရယူၿခင္း အေပၚထားရိွႀကတဲ့ သေဘာထားက ရွင္းရွင္းေလးပါ။ ခင္ဗ်ားႏိုင္ရင္ အကုန္ယူ၊ ကြ်န္ေတာ္ရံႈးရင္ အကုန္ေပး ဆိုသလိုမ်ိဳးမို႔လား။

အေမရိကန္ေတြက Black Hill ေတာင္ကုန္းကို သိမ္းပိုက္လိုက္ၿခင္းဟာ ရက္အင္ဒီးယန္းေတြရဲ႕ ပိုင္ဆိုင္မႈကို မတရားသၿဖင့္ ရယူၿခင္းၿဖစ္တယ္။ The Treat of Fort Laramie ကို ခ်ိဳးေဖာက္ၿခင္း ၿဖစ္တယ္ ဆိုတာကို ဝန္ခံခဲ့တယ္။ ဒါေႀကာင့္၊ ရက္အင္ဒီးယန္းေတြကို အခုေခတ္ေပါက္ေစ်းနဲ႔ဆိုရင္ ဘီလွ်ံ နဲ႔ ခ်ီ ၿပီး ေရာ္ေႀကးေပး ဖို႔ ႀကိဳးစားခဲ့တယ္။ ဒါေပမယ့္ ရက္အင္ဒီးယန္းေတြက လက္မခံဘူး။
လကိုးတား ရက္အင္ဒီးယန္းေတြက Black Hill ကို သူတို႔ေၿမလို႔ ဟစ္ေႀကြးေနတာ ကေရာ မွန္လို႔လား။ တကယ္ေတာ့ အနက္ေရာင္ေတာင္ကုန္းဆိုတာ
( Sioux ) ရက္အင္ဒီးယန္းေတြ ပိုင္တဲ့နယ္ေၿမမဟုတ္ပါဘူး။ မူလပိုင္ရွင္ၿဖစ္တဲ့ Cheyenne ရက္အင္ဒီးယန္းေတြကို စစ္အႏိုင္ရၿပီး သိမ္းပိုက္ခဲ့တာပါ။ ဒါေႀကာင့္ အေမရိကန္ေတြရဲ႕ ေရာ္ေႀကးေပးယူမႈကို လက္မခံႏိုင္ဘူး ဆိုတာက ရူးသြပ္မိုက္မဲမႈတခုပါ။
သူတို႔လိုပဲ စစ္ႏိုင္လို႔ တိုက္ခဲ့တဲ့နယ္ေၿမေတြကို ၿပန္ေပးစရာမလိုပါ။
ဒါေပမယ့္ အေမရိကန္ေတြက ေရာ္ေႀကးကမ္းလွမ္းခဲ့ပါတယ္။

(၄)

တကယ္လို႔ ရက္အင္ဒီးယန္းေတြက လူၿဖဴ ေတြရဲ႕ ယဥ္ေက်းမႈေတြ၊ ကုန္သြယ္မႈေတြကို မႀကိဳ က္ ဘူး ဆိုရင္ သူတို႔ဘာသာ ႀကိဳ က္တဲ့ ဘဝမွာ ကိုယ့္ယဥ္ေက်းမႈ နဲ႔ ကိုယ္ေနလို႔ရပါတယ္။
ဒါေပမယ့္ ရက္င္ဒီးယန္းေခါင္းေဆာင္ေတြ ကိုယ္တိုင္က လူၿဖဴေတြ နဲ႔ ကုန္သြယ္မႈလုပ္တယ္။ လက္နက္ဝယ္တယ္။
သူတို႔အခ်င္းခ်င္းႀကားမွာ စစ္ပြဲေတြလုပ္တယ္။
အဆင္ေၿပခ်မ္းသာတဲ့သူေတြက ကုိယ့္လူမ်ိဳးေတြရဲ႕ ပညာေရး နဲ႔ တိုးတက္မႈေတြကို လုပ္ရမယ့္အစား၊ ကက္ဆီႏို ေလာင္းကစားရံုေတြ ေဆာက္တယ္။ အပမ္းေၿဖစခန္းေတြေဆာက္တယ္။ လူၿဖဴ ေတြဆီက အဂတိလုိက္စား၊ ၿခစားအက်င့္ပ်က္မယ့္ အရာေတြကို လက္ခံရယူတယ္။

Dinesh D’Souza တင္ၿပတဲ့ အခ်က္အလက္ေတြက ခါးသီးေအာက္သက္မႈေတြ ၿဖစ္ေစမွာ အမွန္ပါ။ သူ႕ရဲ႕ တင္ၿပမႈေတြကို ၿပန္လည္ေဝဖန္မႈေတြကလည္း ရိွေနပါတယ္။

ေသခ်ာတာ တခုကေတာ့
ၿမန္မာၿပည္ဒီမိုကေရစီေရး လႈပ္ရွားမႈကလည္း ရက္အင္ဒီးယန္းေခါင္းေဆာင္ေတြ က်ဴ းလြန္ခဲ့တဲ့ အမွားေတြလိုမ်ိဳး ၿဖစ္ေနတယ္ မဟုတ္လား။